Неба было бяздонным, i недзе там, у бясконцай вышынi, як убiтыя, жаўцелi i серабрылiся гузiкi-зоркi. Зыль азiрнуўся. Станцыi ўжо не вiдаць. У беспаветранай прасторы Плутона яе асвятленне не давала i зарыва. Урэшце, гэта нават лепш. Хутка над станцыяй павiнна ўзысцi камета. Яна ўвабрала вельмi мала святла з навакольнай прасторы, але пры пэўнай спрактыкаванасцi яе можна заўважыць простым вокам. Зыль доўгiя месяцы аддаў назiранням за гэтымi своеасаблiвымi касмiчнымi целамi. Яны радавалi яго разнастайнасцю форм, мудрагелiстасцю арбiт.
Край неба быццам сапраўды пасвятлеў. А можа, гэта толькi здалося, бо ён ведаў час, калi павiнна з'явiцца камета. Зыль стаяў i думаў, што некалькi месяцаў за каметай назiралi аўтаматы. Што яны там нагледзелi? Ён хутка залез ва ўсюдыход i шпарка паехаў уздоўж вялiзнай i гладкай пасадачнай пляцоўкi.
Яму можна было i не ехаць сюды. Пляцоўка ўтрымлiвалася як мае быць. Два-тры кратэры, што ўтварылiся нядаўна, зараўнавалi аўтаматы. Зыль са здавальненнем адзначыў гэта i раптам зноў успомнiў пра скажоны сiгнал. Не чакаючы, пакуль вернецца на станцыю, ён выклiкаў радыста.
— Ты можаш сказаць, адкуль прыйшоў сiгнал? — спытаў Зыль.
— Яго прынялi тры нашы кантрольныя ўстаноўкi, — адказаў радыст. Падобна, што сiгнал адлюстраваўся ад каметы Крынiчка.
«Вось i канец тваiм хваляванням, — крыва ўсмiхнуўшыся, падумаў Зыль. Усё аказалася вельмi простым. Таварышы, напэўна, дзiвяцца з яго намагання ўбачыць нешта таямнiчае ў самай звычайнай з'яве». I зноў гэтая думка не прынесла задавальнення.
На стале ляжалi здымкi, якiя рабiлi аўтаматы, пакуль Зыль адсутнiчаў. Яго захапленне каметамi спачатку было своеасаблiвым пратэстам на забарону ўрачоў. Маўляў, хоць такiм чынам я вырвуся далей Плутонавай арбiты. А потым ён па-сапраўднаму захапiўся гэтымi касмiчнымi вандроўнiкамi, якiя заходзiлi за Плутон, дзе, калi ўжо следаваць законам нябеснай механiкi, хутчэй павiнна знаходзiцца планета Трансплутон, чым трансплутонавыя афелii.
Самая блiжэйшая да Плутона была тая самая Крынiчка. Новай сустрэчы з ёй Зыль чакаў ужо амаль дваццаць год — яна з'яўлялася першай каметай, якую ён пачаў вывучаць, трапiўшы сюды. I вось, апiсаўшы ў прасторы агромнiсты элiпс, Крынiчка зноў вярнулася ў сваю першапачатковую кропку. Зараз назва каметы выклiкала ў Зыля ўсмешку. Нiякага падабенства з сапраўдным выглядам. Хутчэй кашалот або, на крайнi выпадак, слiмак. Калi яна з вялiкай хуткасцю, большай, чым звычайна мелi яе сёстры, плыве на фоне цёмнага неба, яе контур нагадвае адну з гэтых iстот.
Спачатку Зыля зацiкавiла хуткасць руху Крынiчкi. А потым, разлiчваючы яе арбiту, ён прыйшоў да вываду, што наступны вiток камета павiнна зрабiць не па ранейшым шляху, а побач. I кожны раз Крынiчка будзе апiсваць чарговы вiток на новым месцы, хаця афелiй застанецца ранейшым. Калi нанесцi на паперу яе поўны шлях за восем абаротаў, то ўтворыцца нешта падобнае на кветку, у якой кожная арбiта будзе асобным пялёсткам. У сваiх запiсках Зыль так i называў Крынiчку — Пялёстак. I зараз меў магчымасць праверыць сваю здагадку.
