А трактары праводзяць баразну за баразной па абязлюдзелай зямлi.
РАЗДЗЕЛ ПЯТНАЦЦАТЫ
Уздоўж шашы No 66 стаяць прыдарожныя бары: "Дом Эла i Сузi", "Снеданне ў Карла", "Джо i Мiнi", "Закусачная Ўiла". Халупкi з лямцавай пракладкай мiж дошак. Дзве бензiнавыя калонкi каля ўвахода, дзверы з драцяной сеткай, доўгая стойка, высокiя табурэты, рэйка для ног. Каля дзвярэй тры гульнёвыя аўтаматы, праз шкло вiдаць, якое багацце ў пяцiцэнтавых манетах можна выйграць за тры жэтоны. А побач з iмi патэфон, якi iграе за пяцiцэнтавiк, i наваленыя горкай, як блiны, пласцiнкi, гатовыя ў любы момант слiзгануць на дыск, i тады загучыць танцавальная музыка - факстроты "Цi-пi-цi-пi-цiн", "Дзякуй за памяць", шлягеры Бiнга Кросбi, джаз Бенi Гудмэна. На адным канцы стойкi пад шкляным каўпаком дражэ ад кашлю, серна-кафеiнавыя таблеткi пад назвай "Бяссонныя", "Не драмаць"; цукеркi, цыгарэты, лёзы для брытваў, аспiрын, белыя шарыкi "Брома-Сельтэр" i "Алька-Сельтэр" для шыпучкi. На сценах плакаты: купальшчыцы - пышнагрудыя, вузкабёдрыя бландзiнкi з васковымi тварамi, у белых купальнiках, з бутэлькай кока-колы ў руках, усмiхаюцца: вось што абяцае вам кока-кола. Стойка доўгая, на ёй сальнiцы, перачнiцы, гарчычнiцы i папяровыя сурвэткi. За стойкай пiўныя краны, а каля самай сцяны блiскучыя, ахутаныя парай кававаркi з зашклёнымi акенцамi, якiя паказваюць узровень вады. Тарты пад драцянымi накрыўкамi, апельсiны пiрамiдамi па чатыры штукi. Невысокiя слупкi кардонак з крэкерамi i кукурузнымi шматкамi - раскладзены ўзорам.
Надпiсы на картках меню з вялiкiмi блiскучымi лiтарамi са слюды: "Такiя пiрагi пякла твая мама". "Крэдыт вядзе да сваркi, лепш застанемся сябрамi". "Дамам можна курыць, толькi акуркi глядзiце, куды кладзяце". "Абедайце ў нас, шкадуйце сваю жоначку".
На другiм канцы стойкi - сталовы посуд, бляхi з запечаным мясам, бульбай, тушаным мясам, смажанай ялавiчынай, шэрай бужанiнай - засталося толькi скрылiкамi нарэзаць.
Мiнi, цi Сузi, цi Мэй старыцца за стойкай - валасы завiтыя, на спацелым твары пудра i румяны. Бярэ заказы, размаўляе з клiентам цiха, мякка, повару заказы паўтарае скрыпучым, як у паўлiна, голасам. Выцiрае стойку анучай кругамi, начышчае вялiкiя блiскучыя кававаркi. Повару - Джо, цi Карлу, цi Элу - горача ў белым кiцелi i фартуху: на белым iлбе пад белым каўпаком пацеркi поту; ён пахмурны, гаворыць мала, мяльком паглядае на новых наведнiкаў. Нацiрае патэльню, шлёпае на яе катлету ў цесце. Цiха паўтарае за Мэй заказы, скрабе патэльню, працiрае джутавай анучкай. Пануры, маўклiвы.
Мэй ажыццяўляе сувязь з наведнiкамi, усмiхаецца iм, а сама ледзь стрымлiвае раздражненне; усмiхаецца, а вочы глядзяць мiма, калi госць не вадзiцель грузавiка. Шафёры - касцяк усяго. Там, дзе спыняюцца шафёры, там клiенты. Iх не абдурыш, яны разбiраюцца, што да чаго. Шафёры - гэта заказы. Яшчэ ого як разбiраюцца! Паспрабуйце падаць iм спiтую каву, i больш нагi iхняй у вас не будзе. А абслужыце як след, яны зноў наведаюцца. Вадзiцеляў грузавiкоў Мэй сустракае шырокай усмешкай. Крыху выгнуўшы стан, папраўляе на патылiцы валасы, i ўслед за рукамi крыху падымаюцца пад сукенкай угору i грудзi; ветла вiтае гасцей, быццам абяцаючы вясёлае баўленне часу, вясёлую гутарку, вясёлыя досцiпы. Эл нiколi нi з кiм з наведнiкаў не загаворвае. Не кантактуе з iмi. Бывае, адкажа ўсмешкай на анекдот, а смяяцца, не, не смяецца. Часам гляне на Мэй, пачуўшы гуллiвыя ноткi ў яе голасе, i зноў скрабе патэльню лапаткай, перакладзе застылы тлушч у латочак каля плiты. Ён прыцiскае лапаткай катлету, яна шыпiць. Кладзе на патэльню разрэзаную напалам булачку, падаграе, падсмажвае. Зграбае з патэльнi колцы цыбулi, кладзе на фарш, прыцiскае лапаткай, накрывае паловай булачкi, другую палову змазвае растопленым маслам i вострай прыправай. Прытрымлiваючы пакладзеную на катлету паўбулачкi, падчэплiвае лапаткай тонкую катлетку, пераварочвае яе, накрывае другой паловай i скiдае на маленькую талерку. Туды ж кладзе чвэртку марынаванага агурка i дзве чорныя маслiны. Пускае талерку па стойцы, як кiдальнае кальцо. Тады зноў скрабе патэльню i панура пазiрае на жароўню з тушаным мясам.
