- А каго ж?
- Пабажыся!
Пальцы на крыж склала і ўзняла вочы да іскрыстага блакіту неба.
- Божа і Найсвяцейшая Панна засведчаць, што я за табой уласнай душы не чула і так цябе чакала, як той птушкі, якая, калі прыляціць, то ўжо сонца засвеціць і вясна настане...
Тады ўхапіў яе і пацягнуў паміж бяроз у гай.
- То ж і дачакалася, бо як Бог ёсць на небе, то я цябе за жонку вазьму і гаспадыняй у сваю хату ўвяду. Забыўся трошкі пра цябе, гэта праўда, але як толькі тваё гараванне і гэты твой цяжкі лёс убачыў, то сэрца мне нешта як кляшчамі сціснула, а як твае вочы на мяне паглядзелі, то нешта ўва мне расплылося, як той мёд...
Сярод зялёных бяроз, у павевах ветру і шчэбеце птушак, прыціскаў яе моцна да грудзей, рукой, быццам створанай для кувалды і молата, выціраў слёзы з яе шчок; і вусны, з якіх выляталі то смех, то рыданні, закрываў пацалункамі...
Доўга потым людзі ў Сухой Даліне гаварылі, што Пятруся і гэтаму таксама нешта зрабіць была павінна. Бо калі гэта хто чуў, каб хлопец, асабліва як у шырокі свет пойдзе, шэсць гадоў пра дзяўчыну памятаў, а яшчэ такі, якому найбагацейшыя дзяўчаты вешаліся на шыю; каб ён ажаніўся з дзеўкаю не такой ужо і маладой, зусім беднай і прыблуднай... Сцяпану зрабіла і гэтаму зрабіла, толькі таму адрабіла потым, а гэтага ўжо сабе забрала. Нейкае такое зелле ведае, ці што? А можа, і яшчэ што горшае...
Пятруся і сапраўды ведала мноства спосабаў, каб даць раду ў самых розных жыццёвых выпадках, карысталася імі сама і дараджала іншым, і ніколі не сумнявалася ў іхнім выніку. Зведалі гэта на сабе адначасова, але па-рознаму Пётра Дзюрдзя і Якуб Шышка. Першы быў адным з найбагацейшых гаспадароў у Сухой Даліне. Ці нейкі лепшы, чым іншым, выпаў ім надзел, ці былі яны больш цвярозыя і працавітыя, як іншыя, але ўжо Пётраў дзед, бацька і сам ён лічыліся ў вёсцы багацеямі. Атрымаўшы вольнасць, Пётра пабудаваў хату, якая выглядала акуратнай заможнай сядзібай. З комінам, двума вялікімі вокнамі, малым ганкам і пабеленымі звонку сценамі. Унутры нічога асаблівага на першы погляд нельга было заўважыць. Сені, вялікая хата і камора. У хаце вялізная печ, дзе варылі страву і пяклі хлеб, лавы, сталы, кросны, гаспадарчае драўлянае начынне, усё так, як у іншых. Але зазірнуць у камору, у аборы, стайні, адрыну! Там ужо ўсё было незвычайнае. Нават у самы вялікі неўраджай не бракавала збожжа, бо з году ў год заўсёды заставаўся нейкі запас, і лішак адных гадоў пакрываў нястачу іншых. Чатыры каровы, двое коней, з якіх адна кабыла штогод прыводзіла жарабятка, шэсць авечак, свінні, куры, галубы, што гнездзіліся на даху, у садзе густы вішняк, змяшаны з дзікімі грушамі, якія прыносілі к зіме адборныя гнілушкі, усяго там было ўдосталь. У каморы на паліцах і на зямлі цясніліся мяхі і збаны з усялякім дабром, чарнелася сцяна ад панавешаных на ёй маткоў нітак. Скрыні, што стаялі пад сцяной, былі запоўненыя да берагоў мужчынскай і жаночай вопраткай, а таксама непакроенымі яшчэ сценамі старога палатна - штыўнага даматканага ў сінія і чырвоныя пасы, вытканага на хатніх кроснах. Але не толькі незвычайны дастатак вызначаў Пётраву хату, поўнілася яна таксама і нязвыклым спакоем. Пётра быў чалавек флегматычнага характару, павольны ў рухах, паважны ў размове. Ягоная жонка, высокая, прыгожая і лагодная кабета, яшчэ ў маладосці занемагла на рэўматызм і ўсялякія іншыя хваробы, якія зрабілі яе таксама запаволенай і менш ахвочай да сварак, чым іншыя жанчыны. Яна часта стагнала і доўга, падрабязна жалілася на сваё цярпенне, у каго толькі магла, прасіла рады. Калі боль надта пачынаў дакучаць ёй, плакала ў куце альбо