Здымкi, зробленыя аўтаматамi, пацвердзiлi разлiкi Зыля. У астраномii было нямала выпадкаў, калi матэматыка iшла наперадзе вiзуальных назiранняў. Так, у прыватнасцi, былi адкрыты i Нептун, i гэты самы Плутон. Але ўласнае адкрыццё ўзрадавала Зыля. Ён не прагнуў славы. I вывучаў каметы толькi таму, што яны яму спадабалiся. А свайму поспеху радаваўся, як шахматыст, што ў галаваломнай пазiцыi пасля доўгага i напружанага роздуму нарэшце знаходзiць сярод мноства магчымых варыянтаў адзiна правiльны.
Зыль праглядаў здымкi, звяраў даты, калi яны былi зроблены. Аўтаматы вялi дакументацыю надзвычай пунктуальна. I Зыль з задавальненнем вычэрчваў новы «пялёстак» сваёй Крынiчкi.
Ён ужо быў блiзкi да канца работы, як раптам, праглядаючы чарговы здымак, адчуў, што на iм прысутнiчае нешта чужое, неўласцiвае камеце. Але што? Схапiў папярэднюю фатаграфiю. Не, здаецца, усё на сваiм месцы. А на наступнай? Што за насланнё? Камета нiбы выцягнулася ў даўжыню. Дзiўная трансфармацыя… Яе можна было б растлумачыць якой-небудзь нязначнай касмiчнай катастрофай. Але напярэдаднi ў гэтай частцы неба нiчога незвычайнага не адзначалася.
Зыль адсунуў здымкi i пайшоў у абсерваторыю. Тэлескоп хутка адшукаў камету. Шырокае тупарылае ядро нiбы фасфарасцыравала на вялiкiм экране. Рухаючыся, яно, як сапраўдны кашалот, паглынала на сваiм шляху дробныя зоркi-рыбкi.
Аналiзы сведчылi, што ў складзе Пялёстка няма металаў — адны каменныя пароды, сцэментаваныя льдом. Гэта надавала камеце ў вачах Зыля асаблiвую прыгажосць. Яна нагадвала яму вялiзны драўляны дом, пабудаваны без адзiнага цвiка.
Ад гэтага параўнання Зыль усмiхнуўся, а потым злавiў сябе на нейкай неадпаведнасцi параўнання. Ён нахмурыўся: зноў чамусьцi ўспомнiўся сiгнал. Не, трэба выкiнуць яго з галавы… I раптам падумаў, а цi не занадта многа супадзенняў ва ўсёй гэтай гiсторыi. Па-першае, сiгнал, блукаючы ў прасторы, павiнен быў натрапiць на адносна невялiкае касмiчнае цела — камету. Па-другое, адбiўшыся ад яе ядра, ён зноў-такi павiнен быў трапiць абавязкова на Плутон, якi таксама займаў параўнаўча невялiкае месца ў прасторы.
Падобным супадзенням Зыль навучыўся не давяраць. Яны выклiкалi сумненнi i патрабавалi новай праверкi.
Прыборы запiсалi час i напрамак, адкуль была прынята перадача. Былi вядомы i каардынаты неба, дзе тады знаходзiлася камета. Параўнаўшы гэтыя даныя, Зыль збянтэжыўся. Сiгнал, аказваецца, адлюстраваўся не ад ядра, а ад нейкай кропкi, якая знаходзiлася даволi далёка ад Пялёстка. Гэта было неверагодна, хваставая частка не магла служыць адбiвальнiкам радыёпромня.
Зыль яшчэ раз праверыў лiчбы. Памылкi ў iх не было. Яна была ў вывадах радыста. Яго апараты прынялi не адлюстраваны сiгнал. Мяркуючы па ўсяму, той прыйшоў аднекуль здалёк, прабiўшыся праз камету. Магчыма, гэта i сказiла яго. Не выключана i тое, што сiгнал належыць чужой цывiлiзацыi, i таму яго не здолелi расшыфраваць.
