— Не хапала нам яшчэ і трэцяга! — уголас прамовіў я.
— Пра каго ты? — не зразумеў Васіль.
— Пра трэцяга дзівака. Лічыш, што і трэці дзесьці па лесе брэндаецца, рознае глупства піша?
— Хто яго ведае, — прагаварыў Васіль. — Трэба далей ісці. Не след на паўдарозе спыняцца.
Прайшлі метраў трыццаць — новая запіска. Калі першую я назваў бы «Указ цара Пятра Першага», то другую так: «Жывыя компасы». Не зусім зразумелая назва? Тады паспрабую пераказаць змест гэтай запіскі.
У самым пачатку дзівак-дабрадзей паведамляў (нам з Васілём ці яшчэ каму), што сама прырода дапамагае арыентавацца ў лесе без компаса. Напрыклад, у цёплы сонечны дзень на ствалах соснаў выступае смала. Найбольш яе з паўднёвага боку. Нават кара там танчэйшая і святлейшая. Цікавы, скажу вам, арыенцір. Быццам той, хто заблудзіцца, заўважыць, дзе кара танчэйшая.
Яшчэ незнаёмы пісаў, што суніцы, брусніцы пачынаюць спець з паўднёвага боку, а з паўночнага яны зеленаватыя. Добрым арыенцірам назваў ён і муравейнікі. Маўляў, мураўі любяць сонца і стараюцца пабудаваць сваё жыллё так, каб яно знаходзілася з паўднёвага боку дрэва, куста альбо пня. Поўнач і поўдзень рэкамендаваў вызначаць і па форме муравейніка. Як? Напісаў, што паўднёвы бок пахілы, а паўночны — стромкі.
Вось табе і на! Шукалі Піліпа Макаравіча, а знайшлі запіскі. У гэтых запісках, калі так сказаць, і гісторыя, і геаграфія. Хочаш — Указ цара Пятра вывучай, хочаш — з прыроднымі арыенцірамі знаёмся. Калі б знайшлі яшчэ дзве запіскі (адну з вершамі, а другую з прыкладамі ці задачай), то цэлы навуковы букет сабралі б.
Такога ў нашым лесе за апошнія сто гадоў, мабыць, ні разу не было.
Смех смехам, а гэтыя запіскі прымусілі нас задумацца. І вы, калі не лянуецеся, памяркуйце. Не маглі ж яны самі сабою заляцець на елачкі. Хтосьці даволі-такі граматна іх напісаў. Мы з Васілём ніводнай памылкі не заўважылі. Хто і чаму? Вось што асабліва хвалявала нас. А думалі мы па-рознаму. Нават паспрачаліся.
— Гэта ён, Чорная Накідка, запіскі напісаў,— сказаў Васіль.
Я не пагадзіўся з ім:
— Хтосьці трэці ў лесе. Той трэці напісаў.
— Чаму трэці? Чорная Накідка. Ягоная работа.
Не спадабалася Васілю, што не пагаджаюся з ім. Ну і мне не спадабалася, што ён са мною не пагаджаецца:
— Чорная Накідка зусім пісаць не ўмее. А Васіль:
— Ты ведаеш, што ён пісаць не ўмее? Ты з ім разам у школу хадзіў?
Во дае! З нейкім пудзілам агародным стану я ў школу хадзіць. Я яго за вярсту абміну, калі яшчэ раз убачу.
— Твой дзівак на першабытнага чалавека падобны, — прамовіў я.
Васіль у адказ:
— Чаму ён мой? Знайшоў мне сваяка!
— Вельмі ты заступаешся за яго.
— Я не заступаюся. Я хачу разабрацца.
— Дык пакліч яго да сябе ў хату, пасадзі за стол і разбірайся, — кажу.
— Я з табой зусім не хачу гаварыць, — адвярнуўся Васіль.
Зачапіла-такі за жывое.
Стаім, травінкі-былінкі ў руках перабіраем. А на душы нядобра, прыкра. За няма што пасварыліся. З-за нейкага дзівака, які немаведама чаго па лесе бегае. Хочацца падысці да Васіля, падаць руку, сказаць яму: «Давай памірымся». Ды штосьці там, у душы, не дазваляе гэтага зрабіць. Вось як бывае. Нездарма кажуць: і хочацца, і колецца.
Не ведаю, колькі так, надзьмуўшыся, стаялі б мы, калі б Васіль (ну й малайчына!) не азваўся першым:
— Антон, цяпер мы не дакажам, хто напісаў тыя запіскі. Давай падумаем: чаму іх напісалі?
— Давай, — адразу пагадзіўся я.
Чаму напісалі запіскі… Чаму? Без дай прычыны нехта напісаў, бо рабіць не было чаго? Не. Паклаў на лапкі елачак, каб убачылі. Значыць, некаму адрасаваў. Каму?
— Васіль, — звярнуўся я да сябра, — калі, па-твойму, запіскі на лапкі елачак паклалі? Учора ці сёння?
— Па-мойму, сёння, — адказаў Васіль.
— Дакажы.
— Ноччу была навальніца. Калі б учора паклалі, то іх ветрам здзьмула б.
Усё-ткі малайчына Васіль. Як кажа наша настаўніца матэматыкі, ягоны доказ абгрунтаваны. А я чамусьці і не падумаў, што была навальніца. Крыўдна крыху.
— Васіль, той, хто напісаў запіскі, ведаў, што мы па лесе ходзім. Ен хацеў, каб мы іх убачылі.
— Я таксама пра гэта думаў. Але не звязваецца ў адзін вузялок.
Неяк вельмі мудра кажа. Калі пачнем так мудрагеліць, то і да вечара з гэтымі запіскамі не разбяромся.
— Прасцей кажы, — папрасіў Васіля.
— Можна і прасцей. Пачну з другой запіскі. Там пра што напісана?
— Як у лесе арыентавацца, як выйсці з лесу, калі заблудзішся, — сказаў я.
— Правільна. Нехта, як мне здаецца, баяўся, што заблудзімся. Таму і падказваў, як з лесу выйсці. А вось з першай запіскай… Чаму ён пра Указ Пятра Першага напісаў? Невядома. Таму і не звязваецца.
— Ведаю! — усклікнуў я. — Запіскі пакінуў Піліп Макаравіч.
Пагадзіцеся са мною. Бывае такое. Думаеш, думаеш над чым-небудзь. Напрыклад, як задачку рашыць. А яна не выходзіць. І раптам, калі на ўсё збіраешся рукою махнуць, што называецца, светлая думка ў галаву прыходзіць.
— Чаму Піліп Макаравіч? — пытаецца Васіль.
— Ен вырашыў затрымаць нас, бо заўважыў, як сачылі. Ведаў, што спынімся і прачытаем.
— Так, — сказаў Васіль. — Турыст нас тады заўважыў, калі на дуб залез. Яму з дуба ўсё-ўсё, што на далоні, было відно. А мы стаялі раты разявіўшы.
— Стаялі,— пагадзіўся я.