- Ты захварэла, ма?
- Не, стамiлася.
- Ты ноччу не спала?
- Не.
- Бабцы было дрэнна?
Мацi паглядзела на свае рукi, якiя ляжалi ў яе на каленях, як стомленыя палюбоўнiкi.
- Я хацела пачакаць, не гаварыць адразу. Каб не сапсаваць вам... Хацела як лепш.
Бацька сказаў:
- Значыць, бабцы зусiм дрэнна.
Мацi ўзняла вочы i доўгiм поглядам абвяла далiну.
- Бабка памерла.
Усе моўчкi пазiралi на яе, i бацька нарэшце запытаўся:
- Калi?
- Яшчэ да таго, як iнспектары нас спынiлi.
- Таму ты i не дала iм паклажу праверыць.
- Баялася, не паспеем пустыню пераехаць, - адказала мацi. - Я сказала бабцы, што зрабiць нiчога нельга. Сям'i трэба праехаць праз пустыню. Я сказала ёй, усё ёй сказала, калi яна была ўжо пры смерцi. Нам нельга спыняцца сярод пустынi. У нас малыя дзецi... i Разашарна чакае дзiцяцi. Я ёй усё сказала. Яна падняла рукi i на момант закрыла iмi твар. - Пахаваем яе ў прыгожым, зялёным месцы, - цiха прамовiла мацi. - Навокал будуць дрэвы, i месца будзе прыгожае. Няхай хоць прах яе спачывае ў Калiфорнii.
Усе спалохана пазiралi на мацi, дзiвячыся сiле яе духу.
Том сказаў:
- Госпадзi божа! Ты ўсю ноч ляжала з ёю побач!
- Трэба было пераехаць пустыню, - прагаварыла мацi жаласна.
Том ступiў да яе - хацеў пакласцi ёй руку на плячо.
- Не чапай мяне, Том, - сказала яна. - Я саўладаю з сабой, толькi не чапай. А то не стрываю.
Бацька сказаў:
- Час ехаць. Будзем спускацца.
Мацi глянула на яго:
- Мне можа... можна мне сесцi ў кабiну? Я там, ззаду, больш не магу. Я знясiлела. Страшэнна знясiлела.
Яны зноў узабралiся на грузавiк, адводзячы вочы ад нерухомай доўгай постацi, старанна захiнутай з усiх бакоў, нават з галавой, у коўдру. Усе забралiся на свае месцы, стараючыся не глядзець у той бок - на грудком выпнутую коўдру - там яе нос, на востры клiн пад коўдрай - там яе падбародак. Старалiся не глядзець туды - i не маглi. Руцi i Ўiнфiлд прымасцiлiся ў пярэднiм куце кузава - як мага далей ад нябожчыцы, але не адводзiлi вачэй ад старанна загорнутага цела.
Руцi прашаптала:
- Гэта бабка. Яна цяпер мёртвая.
Уiнфiлд сумна пакiваў галавой:
- Яна больш не дыхае. Яна зусiм мёртвая.
А Ружа Сарона цiха сказала Конi:
- Яна памерла, якраз як мы...
- Хто ж ведаў? - суцiшыў ён яе.
Эл палез наверх, уступiўшы мацi месца ў кабiне. Ён крыху казырыўся, каб прыглушыць сум. Бухнуўся на паклажу побач з Кейсi i дзядзькам Джонам.
- Ну што ж, - сказаў ён, - яна была старая. Свой век пражыла. Смерцi нiкому не мiнуць. - Кейсi i дзядзька Джон глянулi на Эла пустымi вачамi, нiбы Эл быў не чалавекам, а гаворачым дрэвам. - Што, няпраўда? - не здаваўся Эл. Але вочы адвярнулiся ад яго, i ён насупiўся i прыгнечана змоўк.
Кейсi са здзiўленнем сказаў:
- Усю ноч, адна... - I дадаў: - Такое вялiкае сэрца ў гэтай жанчыны, Джон, столькi любовi... што мяне страх бярэ. I страх, i пачуццё сваёй нiкчэмнасцi.
Дзядзька Джон запытаўся:
- А гэта не грэх? Няма ў гэтым крышачку граху, па-твойму?
Кейсi недаўменна глянуў на яго:
- Грэх? Не, нiякага грэху тут няма.
- А я што нi раблю, дык хоць крышачку саграшу, - сказаў Джон i глянуў на захутанае ў коўдру цела.
Том, мацi i бацька селi ў кабiну. Том адпусцiў тармазы i завёў матор. Цяжка нагружаная машына, пафыркваючы, пастрэльваючы выхлапамi i трасучыся ўсiм кузавам, пайшла па схiле гары ўнiз. Сонца было ў iх ззаду, а спераду залацiстая, зялёная далiна. Мацi кiвала з боку ў бок галавой:
- Якая прыгажосць. Шкада, што яны не ўбачылi!
- I мне шкада, - сказаў бацька.
Том мякка паляпаў па штурвале далонню.
- Яны былi ўжо вельмi старыя, - сказаў ён. - Нiчога б тут не ўбачылi. Дзед пачаў бы прыгадваць сваю маладосць, iндзейцаў i прэрыi. А бабка ўспомнiла б свой першы дамок. Яны былi ўжо вельмi старыя. Вось хто сапраўды ўсё ўбачыць, дык гэта Руцi з Уiнфiлдам.
Бацька сказаў: