Пакуль Рыбак уладкоўваў нагу ўздоўж лавы, Дзёмчыха хмурылася, але што далей разкаваты выраз яе стомленага твару пачаў мякчэць.
– Падкласці што трэба, – сказала яна і пайшла за перагародку, адкуль неўзабаве вынесла старую, з клоччам шэрае ваты, ватоўку. – На, мякчэй будзе.
«Так, – адзначыў у думках Рыбак. – Гэта ўжо іншая справа. Можа, яшчэ падабрэе гэта злосная кабеціна».
Сотнікаў прыўзняўся, яна паклала ватоўку ў кут пад яго галаву, і ён, пакашліваючы, тут жа апусціўся зноў. Дыханне яго па-ранейшаму было частае і труднае.
– Хворы, – ужо іншым тонам, спакойна сказала Дзёмчыха. – Жар, пэўна. Вунь як гарыць.
– Гэта пройдзе, – махнуў рукой Рыбак. – Гэта не страшна.
– Ну канешне! – зазлавала жанчына. – Вам усё не страшна. І страляюць у вас – не страшна. І што маці гора – не страшна. Нічога не страшна. А нам... Зёлак зварыць нада, напіцца, спацець. А то вунь могілкі побач.
– Могілкі не самае горшае, – праз кашаль сказаў Сотнікаў.
Ён неяк нядобра ажывеў пасля кароткага забыцця, мусіць, ад тэмпературы, ці што. Рыбак проста не пазнаваў яго: рэзка счырванелы твар, ліхаманкавы бляск вачэй і нейкая ненатуральная парывістасць у рухах.
– Што ж яшчэ можа быць горш? – спытала Дзёмчыха, збіраючы са стала талеркі. – Мабыць жа, у пекла не верыце?
– Мы ў рай верым, – сказаў Рыбак.
– Дачакаецеся раю, а як жа.
Гаспадыня забразгала засланкай, палезла ў печ, пачала шоргаць там чыгунамі. Аднак, падобна было, яна ўжо спакойнела, нават дабрэла. Рыбак адчуваў тое і думаў, што, можа, як-небудзь усё яшчэ ўладзіцца.
– Цёплай бы вады рану абмыць. Ранілі яго, цётка.
– Ды ўжо ж бачу – не сабака ўкусіў. Вунь усю ноч ля Стараселля бахалі, – паведаміла яна і абаперлася на вілачнік. – Кажуць, аднаго паліцыянта падстрэлілі. Невядома, ці выжыве.
– Паліцая?
– Ну.
– А хто казаў?
– Бабы казалі.
– Ну, калі бабы, то пэўна, – усміхнуўся на канцы лаўкі Рыбак. – Яны ўсё ведаюць.
Дзёмчыха зласліва азірнулася ад печы.
– А то не? Мабыць, ведаюць. Вы ж во пытаецеся, бо не ведаеце.
Яна падала ім ваду ў чыгунку, скінула кажушок і ступіла за шырмачку да дзетвары.
– Ну, вы ўжо самі. А то не хапала мне яшчэ вам порткі знімаць.
– Ладна, ладна, – пагадзіўся Рыбак і падступіўся да Сотнікава. – Давай бурак знімем.
Сотнікаў сашчаміў зубы, учапіўся рукамі ў лаўку, і Рыбак як-колечы сцягнуў з яго нагі акрываўлены мокры бурак. Далей трэба было зняць штаны, і Сотнікаў, паморшчыўшыся, выціснуў:
– Я сам.
Было пакутна і балюча, і ўсё ж ён, расшпіліўшы, ссунуў да каленяў таксама скрываўленыя штаны. Сярод падсохлых крывавых пацёкаў на яго целе Рыбак згледзеў урэшце ранку. Яна аказалася зусім невялічкай, падпухлай, з сіняватым абадком наўкруг – тыповай кулявой ранай, якая трохі яшчэ крывяніла. З другога боку сцягна выхаду не было, што значыла: куля засела ў назе. Гэта ўжо было горш.
