— Голас, — адказаў Гай.
— Але чый голас?
— Давай прысядзем, — прапанаваў Гай. Яны селi на тахту, прычым сын доўгiмi нагамi цiснуўся да бацькавых каленяў — баяўся.
— Прагучаў голас, i мы абодва пачулi яго, — гледзячы ў вочы сыну, стараючыся надаць яму бадзёрасцi, загаварыў Гай Дубровiч. — Калектыўныя галюцынацыi здараюцца дужа рэдка, i, значыць, гэта была не галюцынацыя. Карацей кажучы, нас папярэдзiў Вялiкi Жах. Тыя, хто з iм сустракаўся, расказвалi, што ён майстар на такiя штучкi.
— Але што яму трэба? — не сунiмаўся Клён. — I наогул што гэта ўсё такое?
— Ты мяне пытаеш, як быццам я, самае меншае, стрыечны брат гэтаму Жаху. Ды пастараюся што-кольвечы растлумачыць. Яшчэ некалькi дзесяцiгоддзяў назад вучоныя-уфолагi (ты ведаеш, так называюцца спецыялiсты па ўсiх гэтых «талерках» па КЛА) правялi цэлую серыю фатаграфаванняў у нябачнай частцы светлавога спектру. Фатаграфii (а iх былi сотнi) пацвердзiлi iснаванне тонкай небялковай формы разумнага жыцця, якая, мяркуючы па ўсiм, намнога старэй за нашу цывiлiзацыю. КЛА ёсць не што iншае, як засцерагальныя ўмяшчальнi элементаў гэтага "разумнага эфiру". Яны ствараюцца на нейкi час, а потым знiкаюць, i нечым падобныя на звычайныя мыльныя бурбалкi.
— Я пра ўсё гэта чытаў, - нецярплiва i не вельмi тактоўна перарваў бацьку сын. — Я ведаю, што жыццё на нашай планеце стварылi бялкi i нуклеiнавыя кiслоты. I што прынцыпы генетычнага кадавання, бiясiнтэзу бялкоў i нуклеiнавых кiслот адзiныя для ўсяго жывога. Значыць, калi гэты Вялiкi Жах нешта жывое, ён створаны не на бялковай, а на нейкай iншай аснове?
— Атрымлiваецца, што так, — адказаў бацька. — Прырода — найвялiкшы камбiнатар. I наогул мы ведаем пра свет, у якiм жывём мiльёны гадоў, нейкую нiкчэмную долю таго, што неабходна ведаць. Возьмем той жа Вялiкi Жах. Яўна агрэсiўная грубая сiла, якая ўжо не першы год тэрарызуе чалавецтва. Ён атакуе не грамадства ў цэлым, а паасобку кожны iндывiдуум, лагiчна мяркуючы, што так лягчэй запалохаць, паставiць на каленi, цi што там яшчэ яму трэба ад людзей. Ён як быццам помсцiць за нешта, або не хоча некуды, у нейкiя запаветныя дзверы ўпусцiць. Ды цi iснуе ён наогул? Вось у чым загвоздка. У рэшце рэшт, не выключана, што на базе чалавечага мозгу можа iснаваць некалькi асобiн, якiя звязаны памiж сабой толькi целам. Адна з асобiн можа жадаць смерцi целу.
Увесь гэты час Клён напружана глядзеў на бацьку, нiбы прымерваўся да яго. Потым сказаў, i словы прагучалi, як загад:
— Пазванi сваiм сябрам. Хто ў цябе ёсць з сяброў? Пазванi на Iндаэўрапейскае тэлебачанне Навуму Масейкiну. Дай «SОS». Так i так — хутчэй iмчыся на Чорны Хутар, хутчэй ратуй, iнакш можа адбыцца поўная i абсалютная дэматэрыялiзацыя, магу разам з любiмым сынам аддаць канцы.
