Генадзь жыў недалёка на вуліцы Янкі Купалы, і пачуўшы пра сітуацыю, праз хвілінвў дзесяць занепакоены, нявыспаны быў у мяне. Настроены ён быў рашуча: не дадуць рабіць праграму – тут жа ідзе ў адстаўку. Я сказаў, што зраблю тое ж самае, аднак Генадзь разважыў: ты хоць кватэру атрымай, дый нельга рабіць гэтакі падаруначак Паўлаву...
АТК пачаў без усялякіх уступаў: напярэдадні зьезда кампартыі ўся рэспубліка пастаўленая на вушы, ведаеш, якія страсьці-мардасьці могуць разгарэцца? Таму трэба неадкладна адступіць, да сваёй праграмы рухацца паступова, паэтапна... І працягнуў яму кароценькі, на чвэрць старонкі праект пастановы бюро з двух пунктаў – адмяніць ранейшую пастанову і з заўтрашняга дня вярнуцца да былога фармату вяшчаньня. На паперчыне ўжо было некалькі подпісаў, у тым ліку Паўлава і ягоная, Кузьміна:
– Пазнаёмся, завізіруй і хуценька давай каманду неадкладна адкручваць усё назад...
Генадзь прачытаў уважліва, яшчэ больш пазмрачнеў і рашуча, зацята сказаў:
– Візіраваць гэтага я ня буду... І даваць каманду паварочваць назад – таксама. Хай адмяняе праграму іншы старшыня...
– Як гэта разумець? – сумеўся АТК.
– Проста, – адказаў Бураўкін. – Забароніце праграму – я тут жа іду ў адстаўку...
– Гэта ты сур’ёзна? – зьмераў яго зьдзіўленым і дапытлівым поглядам АТК, не зусім верачы, што ён насамрэч здольны на такое.
– Больш чым сур’ёзна. Завізірую толькі тады, калі ў пастанове будзе яшчэ адзін, трэці пункт: вызваліць Бураўкіна па ўласным жаданьні альбо па ягонай просьбе... – заявіў Генадзь, не пакідаючы ніякага сумненьня, што для яго гэта справа прынцыпу і не можа быць ніякага кампрамісу.
– Ладна, ты пасядзі тут адзін ды добранька падумай... – трохі разгублена сказаў АТК, кіўнуў да мяне: – А мы пайшлі, каб не замінаць яму думаць...
Моўчкі мінулі прыёмную, у калідоры ён павярнуў налева, пэўна, да Кісялёва, а я страшэнна прыгнечаны спусьціўся паверхам ніжэй у свой кабінецік, стаў нецярпліва чакаць Генадзя. Ён зьявіўся праз паўгадзіны. Сказаў, што зноў наадрэз адмовіўся візіраваць праект і ўрэшце рэшт расстроены АТК паслаў яго к чортавай матары...
Што мяне не запрасілі на бюро – зразумела, а вось чаму праігнаравалі, палічылі непатрэбнай Генадзеву прысутнасьць – гэта ўжо пытаньне... Ледзьве яно закончылася, як я ад Конанава даведаўся, што ніякага рашэньня не прынята і як усё адбывалася. Кісялёў пацікавіўся, чаму прадастаўлены праект пастановы не завізіраваны Бураўкіным і чаму той адсутнічае тут? АТК патлумачыў, што заняты з высокім маскоўскім госьцем, а візіраваць наадрэз адмовіўся, патрабуе, каб быў яшчэ адзін пункт аб вызваленьні яго ад пасады па ўласным жаданьні, прасьцей кажучы паставіў пытаньне рубам: альбо праграма, альбо ягоная адстаўка. Прайшоў незадаволены шумок: бач ты, надумаў ставіць ультыматумы... Конанаў не сказаў, хто высунуў, але тут жа стала абмяркоўвацца нечая радыкальна-рэвалюцыйная прапанова – адхіліць Бураўкіна ад пасады за стварэньне ідэалагічнай правакацыі, заадно – выключыць з партыі. Але страсьці-мардасьці астудзіў Кісялёў, разважыўшы: вызваліць, тым больш выключыць з партыі Бураўкіна мы заўсёды пасьпеем. А, магчыма, ён ведае нешта такое, чаго мы ня ведаем? І ў сваёй манеры нечакана зьвярнуўся да прысутных: хто з вас дзеля прынцыпу здольны паставіць на кон сваю пасаду, кар’еру, членства ў партыі, устаньце ці падыміце руку? Зьнячэўку ніхто не варухнуўся. Во, бачыце, працягваў Першы, то мо ня будзем пароць гарачку... І ўсе дружна пагадзіліся, што ня варта пароць гарачку...