лямантавала на ўсю хату, але ніколі не сварылася з мужам. Дзе ўжо ёй там з аслаблымі нагамі і пакручанымі пальцамі на руках, ёй, няздары, якая, як пані, патрабавала служанак, яшчэ і сварыцца. Вялікім шчасцем для яе было ўжо тое, што муж яе з хаты не выгнаў; за недалужнасць не лаяў, а нават часта, злітаваўшыся, жаласна ківаў галавой і па-людску з ёй гаварыў. Была досыць разумная, каб цаніць гэтае шчасце і ўсялякую волю мужа так шанаваць, як бы гэта была Боская воля. З гэтага пункту гледжання яе разважанні былі простымі. У хвіліны шчырасці яна гаварыла суседкам:
- Чаму ён ажаніўся са мной? Не дзеля пасагу ажаніўся, бо не было ў мяне яго, але дзеля таго, каб у хаце мець добрую гаспадыню. А якая ж з мяне гаспадыня? Да працы рвуся, як той конь да студні. Што магу зраблю, але мала магу. Як хвароба схопіць, дык і рукі да ўсяго апускаюцца. Але ён мне на гэта ніколі нічога, хоць бы адно злое слоўка сказаў. Церпіць і маўчыць. Яшчэ часам і спытаецца: «Можа, табе, Агатка, трэба што? Можа, цябе зноў да знахара завезці?» Добры чалавек. Дык я яму не праціўлюся ні ў чым. Хай яму і Пан Бог Найсвяцейшы таксама не робіць супраціву...
Зрэшты, працівіцца Пётру было б нялёгка. Былі і ў яго прыступы гневу, рэдкія, але страшныя. Можна сказаць, што ў яго натуры, ціхай і сур'ёзнай, тым большыя выбухалі буры, чым яны павольней і даўжэй выспявалі. Калісьці ў маладыя гады быў ён паслухмяным сынам і дбаў пра сваіх бацькоў. Але сталася так, што маці ад старасці трошкі здзяцінела і дакучала яму ўвесь час сваркамі з нявесткай. Аднойчы, калі замкнула камору, і ён, вярнуўшыся з поля, не меў згатаванай стравы і застаўся галодным, ударыў яе так моцна, што старая занемагла, паляжала на печы нейкі час і памерла. Можа, яна памерла і не ад сынавага ўдару, бо перад тым ужо ў яе амаль не было ніякіх сіл, але Пётра гэта так узяў у галаву, што доўга як непрытомны хадзіў па свеце. Жонцы і куму, якога надта любіў, тады сказаў, што сам сябе пачаў баяцца, нібы ўжо д'яблу душу запрадаў. З таго часу і стаў такі набожны. У касцёл ездзіў і спавядаўся часцей за іншых, ідучы за плугам, часам прамаўляў пацеры, у кожнае ўрачыстае свята клаў на ахвяру да касцельнага алтара вялікія боханы хлеба і тоўстыя скруткі палатна. Думаў, відаць, што крыўда, зробленая мацеры, аддала ягоную душу ў д'яблава валадарства; і гэтая думка напаўняла яго трывогай і жаданнем ачысціцца перад Богам. З часам гэта прывяло яго да нейкіх містычных схільнасцяў, якім не давала разрасціся штодзённая і цяжкая фізічная праца, але якія выяўляліся ў крыху летуценным паглядзе, якім калі-нікалі глядзелі ягоныя шэрыя вочы на свет з-пад густых брывоў, а таксама ў надзвычайнай зацікаўленасці цудамі, чарамі і ўсялякімі апавяданнямі пра надпрыродныя з'явы. Схільнасць гэтая яшчэ павялічылася пасля выпадку, што здарыўся ў дзяцінстве з ягоным малодшым сынам Ясюком. Хлопчык з'явіўся на свет якраз тады, як Петрачыха пачынала хварэць, і, калі меў недзе пяць гадоў, высах і зжоўк так, што стаў больш падобны на васковую фігурку, чым на дзіця. Ногі ягоныя былі скрыўленыя ўсярэдзіну, рот вечна адкрыты, калі хацеў бегчы, - падаў. Клеменс гадаваўся здаровым і рос нібы на дражджах: як увысь, так і ўшыр, а над Ясюком плакала маці, суседкі жаласліва ківалі галовамі, а бацька, паводле свайго звычаю, паціху і паволі нешта буркаючы, часам панура звешваў галаву. Дайшло да таго, што Агата, якой абрыдлі і хлопчыкавы капрызы і ўсюдычаснае пільнаванне яго, як быццам ён праз столькі гадоў не перастаў быць яшчэ немаўляткам, у гневе і жалю аднойчы сказала суседкам:
- От, няхай бы Пан Бог яго ўжо лепей сабе забраў...
