моцна гучаў голас Мікалая Аляксандравіча. Мы стаялі не варухнуўшыся.
Гучна, прыгожа чытаў Мікалай Аляксандравіч. Вось ён абвёў усіх нас позіркам і закончыў:
Доўга мы яму апладзіравалі. А потым да мяне падышоў Косця, папракнуў:
— Навошта ты пра брата і кніжкі сказаў? Грошы я сам зарабіў бы.
Я адказаў яму:
— А ў нас які дэвіз? Адзін за ўсіх, і ўсе за аднаго.
І вось ужо прайшло тры ўрокі, як пачаўся дзень самакіравання. Трэцім урокам у нас была геаметрыя. Геаметрыю праводзіла Рая. Яны выклікала мяне да дошкі. Тэарэму даказваць. Крыху памыліўся, але чацвёрку паставіла. У другі раз я, напэўна, абурыўся б, стаў бы даказваць, што няправільна адзнаку паставіла, але сёння мне было не да гэтага. Я сядзеў як на гарачых вуголлях. Раз-пораз падскокваў, пазіраў у акно, думаў: вось-вось мой і Косцеў таты з'явяцца, саджанцы прынясуць…
Пасля трэцяга ўрока я не вытрываў, на перапынку падышоў да Косці, ціха запытаў:
— Як ты думаеш, нашы хутка прыйдуць?
— Пасля абеду чакай, — сказаў Косця. — Гэта не ў магазіне: прыйшоў і купіў. Ім трэба знайсці старшыню, брыгадзіра, з бухгалтэрыяй дамовіцца. Так што асабліва не хвалюйся. Цяпер урок у мяне. Пабягу да Валянціны Іванаўны. Казала, каб у настаўніцкую прыйшоў.
Косця пайшоў у настаўніцкую, а я застаўся на калідоры.
«Урок у Косці,— разважаю. — Вунь як ён бегае. Пра ўсё забыўся. Цікава: выкліча ён мяне ці не выкліча? І чаму я не папярэдзіў яго? Можна было б цвёрда дамовіцца».
Стаю, гэтак разважаю, і тут мяне як токам працяла. Толькі цяпер я ўспомніў, што дамашняе практыкаванне па роднай мове не напісаў. Зусім забыўся… Спачатку з мамай спрачаліся, каму штаны прасаваць, затым з Косцем пісьмо складалі, пасля на лінейцы выступаў, а яшчэ ў акно глядзеў, майго і Косцевага татаў пільнаваў. Навалілася на мяне турботаў. Хіба ўспомніш пра нейкае практыкаванне? А Косця, відаць, выкліча мяне да дошкі: думае, што я некалькі дзён да ўрокаў рыхтаваўся. Трэба папярэдзіць, каб не выклікаў.
Празвінеў званок, а я стаю на калідоры, чакаю Косцю. Бачу: ідуць. Паперадзе — Валянціна Іванаўна, за ёю — Косця. Косця класны журнал пад пахаю трымае.
Я непрыкметна падышоў да Косці, тузануў за рукаў. Косця строга паглядзеў на мяне, зашаптаў:
— Званка не чуў? І я яму паціху:
— Косця, ты мяне сёння… Косця, не даслухаўшы да канца:
— Добра, добра. У клас ідзі.
Абагнаўшы Валянціну Іванаўну, я падбег да сваёй парты, сеў. «З паўслова мяне Косця зразумеў,— радуюся. — Здагадлівы. Што значыць сябра! Яму не трэба дзесяць разоў паўтараць».
Валянціна Іванаўна села за самую апошнюю парту, на вольнае месца, а Косця — за настаўніцкі стол. Разгарнуў журнал, пытаецца:
— Хто сёння дзяжурны?
— Я! — усхапіўся з-за парты Ігар Бушуеў.
Косця пачырванеў. Мне стала шкада яго. «Здзекуецца Ігар, — падумаў я. — Знарок так моцна выкрыкнуў».
— Ты цішэй не можаш сказаць? — зноў пытаецца Косця ў Ігара.
— Магу. Я, — ужо ледзь чутна прамовіў Ігар.
У Косці пачырванелі не толькі шчокі, але і кончыкі вушэй.
Я адвярнуўся і непрыкметна паказаў Ігару кулак. «Чаго ты так раз'якаўся? — хацелася крыкнуць мне. — Я — апошняя літара ў алфавіце».
Косця апусціў галаву. Напэўна, каб Валянціну Іванаўну не бачыць.
— Хто ў класе адсутнічае? — глуха прамовіў ён.
— Усе, — сказаў Ігар.
Хтосьці засмяяўся. У мяне на лбе выступілі кропелькі поту. Мне здавалася, што гэта не Косця сядзіць за сталом, а я там сяджу.
Здзекуецца Ігар, яшчэ як здзекуецца… Пачынаецца…
— Хто ў класе адсутнічае? — паўтарыў Косця.
— Усе ў класе. Я адразу хацеў сказаць, што ўсе ў класе, ды ў мяне выйшла не так, — вінавата прагаварыў Ігар.
Выходзіць, хвалюецца Ігар. Проста хвалюецца… І Косця, відаць, здагадаўся, што Ігар хвалюецца. Ен узняў вочы.
— Хто прачытае дамашняе практыкаванне?
Я азірнуўся па баках. Усе аднакласнікі як адзін паднялі рукі. Вядома, і я падняў. Падняў і трасу рукою. Няхай усе бачаць, што выдатна падрыхтаваўся, што пяцёрку хачу атрымаць.
— Дамашняе практыкаванне прачытае Салевіч Рая. Выйшла Рая да дошкі, адзін сказ, другі з дамашняга практыкавання прачытала, у адным сказе зваротак назвала, растлумачыла, чаму клічнікам яго аддзяліла. І ў абодвух сказах назвала галоўныя і даданыя члены. Усё-ўсё зрабіла, як у заданні было напісана.
— Хто задасць пытанне Раі? — звяртаецца да нас Косця.
Узрадаваўся я, думаю: «Зараз я ёй не толькі пытанне, а цэлае заданне дам. Будзе ведаць, як адзнаку зніжаць».
Есць у мяне сказ з хітрынкаю. Гэты сказ я яшчэ тады падабраў, калі збіраўся ўрок за Косцю праводзіць.
Я ўстаў з-за парты.
— Рая, запішы сказ.
Рая ўзяла крэйду, на мяне ўважліва глядзіць.
— Увосень слаўна чакаць снегу, а зімой — першай травы, — прадыктаваў я.
Напісала Рая сказ, а пасля слова «зімой» працяжнік не паставіла.
«Памылка», — хацеў крыкнуць я, ды Рая мяне апярэдзіла:
— Гэта няпоўны сказ. Няпоўныя сказы мы яшчэ не праходзілі, але пра такія сказы нам Валянціна Іванаўна казала. У другой частцы гэтага сказа прапушчаны словы «слаўна чакаць», на іх месцы трэба паставіць працяжнік.
Сказала і хуценька паставіла гэты працяжнік.