Гай i раней заўважаў у паводзiнах i ў словах сына нейкую знарачыстую грубаватасць, нейкае панiбрацтва, быццам размаўляў той не з бацькам, а са сваiм жа галалобым нафарбаваным равеснiкам, "шарыкам з адной лузачкi", як яны любяць казаць. Адкуль такi тон? Ад ранняга сталення i цэлага акiяну iнфармацыi, што захлiствае гэтых маладых пеўнiкаў з ног да галавы? А можа, ад таго, што дужа рана робяцца яны спелымi мужчынамi з ярасным бушаваннем палавых гармонаў у крывi?
Гай пазванiў Навуму Масейкiну. Таго доўга шукалi, нарэшце знайшлi.
— Жывуць Сонца i Кiсларод! — весела выгукнуў здалёку Масейкiн.
Гай лаканiчна, як толькi мог, абмаляваў сiтуацыю, папрасiў, пры магчымасцi, зазiрнуць на Чорны Хутар.
— Мой малы баiцца, — цiха сказаў у слухаўку, косячы вокам, каб, крый божа, не пачуў Клён.
— Якую катэгорыю паабяцаў табе той пракляты голас? — перапытаў Масейкiн.
— Дзевятую.
— Дзевятую? Ну, стары, трымайся. Я ў яго, як памятаю, па пятай катэгорыi праходзiў. Белым прамянём так хвастануў, ажно я прысеў. А назаўтра жонка гаворыць: "Кракадзiльчык (гэта яна мяне, калi ў добрым настроi, так называе), адкуль у цябе шрам на левым плячы? А ў мяне нiколi нiякага шрама зроду не было. Адным словам, не вешай нос — iмчуся да цябе. I не забудзь пра Ўзмацняльнiк Волi.
Змяркалася. Дубровiчы трымалiся разам. Гай, ужо не кажучы пра Клёна, у глыбiнi душы раскайваўся, што кiнуў-рынуў горад i прыляцеў на Чорны Хутар. Паклiкалi да сябе робата Дулеба. Ён звычайна лёгка ўзыходзiў па лесвiцы на другi паверх, але сёння адказаў вiнаватым голасам:
— Не магу, спадар Гай. Левая нага не слухаецца. Буду званiць ва Ўпраўленне Хатнiх Робатаў, каб прыслалi рамонтнiка.
Дулеб пачаў званiць у горад. "Нешта тут не так, — падумалася Гаю. Дулеб жа робат звышновай серыi. Такiя, сама меней, тры гады працуюць без анiякага збою".
Раптоўна захацеў спаць Клён i пайшоў у свой пакой. Вяла цмокнуў бацьку ў шчаку, зачынiў за сабою дзверы. "Дзiўна, — зноў падумалася Гаю, — ледзь не трымцеў ад страху, а тут — нуль увагi на бацьку i ўжо дае храпака. Дзiўна".
Ён ляжаў на ложку, ляжаў на спiне, пазiраючы ў столь, i думаў. Старая цывiлiзацыя ўсё ярасней атакуе маладую. Пэўна ж, з-за таго, што па нейкiх прычынах давялося адступiць на другi план, саступiць у цень, у змрок. Колькi разоў зямное супольнiцтва спрабавала выйсцi з ёю на кантакт, дамовiцца, прымiрыцца, падзялiць, нарэшце, сферы ўплыву, нават аддаць цэлы мацярык, Антарктыду. Пакуль што нiчога не атрымлiваецца, адказу няма. Тысячы людзей ужо сустракалiся з ёю твар у твар, некаторых яна цяжка пакалечыла, але нiхто (нiхто!) не можа намаляваць яе партрэт. Пакрысе вучоныя пачынаюць сыходзiцца на той думцы, што смерць, бiялагiчная смерць чалавека, не што iншае, як помста Старой Цывiлiзацыi. Чалавек жа, у прынцыпе, несмяротны, асаблiва калi ўлiчваць, што сперматазоiд, ад якога зачаўся