Тады Пётра разгневаўся зноў. Ад смерці мацеры цягам доўгіх гадоў не гневаўся ніколі: цяпер зноў напала на яго злосць і, можа, пабіў бы жонку, калі б яна з плачам не прыпала да ягоных рук, просячы злітавацца над яе хваробай і нядоляй. Толькі жахліва крычаў, суседак жа, што сваёй гаворкай цвелілі мацярынскую шкадобу Агаты, з вялікім для іх сорамам выгнаў з хаты, а неўзабаве сеў з хворым хлопчыкам на воз і паехаў у пілігрымку ў святое месца. Калі ўжо там іншым Пан Бог свае цуды рабіў, то чаму і яму не мог зрабіць? Нехта яму сказаў, што дзеля здабыцця гэтае ласкі трэба купіць і пакласці на алтар адну з васковых фігурак, якія прадаюць на некаторых касцельных бабінцах. Пётра купіў такую фігурку, а яшчэ заказаў імшу за здароўе дзіцяці і выслухаў яе, кленчачы і голасна, з жарсцю, з цяжкімі ўздыхамі і біццём сябе кулаком у грудзі, прамаўляючы пацеры. Калі ля падножжа алтара хлопцы званілі на паднясенне, ён абедзвюма рукамі, прыкрытымі рукавамі баранняга кажуха, узняў свайго хлапчука ўверх, так, нібыта паказваў яго Боскай літасці, а сам, высока ўздымаючы свой цёмны, зарослы шчэццю твар, летуценным паглядам сачыў за блакітным дымам, які ўзносіўся над людскімі галовамі, бляскам свечак і алтарным аздабленнем пад змрочныя скляпенні святыні. Дзіця вярнулася з паломніцтва такім, як і ад'язджала, высахлым, зжоўклым, слабым, з крывымі ножкамі і разяўленым ротам. Але неўзабаве, можа, праз месяцы два стала папраўляцца: бялела, сыцела, выпрамлялася, проста аджывала. Папраўдзе, гэта было цёплай і сонечнай вясной, калі ўсё, што існавала на свеце, ажывала: дрэвы, травы, кветкі, а таксама і дзеці. Да таго ж Аксеня, якая на той час толькі-толькі ў Пётравай хаце асела, парадзіла Петрачысе, каб штодзень выправаджвала Ясюка на той сухі пясок, што белай лавінай слаўся на ўскрайку вёскі.
- Няхай бядачак грабецца сабе ў тым пяску, - казала, - то як яго сонейка моцна разагрэе, дзіцятка і стане здаровым. Такая ўжо святая сіла ёсць у тым гарачым пяску, што ён дзяцей лечыць, - скончыла Аксеня і загадала Пятрусі, якая тады была яшчэ малой дзяўчынкай, каб вадзіла Ясюка на пясок і там пільнавала яго і забаўляла.
Ясюк так ніколі і не стаў ані такім дужым, ані такім прыгожым і разумным, якім быў не на шмат старэйшы за яго Клеменс. Аднак выздаравеў і не енчыў так, як раней, не падаў штокрок, пачаў лепш гаварыць, пабялеў. У Пётравай хаце часта гаварылі пра гэтае выздараўленне і ягоныя прычыны. Адны з баб, набожна складаючы рукі на жыватах, казалі:
- Такі гэта Пётрава ахвяра на паломніцтве.
- Той пясок, які яму дарадзіла Аксеня, - сцвярджалі іншыя.