Урэшце, ламаць галаву над паходжаннем сiгнала — справа супрацоўнiкаў Iнстытута пазазямных цывiлiзацый. Зыль уздыхнуў. Яму стала сумна, нiбы ён зараз развiтаўся з нечым добрым. Ён разумеў, што гiсторыя з сiгналам не мела нiякага дачынення да Пялёстка, i разам з тым адчуваў, што, бадай, больш ужо не будзе аддаваць Пялёстку столькi ўвагi, як раней. Нiбыта той не апраўдаў нейкiх яго спадзяванняў.
Каб скончыць справу з каметай i сiгналам, Зыль вырашыў у блiжэйшы час падрыхтаваць справаздачу i адправiць яе на Зямлю. Ужо складваючы фатаграфii каметы, ён зноў звярнуў увагу на яе выцягнуты хвост. Машынальна зiрнуўшы на куток здымка, дзе стаяла дата, ён здзiвiўся: сiгнал быў прыняты як раз у гэты дзень. Зыль адзначыў: яшчэ адно супадзенне. Але матэрыялы не адправiў.
Да Пялёстка Зыль усё-такi вярнуўся. Гэта здарылася праз тры цi чатыры днi. Знаходзячыся ў абсерваторыi, ён не вытрымаў i накiраваў тэлескоп на камету. Яна па-ранейшаму холадна iскрылася чужым святлом. I толькi… Зыль аж чмыхнуў ад прыкрасцi. Зноў тут утварылася новая фiгура. Што за прычына? Вiдаць, камета захапiла нейкае цела са значнай масай, i яно… Зыль хутка зрабiў здымкi i пабег у лабараторыю, дзе знаходзiўся iх самы магутны павелiчальнiк.
Ён не памылiўся. Камета захапiла новае цела. Яно, напэўна, паспела ўжо абрасцi льдом i таму, вiдаць, страцiла сваю першапачатковую форму. Аднак Зыль быў перакананы ў гэтым, цела не было астэроiдам. Яно нагадвала… Зыль павялiчваў i павялiчваў здымак. I раптам у яго аж дух захапiла. Нягледзячы на напластаваннi, можна было прасачыць першапачатковую форму цела. Прадаўгаватае, з кальцом на канцы, яно было падобна на… зямны зоркалёт мiнулага стагоддзя.
Зыль выключыў павелiчальнiк. Ён выйшаў з лабараторыi, адчуваючы, як унутры палiць думка: а раптам гэта сапраўды зямны зоркалёт?
У бiблiятэцы ён доўга праглядаў фiльмы аб усiх зоркалётах, якiя калi-небудзь адпраўлялiся ў прастору. Частка з iх ужо вярнулася, некаторыя, як той самы з Капэлы, паведамiлi аб сабе, пра вяртанне iншых гаварыць пакуль рана, бо iх шлях вельмi доўгi.
Зыль ведаў, што аб сваiх назiраннях i роздуме ён павiнен паведамiць на Зямлю. I разумеў, што гэта ўрэшце нiчога iстотнага не дасць. Калi ён не вырашыць загадку тут, то на Зямлi яе тым больш не адгадаюць. Адтуль камету не ўгледзiш, а на перагаворы будзе патрачана некалькi дзён — лазераграма ад Плутона да Зямлi iдзе больш пяцi гадзiн. За гэты марна патрачаны час Пялёстак знiкне з поля зрочу Плутонавага тэлескопа.
Што ж, хоць гэта i яўнае парушэнне правiл, ён паспрабуе выкарыстаць тыя нямногiя гадзiны, якiя дае яму камета. Ён паспрабуе сам дабрацца да iсцiны.
Зыль прыняў за аснову меркаванне, што гэта зямны зоркалёт. Яму было пакуль не так ужо важна, якi ён i адкуль вяртаўся. Галоўнае, што зоркалёт чамусьцi страцiў здольнасць да самастойнага руху ў прасторы i таму мае патрэбу ў дапамозе.
Гэта, бадай, крыху смелы вывад, але, як нi круцi, iншага не прыдумаеш. А за iм следаваў другi — абавязкова паведамiць на Зямлю.