сын, прыйшоў з цела бацькi, а яшчэ раней — з цела дзеда, прадзеда, прапрадзеда… з цела Адама. Восемдзесят пяць гадоў жыцця, адпушчаных у сярэднiм кожнаму землянiну, гэта, прыкладна, толькi пятая частка таго часу, якi ён мог бы пражыць. Вучоныя называюць Старую цывiлiзацыю катакомбнай, або падпольнай. Нядаўна атрыманы звесткi аб тым, што яе калонii, нябачныя няўзброенаму воку, выяўлены ў кратэрах дзеючых вулканаў. А што такое снежныя людзi, таямнiчая Нэсi? А мерцвякi, ваўкалакi i невiдзiмкi? Гэта яе голас гучыць, адчайна i няўтольна, зiмовай мяцельнай ноччу ў комiне i ў галiнах старых дрэў, гэта яе след, як халодны звонкi ланцуг, кiнуты ў сцюдзёнасць росных траў у туманным свiтальным лесе. Яе нiдзе не вiдно, i яна — усюды. А шэсць гадоў назад яна ўпершыню паспрабавала захапiць цэлы горад, Чыкага. Гай, помнiцца, чытаў аб гэтым рэпартаж у нядзельным выпуску газеты "Вясёлы касмапалiт". Рэпартаж называўся "Трамвайныя рэйкi замест макаронаў"…Жыў горад, працаваў, "рабiў грошы", задыхаўся ад смогу, хадзiў на сеансы стрыптызу i на канцэрты рок-музыкi, гуляў у гольф на аксамiтна-зялёных лужках фешэнебельных асабнякоў. А ў гэты час унiзе, пад горадам, у вечным чорным змроку каналiзацыйных труб, у смуродзе i гнiеннi, самаарганiзавалася Клаака, самаарганiзавалiся нечыстоты. Кожны дзень рэкi бруднай адпрацаванай вады, горы смецця выкiдваў са сваiх каменных цяснiн горад. I ўсё накаплялася, збiралася ўнiзе, у каналiзацыйных трубах. I вось пры адпаведнай спрыяльнай тэмпературы з хiмiчных элементаў, якiя раствораны ў нечыстотах (а там былi i цынк, i калiй, i ртуць, i бром — адным словам, уся таблiца Мендзялеева), арганiзавалася нейкая жывая маса, арганiзавалася Нешта. Яно дужэла, расло, павялiчвалася ў аб'ёме, прагна харчавалася нечыстотамi, якiя кожную гадзiну спраўна пастаўляў горад. Ужо зачаткi прымiтыўных эмоцый пачалi выводзiць з раўнавагi Нешта. Калi баставалi рабочыя камунальных службаў i горад абрастаў гразёю, Нешта задаволена сыта прыцмоквала, мiрна пакалыхвалася ў сваiх змрочных падзямеллях. У яго было шмат ежы. Калi ж вучоныя вынайшлi болыы эфектыўныя ачышчальныя ўстаноўкi i ў каналiзацыйныя трубы адпаведна пачало паступаць менш рознай хiмiчнай дрэнi, Нешта дзiка гневалася, кiпела ад ярасцi, ламала сталёвыя краты падзямелляў, зрывала, як бутэлечныя коркi, цяжкiя металiчныя накрыўкi каналiзацыйных калодзежаў. Тады чыкагцы з недаўменнем i трывогай слухалi, як равуць, калоцяцца або па-вар'яцку рагочуць вадаправодныя трубы ў iхнiх кватэрах. Асаблiва невыносна гэта было ўначы.
I вось аднойчы Нешта адчула, што яму цесна ў падзямеллi. А наверсе грымеў, вуркатаў горад, залiты сонечнымi промнямi i людскiмi ўсмешкамi. Горад быў рознакаляровы, вясёлы, а Нешта было пякельна-чорнае, сумнае, дэпрэсiўнае. I Нешта рынулася ў атаку на горад. Яно пачало наступленне па сiстэме ўсiх гарадскiх труб.