Пётра ж казаў:
- І ахвяра на паломніцтве, і пясок, а ўсё Пан Бог Найсвяцейшы дарадзіў, бо, - з павагаю гаварыў далей, - калі пясок мае такую святую сілу, то яму яе Пан Бог даў. От што!
- Ёсць на свеце і чартоўская сіла, - заўважыла адна з баб.
- А ёсць, - з перакананнем пацвердзіў Пётра і пасля доўгага роздуму дадаў: - Але ў пяску Боская сіла, бо от, добра зрабіў, а калі б у ім была чартоўская сіла, то б зрабіў дрэнна.
Падумаўшы яшчэ трошкі, падняў указальны палец уверх і скончыў:
- Чартоўская сіла заўсёды чалавеку дрэнна зробіць, а Божая - добра. От што!
Боскую моц яднаў тады з сабою Пётра штонядзельнымі паездкамі ў касцёл, малітвамі, ахвярамі, што складаў касцёлу ў выглядзе хлеба, сыра і палотнаў; д'ябальскай жа баяўся страшэнна, хоць ніколі яе на сабе, прынамсі відавочна, не спазнаў, меў да яе вялікую агіду і нянавісць. Калі хто-небудзь пры ім расказваў пра людзей, якія, як, напрыклад, ведзьмы і розныя чараўніцы, плялі з яе дапамогай людзям розныя злыя пасткі, пляваў з агідаю і праз зубы казаў са злосцю:
- Каб ім рукі скруціла! Каб іхняе кананне цяжкім было! Каб яны не ўбачылі Божага каралеўства!
Пра нябеснае каралеўства Пётра згадваў часта, здаецца, што было яно тым прадметам, які недзе высока, у мутных і неакрэсленых абрысах узносіўся над ім тады, калі ягоныя вочы пад густымі, навіслымі брывамі набіралі задумлівы і трохі летуценны выраз.
Аднак, трызнячы дзіўнымі вобразамі нябеснага каралеўства, дбаў ён і пра зямныя клопаты. Гаспадарку сваю вёў дбайна і працавіта, і надта ж усцешыўся, калі жыхары Сухой Даліны выбралі на пасаду свайго старасты. Тады выявілася, што не быў ён вольным ад усялякіх амбіцый і што ганаровы тытул прыемна папесціў ягонае самалюбства. Раней трымаўся трошкі няўпэўнена, а стаўшы старастам, выпраміў спіну, усміхаўся так шырока і свабодна, як ніколі дагэтуль. Пачаў хадзіць яшчэ больш паважна і, любуючыся, ледзь не ўрачыста знадворку на сцяне хаты прыбіў сінюю шыльду, на якой вялікімі белымі літарамі было напісана: «Пётра Дзюрдзя, стараста». Грамадскімі справамі, якія суседзі даверылі яму, заняўся заўзята і цярпліва. Калі захапілі яго звязаныя з пасадай клопаты і мітрэнгі, са скрухай у голасе казаў:
- Пан Езус больш цярпеў.
Альбо:
- Пан Езус у нябесным каралеўстве мяне за гэта ўзнагародзіць.
І рабіў сваё, не зважаючы ані на людское дакучанне, ані на клопаты. Часта ахоплівала яго на той час чалавечая пыха. Узнімаў палец угору, усміхаўся і характэрным для яго запаволеным голасам казаў:
- Цяпер, як той казаў, я тут першы і за ўсіх найвышэйшы...
Чытаў маралі таксама калі-нікалі старэйшаму сыну:
- Глядзі, Клеменс, будзь такім, як я, а Найсвяцейшы Пан Бог дасць табе панаванне на зямлі і каралеўства ў небе. Не пі, не пажадай чужога, што табе не належыць, працуй і чартоўскай моцы не аддавайся. Аддайся Божай сіле, а моцы чартоўскай не аддавайся, бо, як той казаў, гаспадарка загіне і душу загубіш. Вось што!