Гэта была калі не перамога, то і не паражэньне. Чаго б там ні каштавала, а трэба ўратаваць праграму! Хочаш-ня-хочаш, а Паўлаў патрапіў у патавую сітуацыю: бюро не прыняло ягоную прапанову, значыць, ні ён, ні хто іншы ня можа спыніць праграму да адмены ранейшай пастановы. Невядома, колькі нам дадзена часу, але неабходна пасьпець зрабіць усё, каб патушыць ці хоць прытушыць пажар, супакоіць людзей. Дзеля выратаваньня праграмы трэба ісьці на кампрамісы і паўкампрамісы. Ну, напрыклад, чаргаваць: дзень гэты Хруша ў запісе, другі – наша Бульбінка. Пакуль будуць знаёмяцца і прывыкаць да “Калыханкі”. Супакоіць жа вайскоўцаў і іхнія сем’і ў Паставах – прасьцей простага... Каб не зацягваць час, пазваніў міністру сувязі Івану Міхайлавічу Грыцуку, гарадзенцу, з якім у мяне склаліся вельмі добрыя службовыя і неслужбовыя стасункі, папрасіў распарадзіцца тэлеграмай перакасіраваць на Нарачанскім рэтрансьлятары, які пакрывае сігналам Пастаўскі рэгіён, першую праграму ЦТ на звыклы, больш магутны перадатчык, заадно перадаць пад трансьляцыю ЦТ маламагутны стоватнік у Браславе, паскорыўшы ўвядзеньне ў дзеяньне яшчэ аднаго, значна навейшага і больш дасканалага, для рэспубліканскай праграмы. І адразу ж памчаў да Генадзя, які нецярпліва чакаў вестачкі з бюро. Ён званіў заклапочана ледзь ці ня кожную гадзіну: ну што чуваць? Яму хацелася пэўнасьці і яснасьці. Адчувалася, настроены ён вельмі песімістычна, хоць у душы ня згас праменьчык надзеі, тым ня менш зусім не падзяляў мой аптымізм, веру ў розум і цьвярозую разважнасьць. Маю інфармацыю ён успрыняў ледзь ці як нейкі цуд, уздыхнуў з палёгкай, ажывіўся, імгненна набыў сваю заўсёдную ўпэўненасьць, энергічнасьць. Тут жа знайшлі поўнае паразуменьне аб стратэгіі і тактыцы паводзінаў і дзеяньняў па ўратаваньні праграмы. Пазваніў дырэктару праграмаў Каваленку, распарадзіўся сёньня ж замест абвешчанай “Калыханкі” паставіць у запісе “Доброй ночи, малыши”, зрабіўшы абвестку, што па прапанове тэлегледачоў “Калыханка” і “Доброй ночи, малыши” будуць транслявацца праз дзень, пачаў сьпешна зьбірацца на работу...
Больш за месяц, мусіць, з падачы Паўлава Бураўкіна трымалі ў чорным целе, ставіліся як да чалавека заведама асуджанага на пазбаўленьне пасады, мо нават выключэньне з партыі, таму на пасяджэньні бюро і іншыя адказныя нарады сталі запрашаць не яго, а ягонага намесьніка Чаніна. Ды па-мойму, гэта зусім, ну калі не зусім, то вельмі мала хвалявала Генадзя. Для нас з ім самым галоўным і важным было, што тэлефонная і пісьмовая пратэстная плынь з кожным днём аціхае, рэзка зьмяншаецца, а праз тыдні два і ўвогуле згасла, усё пачало ўваходзіць у спакойнае рэчышча. Працягвалі паступаць, хіба, толькі патрабаваньні і просьбы як нашых, так і сумежных рэгіёнаў паскорыць трансьляцыю Беларускага тэлебачаньня. Усё гэта былі пытаньні тэхнічных службаў Мінсувязі, Мінбыту і Мінкамунгасу. З дапамогай гэтых лістоў і крытычных сігналаў я стараўся абвастраць праблему, аператыўна знаходзіць прыймальныя рашэньні. Былі, канечне, прэтэнзіі і творчага плану, да іх стараліся ставіцца гранічна ўважліва, рабіць высновы. У цэлым пра беларускую праграму ў тэлегледачоў склалася добрае ўражаньне, аб чым засьведчылі сацыялагічныя службы, многія нашы праграмы па папулярнасьці абыйшлі маскоўскія, а праз колькі месяцаў ніхто і не заўважыў зьнікненьня з эфіру Хрушы і Сьцяпашы, што выклікалі такую хвалю пратэстаў і ледзь не пагубілі беларускую праграму. Былі, вядома, і нашы пралікі – надта ж вялікае мелі жаданьне адразу, неадкладна закалыхваць дзетак на сон нацыянальнымі мелодыямі, нацыянальнымі казачнымі героямі. Не ўлічылі і рэальнасьць, і людскую, найперш дзіцячую псіхалогію... Гэткая ж нецярплівасьць, пасьпешнасцьь, памкненьне вырашаць далікатныя і тонкія пытаньні кавалерыйскімі наскокамі, думаю, потым, напачатку дзевяностых вельмі нашкодзіла нацыянальнаму адраджэньню...