Легкавыя машыны iмклiва праносяцца па шашы No 66. Нумарныя знакi з Масачусетса, з Тэнесi, Род-Айленда, з Нью-Ёрка, Верманта, Агаё. Кiруюць на захад. Шыкоўныя машыны, хуткасць - шэсцьдзесят пяць мiль у гадзiну.
Вунь "корд" iдзе. Труна на колах.
Але ж, глянь, якi ход! Бачыш "ласаль"? Мне б такую. Я не з ганарлiвых. Узяў бы i "ласаль".
Калi ты ўжо так разышоўся, дык чаму б не "кадзiлак"? Ён трохi большы i хутчэйшы.
А сабе я выбраў бы "зефiр". Не такi ўжо i шык, затое клас, хуткасць! Мне дай "зефiр".
I ўсё ж, сэр, можаце смяяцца, толькi я стаю за "б'юiк-п'юiк". Даволi добрая машына.
Дык яна ж, халера, цаной, як "зефiр", а цягне слабавата.
Ну i няхай. Мне ад гэтага Генры Форда нiчога не трэба. Не люблю я Форда. Нiколi не любiў. У мяне брат працаваў у яго на заводзе. Ты б толькi паслухаў, што ён расказваў.
I ўсё-такi "зефiр" - сiла!
На шашы вялiкiя легкавыя аўтамашыны. Стомлена-пяшчотныя, разамлелыя ад гарачынi дамы, вакол iх, як вакол цэнтра прыцяжэння, круцiцца безлiч аб'ектаў: крэмы, ласьёны, бутэлечкi з фарбамi - чорнай, ружовай, чырвонай, белай, зялёнай, сярэбранай, з iх дапамогай мяняецца колер валасоў, вачэй, губ, пазногцяў, броваў, веек, павек. Рознае семя, алеi, пiлюлi - каб добра працаваў страўнiк. Сумка з бутэлечкамi, спрынцоўкамi, таблеткамi, прысыпкамi, растворамi, мазямi - каб унiкнуць усякай рызыкi пры iнтымных зносiнах, зняць пахi, засцерагчыся ад нежаданых вынiкаў. А яшчэ адзенне... Адна марока!
Маршчынкi стомы вакол вачэй, складкi раздражнення па кутках рота, грузныя грудзi ў цесных ячэйках бюстгальтараў, тугiя жываты i клубы пад гумавымi гарсэтамi. Цяжка ловяць спякотнае паветра раты, у пахмурных вачах нялюбасць да сонца, ветру, да зямлi, агiда да ежы, злосць на знямогу, нянавiсць да самога часу, якi рэдка калi маладзiць, а старыць - заўсёды.
Побач з жанчынамi кароткiя пузатыя мужчыны ў светлых касцюмах i панамах чысценькiя ружовыя мужчыны з неспакойнымi, разгубленымi вачамi, поўнымi трывогi. Iм неспакойна таму, што не працуюць прывычныя формулы: яны прагнуць бяспекi, але адчуваюць, што яна знiкае з твару зямлi. На лацканах пiнжакоў у iх значкi розных суполак i клубаў - тых месцаў, куды можна пайсцi i ў натоўпе такiх жа занепакоеных чалавечкаў пераканаць сябе, што камерцыя - занятак высакародны, а не асвячонае рытуалам зладзейства; што яны шчодрыя i дабрачынныя, часта нават сабе ў шкоду, насуперак прынцыпам камерцыi; што жыццё ў iх паўнацэннае, а не ўбогая i стомная руцiна; i што блiзкi ўжо той час, калi нiчога iм не будзе страшна.