Важная падзея - выбранне вясковым старастам - адбылася ў жыцці Пётры Дзюрдзі праз гады два пасля вяселля Міхалкі Кавальчука і Пятрусі, а неўзабаве пасля гэтага надарыўся клопат вялікай важнасці для жыхароў вёскі. Вясковы склад, дзе месціліся запасы збожжа, прызначаныя на дапамогу ў неўраджайныя гады, быў такі ўжо стары, што пагражаў разваліцца. Станавы некалькі разоў гаварыў пра неабходнасць будаваць іншы, і жыхары Сухой Даліны самі адчувалі гэтую неабходнасць, але з году ў год адцягвалі пачатак работы. Вядома, палохаліся коштаў, дый новага клопату не надта жадалі. Зараз, аднак, не было як далей цягнуць валынку. Хочаш не хочаш, а склад трэба было будаваць, бо так ясна і безагаворачна загадана было зверху. У стараставай хаце аж цёмна стала ад народу, што сышоўся на нараду пра гэтую досыць складаную справу, якая вымагала выдаткаў. Пётра Дзюрдзя вёў гэтую нараду разумна, з уласцівай яму паважнасцю, радзячы, як і калі збіраць грошы на будоўлю, дзе і якое купіць за іх дрэва, каго і за якую цану пазваць, каб вымераць зямлю, на якую павінен быць перанесены новы будынак. Ва ўсіх гэтых развагах і разліках добра дапамагаў яму ягоны стрыечны брат Сцяпан, які, калі не быў п'яны альбо не ўпадаў у шаленства, быў найразумнейшай галавой у вёсцы. Меў ён над іншымі і тую перавагу, што ўмеў лічыць. Ніхто яго гэтаму не вучыў, але валодаў ён гэтай здольнасцю ад прыроды і навучыўся сам. На гэты раз быў цвярозы і ні на кога не злаваў, бо надта ж спадзяваўся на найбліжэйшых выбарах стаць вясковым суддзёю. Зараз, седзячы каля Пётры, ён разумна кіраваў сходам, хутка складаў розныя лічбы, адымаў і множыў, словам, забыўшыся на тое, што дрэнчыла яго ў штодзённым асабістым жыцці, цалкам аддаўся грамадскаму клопату. Ад гэтага занятку крыху раз'ясніўся і палагаднеў ягоны твар, заўчасна зморшчаны і найчасцей пануры і злосны. Аднак, нягледзячы на розум і павагу двух Дзюрдзяў, у хаце выбухалі часам такія жарсці, што людзі не маглі зразумець адзін другога. Усе пачыналі гаварыць адначасова, локцямі і плячамі адпіхвалі адзін аднаго ад стала, за якім сядзеў стараста, за кожны грош распачыналі сварку, на кожную прапанову адказвалі пярэчаннямі. Пётра цярпліва слухаў, некаторым, найбольш уважлівым, казаў сваё, а часам, калі суседзі пачыналі яго лаяць і праклінаць, мармытаў:
- Пан Езус больш цярпеў!
- Быдла! праклятае быдла! Каб на вас халера! - выкрыкваў гарачы Сцяпан і, адпіхваючы кулаком ад стала найбольш нахабных, пачынаў упадаць у шаленства. Але раптам сварлівую калатнечу мужчынскіх галасоў нібы вастрыём нажа перарэзаў вісклівы і роспачны жаночы крык.
Гэта была Петрачыха, якая, выбегшы з каморы, ламала рукі і, хістаючыся ў бакі, лямантавала немым голасам і енчыла:
- Езус мой! Езус! О Езус жа мой, Езус найміласэрнейшы!
Тут і дзеўка, што, замяняючы Пятрусю, дапамагала ў гаспадарцы, таксама выскачыла за ёй з каморы і, рвучы сабе валасы, бегаючы па хаце, яшчэ гучней і вісклівей залямантавала:
- А Маці Божая Найсвяцейшая! змілуйся! змілуйся, змілуйся! Змілуйся ты над намі, нешчаслівымі!