У Нешта была страшная зброя — доўгiя ўчэпiстыя шчупальцы-прысоскi. Чалавек заходзiў у ванную, i там яго знянацку хапалi агiдныя слiзкiя шчупальцы, у якiх праз колькi хвiлiн ён памiраў. Тое ж самае здаралася ў лазнi, у туалеце. Гаспадыня мыла ў кухоннай ракавiне гароднiну, а шчупальцы-прысоскi груба апляталi жаночыя рукi, душылi яе. У калысцы, весела шчабечучы, ляжала грудное дзiця, мацi адвярнулася, каб узяць тэлефонную трубку i раптам — крык, хрып. Дзiця ссiнела, яно ўжо мёртвае, а на падлозе, ад калонкi да ваннай, чырвоны кропельны след, нiбы нейкi звярок прабег.
Палiцэйскiя ўлады, а потым i армейскiя, кiнулi супраць Нешта ўсiх сваiх людзей, узброеных напалмам, дынамiтам, атрутнымi газамi. Яны заганялi Нешта ў падзямелле ў адным месцы, але яно вырывалася на паверхню, як грозны вулкан, у многiх iншых. Яно было мабiльнае, хiтрае, з iмгненнай рэакцыяй, яно не шкадавала нiкога. Гараджане кiнулi свае кватэры, канторы, бальнiцы, заводы, рэстараны i рынулiся з горада ў лясы i палi. Туды, дзе была голая зямля, якая не пахла бензiнам, Нешта, з гулам i свiстам, з дзiкiм рогатам, вырвалася з падзямелля, разломваючы асфальт, i расцяклося па вулiцах i плошчах. Яно было дужа галоднае, бо палiцэйскiя i салдаты доўгiя месяцы трымалi яго ў блакадзе, i адразу пачало прагна жэрцi дрэвы, клумбы, трамвайныя рэйкi, мачты асвятляльных лiхтароў. Толькi праз трыццаць шэсць дзён Вялiкi Жах (а гэта, вядома ж, быў ён!), пакiнуўшы пасля сябе спаленыя, разбiтыя гарадскiя кварталы, зноў адступiў у падзямелле.
Знiзу пачуўся голас Дулеба:
— Спадар Гай, да вас завiталi госцi.
Аказваецца, на Чорны Хутар прыляцеў Навум Масейкiн з Верай Хрысцiнюк i тоўстым каротканогiм iнспектарам Салаўём з Бюро па барацьбе супраць неправераных чутак, хаосу i некампетэнтнасцi.
Гай з Клёнам хуценька спусцiлiся ў камiнную залу, дзе Дулеб, з вялiкай годнасцю, з "арыстакратычнай мiнай на твары", як любiў жартаваць Клён, ужо сервiраваў абедзенны стол на пяць персон. Iнспектар Салавей дапамагаў яму працiраць вiдэльцы, талеркi i, не марнуючы нiводнай хвiлiны, пачынаў першы допыт.
— Кажаш, бачыў шар? Якога колеру i якога памеру? Хто быў унутры: людзi, робаты або… — iнспектар звонка шчоўкнуў пальцамi, — ну ты ведаеш, аб чым я думаю.
Вера Хрысцiнюк, экстравагантная незамужняя жанчына гадоў трыццацi, з вечнай бесклапотнай усмешкай на белым прыгожым твары i пiльнымi блакiтнымi вачамi, якiя, у адрозненне ад твару, амаль нiколi не смяялiся, цмокнула Клёна ў шчаку, сказаўшы: "Якi цудоўны хлопчык", а на Гая кiнула позiрк, цёплы i пяшчотны.
— Колькi часу прайшло, як мы бачылiся ў апошнi раз, — праспявала яна.
— Хiба час праходзiць? — весела грымнуў Навум Масейкiн. — Час стаiць, а праходзiце вы. Так напiсана ў Талмудзе.
Ён абняў Гая, абняў Клёна, стукнуў па плечуку Дулебу:
— А вось i мы? Прызнайцеся ж, хутаранскiя манахi, што вы вельмi рады нашаму з'яўленню. Цi не так, Клён?
Клён раптам пякуча пачырванеў. Ён лiчыў сябе прынцыповым, чэсным чалавекам, ён ад родных i сяброў патрабаваў такога ж. "Пакута — гаварыць не тое, што думаеш", — мiльганула ў ягонай галаве. I ўсё ж ён сказаў:
— Я вельмi рады.