Гэта сямейная пара таксама едзе ў Калiфорнiю; там, у холе галiвудскага гатэля "Беверлi Ўiлтмар" яны з зайздрасцю будуць глядзець на людзей, будуць пазiраць на горы - вы разумееце, на горы! - i на высокiя дрэвы, ён з ранейшым неспакоем у вачах, а яна - з апаскай, каб сонца не апалiла скуру. Будуць пазiраць на Цiхi акiян, i стаўлю сто тысяч супраць нiчога, што ён скажа: "Я думаў, ён большы". А яна будзе кiдаць зайздрослiвыя позiркi на круглявыя маладыя дзявочыя целы на пляжы. Яны едуць у Калiфорнiю толькi дзеля таго, каб потым, вярнуўшыся дамоў, сказаць: "Такая вось i такая сядзела ў Тракадэра побач з намi, за суседнiм столiкам. Ну i страшыдла! Але апранаецца з густам". А ён скажа: "Я там гутарыў з салiднымi дзелавымi людзьмi. Яны лiчаць, што пакуль мы не збавiмся ад гэтага тыпа ў Белым доме, дабра не чакай". I яшчэ: "Ад аднаго дасведчанага чалавека я чуў, што ў яе сiфiлiс. Яна здымалася ў фiльмах братоў Уорнераў. Кажуць, спала з кiм папала, абы ролю атрымаць. Што ж, знайшла, чаго шукала". Але ўстрывожаныя вочы ўсё роўна не ведаюць спакою, надзьмутыя губы не ведаюць радасцi. Вялiкая легкавая машына iмчыцца з хуткасцю шэсцьдзесят мiль у гадзiну.
Я выпiла б чаго-небудзь халодненькага.
Вунь наперадзе нешта вiднеецца. Спынiцца?
Думаеш, у iх чыста?
Не брудней, чым дзе ў iншым месцы ў гэтым богам забытым краi.
Ну, бутэльку содавай, я думаю, можна.
Вялiкая машына скрыгоча тармазамi i спыняецца. Неспакойны таўстун дапамагае жонцы вылезцi з кабiны.
Калi яны ўваходзяць, Мэй глядзiць спярша на iх, потым паўз iх. Эл на iмгненне адрывае вочы ад плiты. Мэй ведае, што будзе далей. Яны вып'юць бутэльку содавай за пяць цэнтаў i бурчлiва паскардзяцца, што вада цеплаватая. Жанчына скамечыць шэсць папяровых сурвэтак i кiне на падлогу. Мужчына папярхнецца i звалiць вiну на Мэй. Жанчына пачне прынюхвацца, быццам пачула пах тухлага мяса, а пасля яны пойдуць i да канца сваiх дзён будуць усiм гаварыць, што народ на Захадзе няветлы. А Мэй, зноў застаўшыся адна з Элам, падбярэ iм адпаведнае слоўца - абзаве iх задрыпамi.
Вадзiцелi грузавiкоў - гэта людзi!
- Вось едзе вялiкi грузавы фургон. Добра было б, каб яны тут спынiлiся адаб'юць пах гэтых смярдзючак. Калi я працавала ў вялiкiм гатэлi ў Альбукерку - як яны кралi, Эл! Бралi ўсё, што дрэнна ляжыць. I чым больш шыкоўныя ў iх машыны, тым яны болей крадуць - ручнiкi, сталовае срэбра, мыльнiцы. Проста розуму не дабяру - навошта.
А Эл змрочна:
- А як, па-твойму, адкуль у iх такiя машыны i гэтулькi дабра? Што, можа, нарадзiлiся з усiм гэтым? А ў цябе нiколi нiчога не будзе.
Вялiкi грузавiк, шафёр i зменны.
- Можа, спынiмся тут, кавы вып'ем. Забягалаўку гэту я ведаю.
- А як у нас з графiкам?
- Iдзём з апярэджаннем.
- Тады пад'язджай. Тут ёсць баявая кабылка з перчыкам. I кава добрая.
Машына спыняецца. Двое шафёраў у брыджах колеру хакi, у высокiх шнураваных чаравiках, кароткiх куртках i вайсковых фуражках з блiскучымi брылямi. Дзверы з сеткай - бразь!
- Здарова, Мэй!
- Няўжо гэта ты, Вялiкi Бiл Пацук? Даўно перавялi зноў на гэты маршрут?
- Тыдзень таму.
Яго напарнiк кiдае пяцiцэнтавiк у адтулiну прайгравальнiка, глядзiць, як выслiзгвае пласцiнка i кладзецца на дыск. Голас Бiнга Кросбi - чыстае золата. "Зноў залацiцца пляж, i хвалi плешчуць глуха... Ты - у скронях боль, але не скруха..." А Вялiкi Бiл напявае на вушка Мэй: "Ты ў скрынях соль, але не шлюха..."
Мэй смяецца.
- А хто гэта з табой, Бiл? Ён першы раз на гэтым маршруце?
Напарнiк Бiла апускае пяць цэнтаў у аўтамат, выйграе чатыры жэтоны i зноў кiдае iх у шчылiну. Падыходзiць да стойкi.
- Што ж вам падаць? - пытаецца Мэй.
- Ну, па кубку кавы. А тарты якiя?
- З бананавым крэмам, з ананасным крэмам, шакаладны, ну i яблычны.
- Давай яблычны... Чакай... а вунь той, вялiкi i пышны, з чым?
Мэй падымае торт, нюхае.