Усё ўпiралася ў Зямлю.
Зыль уздыхнуў. Паслаўшы справаздачу, ён тым самым пазбаўляў сябе адказнасцi за наступны ход падзей. Ён жа толькi начальнiк касмадрома, i ў яго няма ў падначаленнi службы выратавання караблёў. Для гэтага iснуюць спецыяльныя атрады, якiя базiруюцца ў цэнтры Сонечнай сiстэмы. Яны, безумоўна, прыйдуць на дапамогу. Аднак тут ёсць невялiкiя няўвязкi. Першая час, якi спатрэбiцца караблям-выратавальнiкам, каб дабрацца да мэты, i другая — не выключана, што ён наогул памылiўся i гэта нiякi не зоркалёт.
I Зыль вырашыў зрабiць па-свойму, хай сабе гэта i будзе службовым парушэннем. Iншага выйсця ён не бачыў.
Праз гадзiну Зыль сабраў свой нешматлiкi калектыў. Пазнаёмiўшы таварышаў са становiшчам, ён сказаў намеснiку:
— Палячу я, падрыхтуй «Барса».
— Табе нельга, — запярэчыў намеснiк.
— Урачы? — з горыччу спытаў Зыль. — А ў тых, хто, магчыма, трапiў у пераплёт там, у прасторы, можа, здароўе яшчэ горшае. — I, быццам канчаючы размову, загадаў: — Я склаў усе матэрыялы. Паведамiце на Зямлю, калi стартую. Зоркалёт з Капэлы прымiце без мяне.
Пяцiмесны «Барс» быў адзiны карабель, што стаяў на ўсякi выпадак на касмадроме Плутона. Ён мог развiваць хуткасць крыху вышэйшую, чым унутрысiстэмныя планеталёты, але да гэтага часу яму нi разу не даводзiлася адрывацца ад Плутона. Зыль не меў дыплома пiлота. Кiраваць «Барсам», калi здарыцца выпадак, павiнен быў iншы. Але i на гэты раз Зыль парушыў правiлы, адправiўшыся адзiн. У свой час, пазбаўлены магчымасцi скончыць школу астралётчыкаў, ён усё-такi асвоiў спецыяльнасць пiлота самастойна. I пазней, ужо на Плутоне, нiбы прадбачачы гэты выпадак, часта забiраўся ў кабiну «Барса» i ўяўляў сябе яго капiтанам. Ён вельмi любiў космас.
Спяшаючыся, Зыль адразу даў вялiкае паскарэнне. Сiла перагрузкi прыцiснула яго да крэсла, зацягнула вочы туманам. Праз мутную чырванаватую заслону ён убачыў развiтальныя агнi стартавай пляцоўкi. Яны былi, як зоркi, толькi ў адрозненне ад iх памiргвалi, пералiваючыся рознакаляровымi iскаркамi. А мо ён ужо гэтага не бачыў, а толькi ўяўляў па памяцi. Разумеючы, што ўжо нестае сiлы адольваць гэтыя шматлiкiя «жы», ён апошнiм намаганнем перадаў кiраванне аўтаматам i пагрузiўся ў балючую i трывожную дрымоту.
Апрытомнеў Зыль не адразу. Спачатку ён адчуў, як раз-пораз на яго наплываюць нейкiя незвычайныя хвалi, несучы з сабой даўно забытую лёгкасць, нiбы ў дзiцячым сне, калi плывеш над зямлёй, як птушка. Прыйшлi на памяць трэнiроўкi ў час вучобы. Але чаму так баляць рукi i ногi? Расплюшчыўшы вочы, ён са здзiўленнем убачыў, што плавае ў паветры, а пад iм — i крэсла, да якога ён забыўся прышпiлiцца, i пульт з прыборамi, i iлюмiнатар, у якiм блiшчаць зорныя россыпы. I зараз жа прыйшоў боль: ламiла грудзi, цяжка пульсавала ў галаве.