Неўзабаве ня толькі тэлегледачы, але і начальства зразумела, наколькі добрую і важную справу зрабілі ў рэспубліцы, займеўшы свой незалежны тэлеканал, ужо нават кепска сабе ўяўлялі, як можна было туляцца са сваімі перадачамі па чужых тэлепраграмах, штотыдзень просячы ў першапрастольнай ласкі і часьцей за ўсё атрымваючы па прынцыпу вазьмі Божа, што мне нягожа. Нават Паўлаў, сьцяўшы зубы і праз зубы змушаны быў прызнаць: зрабілі правільна. А што яму заставалася, калі літаральна праз колькі месяцаў з вуснаў Кісялёва на прыёме кіраўнікоў тэлекампаніяў сацыялістычных і нейтральных краінаў, саюзных рэспублік пачуў найвышэйшую ацэнку ня толькі прафесійнай, але і палітычнай дзейнасьці Бураўкіна, які “ўратаваў ягоны, Першага сакратара, і бюро ЦК гонар, мужна прадухіліўшы глупства, якое намерваліся ўчыніць”...
Пасьля гэтакіх ацэнак Паўлаў аціх, палагаднеў, з неўласьцівай раней пачцівасьцю і дружалюбствам пачаў ставіцца ня толькі да Генадзя, але і да мяне, хоць яму часам было цяжка хаваць, што гэтае дружалюбства нацягнутае, робленае...
Я з жахам думаю: а што б сталася з нашай культурай, першымі тады, зусім кволенькімі парасткамі нацыянальнага адраджэньня, каб не было той перамогі, каб Бураўкін адчайна не паставіў на кон сваю міністэрскую пасаду, больш таго – сваё членства ў партыі? Ня ведаю, ня ведаю... Але ж, пэўна, той герой памянёных мемуараў наўрад ці змог бы на сваіх плячах выцягнуць усё нацыянальнае адраджэньне, нават калі тыя плечы былі насамрэч волатаўскія. Па самай просьценькай прычыне – адсутнічала б нацыянальнае тэлебачаньне, а дзе б ён знайшоў, хто б яго пусьціў на такую шматмільённую аўдыторыю для пропаведзі сваіх ідэяў і поглядаў? Ды яшчэ аўдыторую падрыхтаваную спрыяльна ўспрымаць гэтыя пропаведзі. Хто-хто, а я знутры добра ведаю, якія б мастадонты маглі акупаваць тэлебачаньне – не раўня сёньняшнім. Сёньняшнія пераважна прыслужваюць Мамоне, тыя ж верай і праўдай ламалі б хрыбты за ідэю вялікай і непадзельнай... А маладзейшаму чытачу, які проста ня можа зразумець, у чым тое геройства паставіць на кон сваю партыйнасьць, мусіць, варта патлумачыць, што выключэньне з партыі тады было раўназначна, а часам і больш судзімасьці. Асабліва, калі каго, як гэта меркавалася Бураўкіна, выключалі па ідэалагічных, палітычных матывах. Гэта значыла, што раз і назаўсёды трэба забыцца пра ўсялякую службовую кар’еру, паколькі выключаны меў права займаць толькі радавыя і непрэстыжныя пасады, а калі то быў чалавек творчай працы, то падпадаў пад асабліва пільнае і прыдзірлівае вока цэнзуры, перад ім наглуха закрываліся старонкі ўсіх выданьняў. Так што было чым рызыкаваць Генадзю Бураўкіну... Але гэта к слову...
