— Раней дзікімі былі і куры, і коні, і нават свінні,— расказваю далей. — Усё-ўсё было дзікім, пакуль людзі не прыручылі.
Раскрылі раты малыя, вачэй з мяне не спускаюць.
— Вы любіце гэтых звяркоў, якія цяпер свойскімі жывёламі сталі? — зноў паказваю на клеткі з трусамі.
— Любім, любім, — пачулася некалькі галасоў. Не спадабалася мне, як яны адказваюць.
— Дружна паўтарыце, — камандую.
— Любім! — крыкнулі яны на ўвесь голас. А я зноў:
— Давайце яшчэ раз.
— Л-лю-ю-бім!
— Цяпер тры разы крыкнем. Па маёй камандзе. Адзін, два, тры…
— Л-лю-ю-бім! Л-лю-ю-бім! Л-лю-ю-бім!
Малыя на гэты раз так крыкнулі, што трусы перапалохаліся, па клетках забегалі.
А малыя задаволеныя. Расчырванелыя, усміхаюцца. На мяне глядзяць, як на якога прафесара.
«Цяпер з іх можна вяроўкі віць, — думаю. — Усё-ўсё зробяць».
Заклаў я рукі за спіну, няспешна туды-сюды прайшоўся.
— Вы зможаце пражыць без яды тры месяцы? — пытаюся, спыніўшыся.
Заморгалі вачыма малыя.
— Не зможаце, — кажу. — Гэта навукай даказана. Давайце разам крыкнем: «Не зможам!» Лічу да пяці. Адзін, два, тры, чатыры, чатыры з палавінаю, чатыры з валасінаю…
Тут я знарок прыпыніўся. А малыя ад нецярпення аж трапечуцца. Так хочацца ім крыкнуць гэтае «не зможам».
— Пяць, — нарэшце вымаўляю.
— Не зможам! — крыкнулі малыя. У мяне нават у вушах зазвінела.
Стаяць малыя. Такія, такія… Ну, адным словам, шчаслівыя.
— І гэтыя звяркі, якія сталі свойскімі жывёламі, таксама тры месяцы без яды не змогуць пражыць, — кажу. — Пакуль ім корму хапае, але зімою яны загінуць, калі вы не дапаможаце. Дома ў кожнага з вас ёсць бульба. Нашы трусы яе любяць. Прынясіце ў школу па вядру бульбы. Усяго па аднаму. І корму на ўсю зіму хопіць.
— А сена можна? — запытаў Андрэй Скварцоў. Я незадаволена паморшчыўся.
— Ты ў які клас ходзіш? У трэці? З трэцім класам буду асобна гаварыць. Дык хто з вас прынясе ўсяго адно вядро бульбы? Падыміце руку.
Першакласнікі і другакласнікі як адзін паднялі рукі. Андрэй дык абедзве падняў. Выправіўся пасля таго, як Вольга Пятроўна з ягонай маці пагаварыла.
— Малайцы, — пахваліў я малых. — Любіце жывёл.
Можа, яшчэ іх чым зацікавіць? Каб лепей стараліся. Някепска было б. Паабяцаю, што цукерак куплю. Есць рубель, назбіраў за тыдзень.
— Увага, аб'яўляю конкурс: хто першым прынясе бульбу, таму куплю сто грам цукерак.
— Ура! — закрычалі малыя. А я зусім расшчодрыўся:
— І яшчэ пачак вафляў!
Навыперадкі пабеглі малыя ў вёску. А я пакрочыў у школу. Лёгка я крочыў. У мяне за спінаю быццам крылы выраслі. Я быў на сёмым небе ад радасці. І не дзіва. Хутка на ўсю зіму корму нарыхтую. А кажуць, што самастойнасці ў мяне няма.
Прыйшоў у клас. Так і карцела расказаць пра ўсё сябрам. Але стрымаўся. «Пасля раскажу, — думаю. — Няхай спачатку малыя бульбу прынясуць».
Ледзь даседзеў да канца ўрока, ледзь дачакаўся званка і на двор хутчэй. А каля хлеўчыка, пакуль я на ўроку сядзеў, малыя пазбіраліся. Піхаюцца, спрачаюцца.
— Я першы!
— Не, я першая прынесла!
— Няпраўда, я цябе абагнаў! Убачылі мяне, абступілі.
— Максім, я самы першы бульбу прынёс.
— Максім, ён хлусіць. Не вер яму.
— Максім, я ў конкурсе перамагла.
Вунь яно што! З-за цукерак не памірацца. Не варта такім цукеркі даваць. Няхай рубель у мяне застанецца. Кішэню не пралежыць, яшчэ спатрэбіцца.
— Вы любіце жывёл? — імкнуся перакрычаць малых.
— Л-лю-ю-бім!
Дружна ў іх выйшла. Натрэніраваліся.
— Жывёл любіце, а з-за нейкіх цукерак спрачаецеся, — пачаў я сароміць малых. — Няўжо вам не брыдка?
Змоўклі яны. Разгубіліся, з панталыку іх збіў. Трэба дзейнічаць, пакуль не апамяталіся.
Я схапіў чыёсьці вядро і высыпаў бульбу на зямлю.
— Хто не любіць жывёл, няхай нясе сваю бульбу назад. А хто па-сапраўднаму любіць, няхай высыпае.
Тых, хто жывёл не любяць, у маёй камандзе, вядома, не знайшлося. Хутка каля маіх ног вялікая гурба бульбы ляжала. Я хацеў паклікаць Мікалая Аляксандравіча, каб паказаць яму, колькі бульбы ўсяго за адзін дзень сабраў. А Мікалай Аляксандравіч прыйшоў сам. І мае аднакласнікі з ім прыйшлі. Пазней я даведаўся, што Андрэй Скварцоў ім пра ўсё расказаў.
Відаць, вельмі ўзрадаваўся Мікалай Аляксандравіч, калі ўбачыў гэтую вялікую горку бульбы (так мне тады думалася), бо і з аднаго боку падыходзіў да яе, і з другога, усё паўтараючы: