- Ох, ох, ох!
А з твару маладой маці смутак раптам знік, яна ажывілася і вясёлымі вачыма, што заблішчалі ад цікаўнасці, пазірала на вясёлую чародку моладзі каля печы.
- Ой, - крыкнула яна, - казкі будзе баяць! Настуля казкі будзе баяць!
Яна рыўком павярнулася да госця:
- Паслухайце толькі, мой жа ж вы даражэнькі, вы толькі паслухайце! Яна цудоўныя казкі бае! Ой, такія цудоўныя!..
Баба, што каля самай зямлі сядзела на перавернутых ночвах, паміж двума калаўротамі, выцягнула да агню галаву ў чырвоным круглым чапцы і пачала расказваць. У агульным маўчанні, пад шум калаўротаў, голас яе - стары, працяглы, шапялявы - разыходзіўся па ўсёй хаце:
- Жылі сабе тры браты: два разумныя, а трэці дурань. Павырасталі яны, і прыйшла ім пара жаніцца. Бацька іх і пытае:
- Каторага з вас, сыны, першага жаніць?
Першы кажа:
- Мяне, бо я старэйшы.
Другі кажа:
- І мне, татка, пара ўжо.
А дурань таксама:
- І мне ўжо даўно была б пара.
- Ну, - кажа бацька, - ідзіце вы ўсе ў лес, а хто найхутчэй ды найбольш ягад назбірае, таго я першага і ажаню.
Пайшлі яны ўсе ў лес і так збіраюць ягады, так збіраюць, што нават не разгінаюцца, каб як найхутчэй набраць. Разумныя да дурня падышлі і пытаюцца:
- Ну што, дурань, - ты многа ягад назбіраў?
- Ого, - кажа дурань, - я ўжо дахаты хутка пайду. Пазайздросцілі разумныя дурню, узялі ды забілі яго, нож у сэрца ўсадзілі...
- Ой! - войкнула некалькі жаночых галасоў.
- Ну, ну, так ужо адразу ўзялі і забілі! -усумніўся хтосьці з хлопцаў.
Баба Настуля з поўнай упэўненасцю паўтарыла, трасучы галавой:
- Узялі і забілі, нож у сэрца ўсадзілі, у зямлю закапалі, пяском засыпалі, замест крыжыка вішню ў галавах пасадзілі і пайшлі дахаты.
А тут па гэтай самай дарозе едзе пан. Убачыў ён вішню і думае сабе:
- Ссяку я гэтую вішню і зраблю з яе дудачку.
Ссек ён вішаньку, зрабіў з яе дудачку, едзе сабе ды грае, а дудачка тая спявае:
* Гэты і два наступныя куплеты песні ў арыгінале апавядання даюцца па-польску (рэд.)
Дзівіцца гэты пан, дзівіцца, а дудка просіць ды просіць, каб ён на ёй не граў...
- Ага-а! - зноў перапынілі старую некалькі здзіўленых галасоў.
- Так і спявала гэтая дудка, так і прасіла! Ну!..
Вочы бабы Настулі блішчалі, як сярэбраныя іскры, завялыя губы, здавалася, што раз, то больш дрыжалі ад жаху. Успёршыся на калені локцямі і расставіўшы рукі, яна баяла далей:
- Прыехаў пан у тую вёску, дзе жылі дурнявыя браты і бацька, ночка застала яго ў дарозе, дык ён прыйшоў да іх і просіць, каб дазволілі пераначаваць. Дазволілі яму пераначаваць, выпраг ён каня, увайшоў у хату і кажа гаспадару:
- Ехаў я, - кажа, - цераз такі ды такі лес, гляджу - ажно стаіць сабе вішанька, такая роўная ды высокая. Я гэтую вішаньку ссек і дудку з яе зрабіў. А каб ты ведаў, як гэтая дудка грае! Я ніколі яшчэ не чуў, каб дудка так грала. Вазьмі, стары, ды пайграй трошкі.
Узяў мужык дудку, пачаў на ёй граць, а яна спявае:
Здзівіўся стары і даў дудку сынам сваім, каб яны на ёй зайгралі. Граюць яны, а дудка спявае:
Тады ўсе здагадаліся, што разумныя забілі дурня. Пайшлі на магілку, адгарнулі пясок і ўсё так знайшлі, як расказала дудка.
Тады гэтых братоў у канцылярыю забралі і ў турму пасадзілі.
Баба змоўкла, і ніхто і словам не аказаўся. Калаўроты круціліся паволі, паволі, а праз ціхае іх тарахценне чулася цяжкое ўздыханне. Здавалася, што з расказанай казкі выплылі прывіды забойства і пакарання і нябачнай хмарай павіслі ў духаце гэтай хаты. Адзін Аляксей, заўсёды ганарысты і вясёлы, з'едліва пасміхаўся і шаптаў Дзям'яну на вуха:
- Вось напалохаліся бабы! Ну, я ж ім яшчэ большага страху наганю!
Ён выйшаў ціха ў сені, а праз дзве хвіліны з трэскам расчыніў дзверы і гукнуў на ўсю хату:
- Людзі, ратуйце! Хто ў бога верыць, ратуйце! Бонк ідзе! Разбойнік Бонк ідзе! Вось-вось ужо прыйшоў! З вялікім вострым нажом прыйшоў! Гу, гу, гу!..
Дзяўчаты закрычалі і пахаваліся за прасніцы. Нават Хрысціна ўздрыгнула і з трывогай зірнула на дзяўчатак, што сядзелі каля яе ног. Ясік пранізліва завішчаў і схаваўся за шырокія бацькавы плечы. Мужчыны, хоць некалькі з іх і спалохаліся спачатку, хутка зразумелі, што гэта жарт, і грымнулі смехам. Гэта супакоіла і жанчын. Сур'ёзная Хрысціна абурылася:
- Не дурыся, Аляксей! - прыкрыкнула яна на дзевера. - Ахвота табе людзей палохаць! Пасаромеўся б!
Аднак паніка прайшла не адразу. Відаць, усе прысутныя чулі ў той дзень пра Бонка. Хлопцы прывезлі з кірмашу страшныя гісторыі пра яго. Жанчыны наслухаліся іх. Ганулька прыціскала руку да сэрца.
- Б'ецца, ой як б'ецца і не можа ўтаймавацца! - стагнала яна.
Мажная Ульяна выцірала пот, што кроплямі выступіў на лбе.
Усе яны наракалі:
- А каб цябе, Аляксей!.. Каб такога страшнага чалавека супраць ночы ўспамінаць... Яшчэ, крый Божа, і прыгаворыш! Яшчэ сапраўды калі прыйдзе...
- А што, і прыйдзе! З такім вялікім вострым нажом прыйдзе! - пацвельваўся мужчына.
- Ай! - зноў закрычала некалькі галасоў.