– Да, сляпое, – заклапочана сказаў Рыбак. – Трэ даставаць.
– Ты ж не дастанеш, – пачаў раздражняцца Сотнікаў, – дык завязвай, і годзе.
– Нічога, нешта прыдумаем. Хазяюшка, можа, перавязаць чым знойдзецца? – гукнуў Рыбак за перагародку, а сам мокрым ручніком пачаў аціраць падсохлую кроў.
Нага ў Сотнікава нервова падрыгвала, мабыць, было балюча, той, аднак, намогся і трываў, і Рыбак падумаў, што ўвогуле рана не такая і страшная, калі толькі куля не зачапіла косці. Калі яе выняць, дык праз месяц усё загоіцца. Куды важней гэты месяц недзе перабыць, перахавацца, каб не папасціся ў лапы да немцаў.
Калі Дзёмчыха з’явілася ў дзвярах з кужэльным кавалкам у руках, Сотнікаў сарамяжліва схамянуўся, і яна заўважыла тое.
– Не бойся. На во, перавязвайце, чым знайшла.
Увесь час, пакуль Рыбак абкручваў сцягно, Сотнікаў душыў у сабе стогн і, калі ўсё было скончана, пластам упаў на лаву. Рыбак спаласнуў у чыгунку рукі.
– Ну во, аперацыя і скончана. Хазяюшка!
– Бачу, не сляпая, – сказала Дзёмчыха, з’яўляючыся ў дзвярах.
– А што далей, ось загвоздка! – Рыбак з відочным клопатам ссунуў на патыліцу шапку і запытальна паглядзеў на жанчыну.
– А я хіба ведаю, што далей.
– Ісці ён не можа – факт.
– Сюды ж прыйшоў.
Мабыць, яна нешта адчула ў яго далекаватых закідах, і яны пільна і насцярожана паглядзелі адно на аднаго. І гэтыя іх позіркі засведчылі куды болей, чым было сказана ў словах. Рыбак зноў адчуў сваю няўпэўненасць, слабасць свайго лагічнага грунту – як было давесці гэтай жанчыне, што іншага выйсця ў іх няма. Але і яна, відаць, няблага разумела, чым рызыкавала, згадзіўшыся на іх патрэбу, і мела намер стаяць на сваім.
У даволі лёгкай, амаль дробязнай дагэтуль размове настала дакучлівая замінка. Сотнікаў задышліва прыціх на лаве, а Рыбак у клапоткім роздуме зірнуў у акно.
– Немцы!!
Як уколены, ён адскочыў у парог, за якую долю секунды ўсё ж паспеўшы згледзець некалькі ўзброеных постацяў, што стаялі на могілках. Менавіта стаялі, а не ішлі, ён нават не зразумеў, куды яны былі звернуты тварамі, ён толькі ўбачыў абрысы постацяў са стваламі вінтовак над іх плячамі.
Сотнікаў падхапіўся з лавы, шырока замахаў ля сябе рукой – стараўся схапіць вінтоўку. Гаспадыня як стаяла, так і збялела да белага палатнянага колеру. Рыбак спярша хацеў быў выскачыць за дзверы, ды зноў вярнуўся зірнуць у акно, але яго апярэдзіла Дзёмчыха.
– Ідуць! Трое сюды ідуць!
Сапраўды, трое з могілак накіроўваліся ўніз да сцежкі, якраз, мусіць, па нядаўніх іхніх слядах. Як толькі Рыбак згледзеў тое, усё ў ім апала ўнутры ў шчымлівым прадчуванні бяды. Ніколі ён не палохаўся так, нават сёння ўначы, а цяпер нешта сказала яму, што будзе найгоршае. На нейкае імгненне ён сапраўды разгубіўся. Здаецца, найлепей было ўцякаць, аднак ён зірнуў на скурчанага на лаве Сотнікава, які сціскаў у адной руцэ вінтоўку, і спыніўся. Уцякаць не выпадала. Дзёмчыха, мусіць, таксама зразумела гэта і трывожлівым шэптам загаманіла:
– На гарышча! Лезьце на гарышча!!