Мужчыны перапынілі свае спрэчкі і з адчыненымі ратамі пасталі, як слупы, водзячы аблуднымі позіркамі за кабетамі, якія нібы ў канвульсіях кідаліся па хаце. Нямала часу прайшло, пакуль гаспадар хаты напачатку ўгаворамі, а потым пагрозай апусціць ім свае кулакі на плечы здолеў дапытацца ў жанчын, што сталася. Здарылася і сапраўды нядобрае: з каморы прапала два апольцы сала, дванаццаць пар кілбас і дзесяць сцен свежавытканага палатна. Усё гэта было ўкрадзена невядома калі; некім, хто адпаведным інструментам перапілаваў унутраную аканіцу, адсунуў засаўку, што яе зачыняла, улез праз акно ў камору і выцягнуў з яе столькі дабра. Акно каморы выходзіла на гарод, у гэты позні восеньскі час пусты і гразкі, ночы восеньскія былі доўгімі і цёмнымі. Петрачыха была ў роспачы, Пётра панесеную страту не так блізка браў да сэрца, аднак перажываў і больш за ўсё абураўся невядомым злачынцам. Людзі, што сядзелі ў Пётравай хаце, паволі разышліся, так і не скончыўшы сваіх паседжанняў, якія, дарэчы, доўга яшчэ не маглі скончыць. У хаце застаўся Пётра, які, абапёршыся локцямі на стол, у роздуме сядзеў на лаве; і жанчыны, якія ля агню, што гарэў у печы, голасна разважалі пра здарэнне. Былі гэта тры Дзюрдзіхі: жонкі Пётры, Сцяпана і Сымона Дзюрдзяў. Тры цалкам адрозныя тыпы сялянак і тры цалкам адрозныя жаночыя долі. Ужо немаладая і выпетраная хваробамі, але спакойная і яшчэ досыць прыгожая Петрачыха, жонка добрага мужа, гаспадыня заможнай хаты і маці двух сыноў-падлеткаў, скрыжавала на грудзях рукі і толькі смутна ківала галавой над сваёй стратай, паціху паўтараючы:
- Якія ж дрэнныя людзі! Ай, якія ж нягодныя!
Гнуткая, як змейка, чарнавокая, смуглая і агністая Сцяпаніха была слынная на ўсю ваколіцу зласлівіца і пляткарка. Зрэшты, усе ведалі, што муж яе не пераносіць і што яны вечна б'юцца паміж сабой. На першую вестку пра тое, што сталася ў Пётравай хаце, яна пакінула нядаўна народжанае, першае за чатыры гады сямейнага жыцця дзіцятка, і, прыляцеўшы сюды, крычала, праклінала злодзеяў і лямантавала так заўзята і галасліва, як быццам яе самую напаткала ў сто разоў большая ад гэтай страта. Сымоніха, наадварот, павольна прыцягнулася з дзіцем на руках, якое было шостым ці сёмым. Была яна яшчэ нестарая і нябрыдкая, але страшэнна змардаваная, з паморшчаным ілбом і вечна скрыўленымі вуснамі. Петрачыха, хоць старэйшая і хваравітая, выглядала значна лепш за яе. Вядома, жонка п'яніцы, што сядзеў па вушы ў даўгах у жыда-арандатара, у якой была курная хата, поўная дробных дзяцей, а камора амаль пустая, дык і весела байдурыць сабе не магла. На Агаце выразна адбіваліся спакой і заможнасць, на Сцяпанавай Разаліі - нястрымны характар, даведзены амаль да шаленства цяжкім сямейным жыццём, на Парасцы - жонцы п'яніцы Сымона - клопат і нястача. Тулячы і калышучы дзіцятка, якому было мала малака ў матчыных грудзях, і таму яно роспачна крычала, са здзіўленнем, поўным амаль святой пашаноты, яна ўсё паўтарала:
- Два апольцы сала і дзесяць сцен палатна! Ой, Божа ж мой! Божа! Два кавалкі сала, дзесяць сцен палатна і дванаццаць пар кілбас... Ой, Божа ж, мой Божа ж!..
Такому багаццю, калі аж столькі рэчаў было ўкрадзена з каморы, але абкрадзеныя не галадалі, не магла яна надзівіцца і нацешыцца! Не зайздросціла, наадварот, шкадавала сваякоў, што ім такая шкода надарылася, вочы яе заплывалі слязамі. Дадавалася да гэтага жалю і адчуванне ўласнай бяды. Чорныя ж вочы Разалькі разгараліся ўсё ярчэй, блішчалі і круціліся, як у вар'яткі, а язык круціўся яшчэ хутчэй. Самыя страшныя праклёны кідала яна на невядомага злодзея, але было відаць, што заўсёды каго-небудзь ці што-небудзь праклінае. Магчыма, гэта прыносіла палёгку яе няспыннай згрызоце, якая ў іншых вылівалася б у слязах, а яе запаўняла агнём і кіпнем.
Засмучаны, але ўжо палагаднелы голас Петрачыхі прабіўся праз вісклівыя ўскрыкі Разалькі.
- Каб там невядома што, - сказала, - я-такі даведаюся, хто той злодзей.
Яна звярнулася да Пётры.