I зноў пачырванеў, бо патаемна ненавiдзеў Веру Хрысцiнюк, якая, калi верыць перашэптам знаёмых, "паклала вока" на бацьку, прасцей кажучы, набiвалася Гаю Дубровiчу ў палюбоўнiцы. "Фiнцiфлюшка, — злосна падумаў пра яе Клён. — Прыляцела, як каршунiха. Не, для каршунiхi яна занадта прыгожая. Як зязюля". I яму ўспомнiлiся словы шлягера, пераможцы апошняга хiт-параду:
— Прашу да стала, — плаўна махнуўшы правай рукою, галантна пакланiўся гасцям Дулеб. Выпiлi вiна. Клён пiў лiманад.
— Дык вы сцвярджаеце, спадар Гай, што вам нешта пагражае? — адразу, як кажуць, узяў быка за рогi iнспектар Салавей. Ён, як i болыпасць ягоных калег, вызначаўся не тое каб беецырымоннасцю, а нейкай глухаватасцю да душэўных пакут iншых людзей. "Як можна быць няшчасным i напалоханым у нашым такiм цудоўным свеце?" — чыталася ў бескампрамiсным iнспектаравым позiрку.
— Нешта ёсць, — збянтэжыўшыся, пакорлiва кiўнуў галавою Гай.
— А цi маюцца ў вас якiя-небудзь рэчавыя доказы? — насядаў iнспектар. Скажам, лiсты, магнiтафонныя запiсы, фатаграфii…
— Ды вы што, iнспектар, не з нашай галактыкi? — iранiчна зiрнула на Салаўя Вера Хрысцiнюк. — Хiба не ведаеце, што такое Вялiкi Жах i ўсе ягоныя замашкi?
— Не ведаю, — з годнасцю адказаў iнспектар. — Не даводзiлася сустракацца. I вось што, спадарыня, — не ўмешвайцеся ў справу, у якой вы, прабачце, некампетэнтныя. У мяне, — зноў павярнуўся ён да Гая Дубровiча, быў нядаўна такi выпадак. Сiгналiзуе адзiн паважаны прафесар, назавём яго прафесар Iкс. Так i так, мяне тэрарызуе Вялiкi Жах. Высветлiлi. I што ж? Прымiтыўная белая гарачка. Быў, аказваецца, наш прафесар верным сябрам Бахуса. Вось так.
Ён пераможна паглядзеў на Веру Хрысцiнюк.
— Вы, дарагi iнспектар, у вашых развагах павярнулi, прабачце, трошкi не ў той бок, — перапынiў яго Навум Масейкiн i перапынiў, трэба зазначыць, не дужа тактоўна. — Праблема, як я разумею, заключаецца ў тым, што на Чорным Хутары мы маем справу з магчымай агрэсiяй у дачыненнi да нашага шаноўнага Гая Дубровiча. Прадстаўнiкi якой цывiлiзацыi яму пагражаюць? Бiялагiчнай? Машыннай? Хто яны? Невiдзiмкi, зомбi, людзi, якiх атруцiлi, закапалi ў магiлы, а потым ажывiлi, i яны нiчога не памятаюць пра сваё чалавечае мiнулае?
— Спадар Масейкiн, не ўскладняйце сiтуацыю, — зморшчыўся iнспектар Салавей. — Магчыма, тут дзейнiчае банда саржавелых робатаў. Нейкiм чынам iм удалося пазбегнуць прэса, уцячы з базы металалому, вось яны i нахабнiчаюць. Але няхай толькi сунуцца. З вялiкiм задавальненнем я нараблю дзiрак у iхнiх галовах-вёдрах.
Пры гэтых словах iнспектара Дулеб выпусцiў з рук блакiтную талерку, i яна, вядома ж, разбiлася. Салавей падазрона паглядзеў на яго, сярдзiта кашлянуў. Здавалася, вось-вось закрычыць: "Гэта iхнi важак! Вяжыце рукi бандыту!"