Людзі тым часам аж вар'яцелі ад шчасця, людзі скандзіравалі:
— Хвала! Хвала! Хвала!
На верхняй прыступцы Дурыс Першы спыніўся, неяк вельмі штучна, па-старэчы, топчучыся на месцы, павярнуўся, абедзвюмя рукамі расправіў густыя-густыя, калматыя-калматыя бровы — дарэчы, Радзім успомніў, што якраз такія бровы былі ў аднаго з кіраўнікоў на зямлі,— і без усялякай падрыхтоўкі пракрычаў:
— Няхай жыве беспрацоўе!
— Дур-р-ра! — узрадавана зароў у адказ шматтысячны натоўп, быццам прэзідэнт сказаў людзям нейкую вельмі прыемную навіну.
— Далоў бясплатныя адукацыю, жыллё, медыцыну! — Дурыс Першы свае лозунгі выкрыкваў з цяжкасцю, быццам варочаў у роце цяжкія камяні.
— Дур-р-ра! — зноў разнеслася над лётным полем, і ўсчаліся раптам такія воплескі, якія заглушылі нават рэактыўныя рухавікі самалётаў, што збіраліся ўзлятаць.
— Мы павысім цэны! Мы зробім вас жабракамі! — прыкладаючы шмат намаганняў, хрыпеў Дурыс, а ў адказ — тыя ж воплескі, тое ж:
— Дур-р-ра!
Радзім слухаў і назіраў за ўсім, што робіцца, і ніяк не мог зразумець гэтых людзей: ці то яны і напраўду лічаць «вялікімі дасягненнямі» ўсё тое, што ім абяцае прэзідэнт, ці то яны на самой справе бачаць, што ім рыхтуецца, але няшчыра падтрымліваюць глупства, спадзеючыся такім чынам выжыць у гэтай калатнечы.
А ўрэшце яму здавалася, што людзі загіпнатызаваныя, таксама робаты і выконваюць яны ўсяго толькі загады нейкага схаванага гіпнатызёра. Нежывыя, яны, як добра змазаныя машыны, механічна працуюць і не скрыпяць.
Міжволі заўважыў, што бліжэйшыя дурбуды, крычучы «дур-р-ра!» і радасна пляскаючы ў далоні, насцярожана назіраюць за ім. Канечне, будзеш дзівіцца, калі ўсе аж заходзяцца ад радасці, весяляцца, смяюцца, а ён адзін сярод такога натоўпу стаіць і нічога не робіць.
— Пляскай хутчэй у далоні і крычы «дур-р-ра!» — адчуўшы небяспеку, зашаптаў яму Разумны. — А то зараз цябе будуць трэсці. У нас гэта робяць, каб вытрасці словы з тых, хто маўчыць падчас святочных урачыстасцяў.
Ён і сам зразумеў, што трэба было паводзіць сябе, як і ўсе. Але ўжо было позна. Да яго падышлі два дужыя малойцы, схапілі за ногі, лоўка, нават у такой цеснаце, перакулілі ўніз галавою і пачалі трэсці — хто яго ведае, можа, і напраўду верылі, што зараз з яго пасыплюцца словы.
Радзіму было кепска, непрыемна, галава матлялася, кроў прылівала да скроняў, а яны ўсё трэслі і трэслі.
Зразумеўшы, што саксупы не пакінуць у спакоі, пакуль не загаворыць, Радзім пачаў прарэзліва крычаць «дур-р-ра!» і малаціць у далоні.
І гэтага хапіла. Дужыя хлопцы адразу ж перасталі яго трэсці, гэтак жа лоўка, як і перакулілі, паставілі зноў на ногі, і задаволеныя, што так хораша выканалі работу, адышліся ўбок.
І тут жа аслупянелі. Нейкі час яны стаялі, вырачыўшы вочы, і не маглі вымавіць ніводнага слова. Радзім таксама глядзеў на іх, па інерцыі крычаў «дур-р-ра», але ніяк не мог зразумець што іх здзівіла.
А хлопцы, пастаяўшы крыху вось так, у разгубленасці, раптам схамянуліся і ў адзін голас закрычалі:
— Ён вярнуўся! Зірніце, ён вярнуўся!
Тады толькі Радзім здагадаўся, што здарылася. Ён памацаў, павадзіў рукою па валасах і аж сцяўся ад жаху: касніка на галаве не было…
Абодва малайцы, якія толькі што трэслі яго за ногі, падбеглі бліжэй і пачалі гладзіць рукамі па метцы — пальцы іхнія былі потныя, і Радзім адчуваў, як яны размазваюць па ілбе тое, што звалася мухаю ці пчалою і назаляла яму ў скафандры.
Завішчалі жанчыны, што стаялі непадалёку:
— Ён вярнуўся! Ой, Мечаны вярнуўся!
Яны таксама кінуліся да Радзіма і, адпіхваючы адна адну, лаўчыліся пацалаваць яго метку.
— Ён вярнуўся! — зараз ужо неслася з усіх бакоў.
Дурыс Першы ўсё яшчэ выкрыкваў свае дзівацкія лозунгі, але людзі ўжо не слухалі іх, а, павярнуўшыся ў той бок, дзе стаяў Радзім, падымаліся на дыбачкі, выцягвалі шыі, каб лепей разгледзець Мечанага, які, нарэшце, вярнуўся.