З iронiяй адзначыў, што медыкi, вiдаць, не памылялiся. I тут жа адчуў радасць, што ён аказаўся мацнейшы, чым пра яго думалi. Не зважаючы на боль, ён апусцiўся ў крэсла, каб вызначыць месца свайго знаходжання ў прасторы.
«Барс» iмчаўся па зададзеным курсе, дасягнуўшы амаль мяжы сваёй хуткасцi. Але, каб дагнаць камету, гэтага было мала. Яна нiбы наўмысна заклала вiраж, робячы дзесяткi тысяч кiламетраў у гадзiну.
Мiналi гадзiны. Зыль правёў iх за карабельным тэлескопам. Пялёстак, здаецца, захоўваў першапачатковую адлегласць. Зыль ужо хацеў уключыць рухавiкi, каб павялiчыць хуткасць, як раптам успомнiў: гэта ж Пялёстак. I задаў праграму лiчыльнай машыне вызначыць «Барсу» новы курс.
Неўзабаве «Барс» пачаў паварот убок. Не, не дарэмна Зыль трацiў некалi час, вылiчваючы арбiту любiмай каметы. Як бы хутка яна нi ўцякала, у прасторы ўжо вызначана кропка, дзе «Барс» сустрэнецца з ёю.
I вось надышоў час, калi «Барс» i Пялёстак пачалi зблiжацца. Мiнула некалькi дзён, i Зыль заўважыў, што цела, якое ён палiчыў за касмiчны карабель, перамясцiлася — яшчэ блiжэй да ядра. Яно няўмольна прыцягвала яго, як магнiтам. На ўсякi выпадак Зыль паслаў да каметы лакатарны прамень. Ён вярнуўся. Цела, захопленае каметай, аказваецца, утрымлiвала метал.
За суткi да сустрэчы Зыль ужо не сумняваўся, што перад iм зоркалёт, якi нейкiм чынам стаў палоннiкам вялiкай каметы. I ў гэты ж час «Барс» пачаў манеўр па зблiжэнню, якi ўрэшце прывёў да стыкоўкi. Але памiж пачаткам i канцом стыкоўкi праляглi гадзiны напружанай працы, дакладных i небяспечных манеўраў.
Зыль пазнаў клас зоркалёта. Такiя караблi будавалi сапраўды ў мiнулым стагоддзi, ён не памылiўся тады, калi разглядаў яго з Плутона. Тры з iх адправiлiся за межы сiстэмы. Адзiн ужо вярнуўся — гадоў пятнаццаць назад. Зыль сам сустракаў яго на Плутоне. Два астатнiя чакалi значна пазней. Якi ж з iх так няўдала шукае дарогу дадому?
На бартах зоркалётаў не пiсалi нумароў або назваў. Напаткаць земляка ў Сусвеце было гэтак жа неверагодна, як чакаць, напрыклад, сустрэчы Месяца з Фобасам або Ганiмедам. А для iстот iншай цывiлiзацыi наша назва не мела нiякага значэння. Аднак i для Зыля гэта зараз не мела значэння. Хто б там нi быў у зоркалёце, ён, напэўна, чакаў дапамогi.
У суцэльным месiве льдзiнак i пылiнак, прыцягнутых вялiзнай масай каметы, Зыль вобмацкам дабраўся да ўваходнага адсека. Нерашуча, баючыся хуткай сустрэчы з нечым, вiдаць, страшным, можа нават са смерцю, увайшоў у шлюзавую камеру.
Прыборы працавалi спраўна. Зыль падышоў да ўвахода ва ўнутраныя памяшканнi карабля. Зялёны агеньчык сведчыў, што там нiчога небяспечнага няма. Зыль хацеў распрануць лёгкi ахоўны касцюм, але перадумаў. Адчынiўшы дзверы, ён увайшоў у галоўны калiдор. Няярка свяцiлi нябачныя плафоны. Так звычайна было, калi экiпаж пакiдаў зоркалёт.
Зыль нездарма рыхтаваў сябе да космасу, вывучаў будову розных касмiчных караблёў. Ён ведаў, што i дзе знаходзiцца, i прамым шляхам пайшоў да цэнтральнай рубкi.