Паўлаў і насамрэч быў непатапляльны, як айсберг. Можна было падумаць, што яму спрыяюць нейкія ледзь ня звышнатуральныя сілы. Толькі ўсур’ёз (пэўна, не без дапамогі Васіля Каленчыца) згусьціліся хмары над ім – казалі, што ягоныя дні зьлічаныя – як менавіта ў гэты час Пётр Міронавіч гіне ў аўтакатастрофе, а Каленчыц захворвае на невылечную хваробу. Ціхан Якаўлевіч, сам былы ідэалагічны работнік, напачатку цярпеў, прыглядваўся да Паўлава, належным чынам ацэньваючы ягоны прафесіяналізм і напорыстасьць, але, казалі, з цягам часу той стаў дакучаць яму сваёй просталінейнасьцю, няўменьнем ладзіць з людзьмі, магчыма, і прымітыўным дубовым інтэрнацыялізмам. З вартых даверу крыніцаў было вядома, што ён зьбіраецца вось-вось памяняць адыёзнага Паўлава, ды зноў нейкае неверагоднае супадзеньне – Кісялёў захворвае і літаральна на працягу некалькіх месяцаў згарае ад невылечнай хваробы... Прысланы Масквой новы гаспадар Мікалай Мікітавіч Слюнькоў і па жалезнай хватцы, і метадах работы, і нават зьнешне – грузнай, каранастай фігурай нечым нагадваў Паўлава. І той адчуў сябе настолькі ўпэўнена, што пачаў ледзь ці не адкрыта ігнараваць АТК, магчыма, адчуўшы, што зноў зьявіўся рэальны шанец заняць ягонае месца. Але над бяскрайняй прасторай вялікай краіны ўсё настойлівей сталі падзімаць сьвежыя ветрыкі пераменаў. Як чалавек крайне прагматычны, з вострым палітычным чуцьцём, Сьлюнькоў разумеў, што час Кузьміна і Паўлава на чале ідэалагічных працэсаў калі яшчэ не прайшоў, то няўмольна мінае. Нягледзячы на элегантную падножку свайму рэальнаму спаткаемцу ў надзеі яшчэ хоць трохі пасядзець у крэсьле сакратара ЦК, АТК не ўтрымаўся. Слюнькоў абыйшоўся з ім крута і бесцырымонна, паклаўшы вока на Івана Антановіча. Ды, мусіць, і гэнага стары хітраван Кузьмін пасьпеў “адстрэліць” даўно, яшчэ на падлёце – Масква на зьдзіўленьне Мікалая Мікітавіча не захацела нават абмяркоўваць усур’ёз Антановіча як галоўнага рэспубліканскага ідэолага. Слюнькоў даручыў Барташэвічу падабраць і папярэдне ўзгадніць з Масквой адну-дзьве кандытатуры. Спатыкнуўшыся на разумным і абаяльным, з сучасным гнуткім мысьленьнем Бураўкіне, якога з нечае падачы забракавала Масква, угледзеўшы ў ім нацыяналіста, той у поўнай адпаведнасьці з уяўленьнямі Слюнькова пра ідэалагічную работу прапанаваў прахадную кандыдатуру першага сакратара Менскага гаркаму партыі Валерыя Пячэньнікава, тэхнара і гаспадарніка да мозга касьці, чалавека, які меў вельмі прыблізнае паняцьце пра ідэалогію, культуру і, здаецца, пакутаваў, люта ненавідзячы работку, якой па іроніі лёсу давялося займацца...
Для вопытнага, перасядзелага на сваёй пасадзе Паўлава гэтае нечанакае, дзіўнае вылучэньне было яўным сьведчаньнем недаверу, мо нават абразай, пляўком у твар. Аднак ён ціхенька ўцёрся, стаў уводзіць у курс справы, нацягваць на пытаньнях ідэалогіі новага шэфа. Не ўтрымаюся ад спакусы працытаваць урывачак з ананімнай сатырычна-гумарыстычнай паэмы, якая тады хадзіла ў рукапісе, а потым, калі добра ўзялася перабудова, друкавалася ў “Вожыку” і выдавалася асобнай кніжачкай неспасьцігальным на сёньняшні дзень 20-тысячным накладам. У ёй з амаль з дакументальнай дакладнасьцю схопленыя рэаліі і перапетыі тых часоў, калі з лёгкай рукі Алеся Адамовіча расейская і сусьветная прэса стала зваць Беларусь антыперабудовачнай Вандэяй:
Хоць настрой Валеры падаў,
Поўз уніз на тармазах,
Выручаў Савелій Паўлаў –
Прапаганды вечны заг.
Дзелавіты і жывучы,
Ён трымаў ад прэсы ніць,
Добра ведаў, як прыжучыць,
Прышчаміць, забараніць.
...................................
Стала моташна Валеру
І падумаў ён:”Аднак
На якую мне халеру
Гэты чортаў кавардак?
Папрасіцца б мне ў адстаўку.
Пенсіённыя дзяды
На чале з жалезным Саўкам
Завядуць мяне куды?”
Ды назад вяртацца позна...
....................................
Адаслаў дзядоў Валера,
Пачасаў пусты прабор:
– А ў іх ёсьць якая мера?
Ці ня будзе перабор?
Супакоіў Саўка: Што ты,
Не трывожся ні аб чым.
Гэта ўсё – мае турботы.
Я ўсё ўзважыў і ўлічыў.
Шмат наперад мне вядома.
Я за гэтулькі гадоў
Перажыў у гэтым доме,