Мужчыны ўжо хацелі падхапіць яго на рукі, каб падкінуць угору, але жанчыны не аддавалі ім Радзіма, цалавалі і цалавалі ў метку.
Цяпер ужо ўся ўвага была не Дурысу Першаму, а яму, Радзіму. Оі, надзіва, ніхто не заўважаў — жанчыны, здаецца, прызналі яе за сваю.
Бледны ўвесь, вельмі занепакоены, напружаны, стаяў зводдаль Разумны, але блізка не падыходзіў,— ён, мусіць, адзін ведаў, чым усё гэта можа скончыцца.
— Ён вярнуўся! Ён вярнуўся! — аж вар'яцелі навокал яго дурбуды.
Тыя, што былі далей, узбіраліся на розныя ўзвышэнні, якія толькі трапляліся пад ногі, каб лепей бачыць сярод натоўпу яго, не вельмі высокага ростам. Некаторыя нават узлезлі на трап, як не да самога прэзідэнта, а іншыя дапялі да крыла самалёта — іх там сабралася ўжо шмат, а лезлі ўсё новыя і новыя — і адтуль выкрыквалі сваё: «Мечаны вярнуўся! Мечаны вярнуўся!»
І ўсё ж яго вырвалі з жаночых рук і падкінулі ў паветра.
— Дур-р-ра! — зароў, заенчыў натоўп.
І ў гэты час штосьці здарылася. Нешта затрашчала, нібыта ўдарылі аўтаматныя чэргі, нешта бухнула, быццам непадалёк разарваўся снарад, нешта зашчоўкала, як адзіночныя стрэлы.
Людзі спалохаліся, замоўклі, разгубіліся — яго злавілі ўжо як не ля самой зямлі і паспешліва паставілі на ногі. Нешта здарылася, і дурбудам было ўжо нават і не да Мечанага. Усе скіравалі позіркі ў бок прэзідэнта, але на прыступках таго не было відаць.
— Забілі! Замах! — закрычалі людзі. Прыгледзеўшыся лепей, Радзім убачыў адно толькі боты Дурыса Першага, што вытыркаліся з-пад людскіх цел — відаць, саксупы, пачуўшы стрэлы, таксама падумалі, што гэта замах, узброенае нападзенне на прэзідэнта, і, ужо асабліва не асцерагаючыся, бесцырымонна павалілі Калматага на прыступкі і самі пападалі зверху, прыкрываючы яго сабою.
Спачатку нават здалося, што ўсе яны мёртвыя, што менавіта па іх і стралялі тыя, хто нападаў. Але неўзабаве, калі саксупы, не чуючы новых стрэлаў і выбухаў, паволі пачалі варушыцца і ўставаць, стала зразумела, што ніхто ні на каго не нападаў, ніхто ні па кім не страляў.
Прэзідэнт жа ўсё яшчэ ляжаў на прыступках, як нежывы: хутчэй за ўсё целаахоўнікі, падаючы на яго, паадрывалі ўсе правадкі, і ён, абясточаны, не мог цяпер нават паварушыцца.
Радзім не адразу ўбачыў прычыну перапалоху, а як убачыў,— ледзь не рассмяяўся: гэта ж усяго толькі, не вытрымаўшы процьмы навіслых людзей, адламалася крыло самалёта і разам з імі грымнулася на зямлю, а ўсім здалося, што гэта страляюць.
Ён, расслабляючыся, выцер спацелы лоб рукавом сарочкі і з палёгкаю ўздыхнуў. Але тут жа сцяўся ад жаху: «Што ж я нарабіў!»
Убачыўшы, што з прэзідэнтам нічога не здарылася, што ім самім нічога не пагражае, людзі паварочваліся да Радзіма, гатовыя зноў падкідаць яго і крычаць сваё любімае «дур-р-ра!». І тут жа здзіўлена, нічога не разумеючы, спыняліся і глядзелі на Радзіма так, быццам яны ўпершыню бачаць яго: пляму ж, метку, падобную на Афрыку на зямных геаграфічных картах, ён толькі што выпадкова сцёр рукавом, а без яе хто ж прыме за Мечанага?!
Дурбуды ужо зусім падазрона прыглядаліся да яго.
— Пачакайце, пачакайце, тут штосьці не тое: быў мечаны, а цяпер меткі няма… — здзіўляліся яны, няпэўна разводзячы рукамі.
— Не, гэта не Пляшывы, — сумняваліся адны.
— Канечне, не Мечаны, — пагаджаліся з імі другія. Людзі доўга вывучалі яго, пакуль нейкі ўважлівы — ці не з саксупаў? — дурбуд не закрычаў як рэзаны:
— Гэта ж самазванец! Ілжэпляшывы! Карайма яго на месцы!
— Карайма! — зараўло лётнае поле. — Дур-р-ра!
Тым часам памочнікі прэзідэнта і саксупы зноў падключылі да датчыкаў правадкі, пашчоўкалі нейкімі тумблерамі,— гэта таксама гучала, як стрэлы, — але яны ўжо нікога не палохалі.