Dantez zatrzymał się nagle jak wryty. A potem odwrócił się, roztrącił dragonów i padł na kolana przed Przyjemskim.
– Wasza miłość! – wykrzyknął. – Wasza miłość!
– Co się, do kroćset, stało?!
– Każcie zatrzymać... Eugenię... Moją meretrycę. I pana Baranowskiego! Oni chcą pokrzyżować wam szyki, napaść na Kozaków, z którymi gadaliście w cerkwi.
Przyjemski spojrzał na niego bystro.
– Chorągiew Baranowskiego wyszła z obozu trzy dni temu w podjazd. Jeśli nie wróciła dotąd, to już nie przyjdzie, bo wkoło obeszli nas Kozacy. A co do Eugenii, nie turbuj się waszmość. Jeśli nawet uszła z obozu, chwycą ją Zaporożcy albo i orda. Nigdy nie dotrze do Baranowskiego.
– Obyś się nie mylił, panie generale.
– Nie mylę się, bo ugodę już podpisaliśmy. Godzinę temu wrócił jego mość Czapliński i przywiózł nam pismo podpisane przez Bohuna i starszyznę wojska zaporoskiego. Jak zatem widzisz, Kozacy cali są i zdrowi.
* * *
Był wieczór, gdy składali ciało Tarasa do mogiły na wzgórzu. Kiedy żołnierze chcieli przymknąć wieko, Sobieski wstrzymał ich i położył na piersiach młodzieńca potrzaskaną bandurę.
– Śpij, Tarasie – wyszeptał. – Śpij i niechaj przyśni ci się Ukraina. Młody byłeś i wątły, a jednak sprawiłeś coś, czego hetmani, statyści i panowie wielcy dokonać nie mogli. Chłopem się urodziłeś, ale wolny opuścisz ten świat. Albowiem ja, Marek Sobieski, szlachcic polski, dopuszczam cię po śmierci do mego herbu.
Zdjął z palca srebrny sygnet z Janiną i włożył go na palec Tarasa.
Żołnierze z głuchym stukiem nasunęli wieko i opuścili trumnę w głąb dołu. Pop modlił się i błogosławił ją krzyżem. Starosta krasnostawski ukląkł. Odmawiał modlitwę niemal bezgłośnym szeptem, wsłuchany w głuchy łomot ziemi opadającej na trumnę. Ten dźwięk był tak złowieszczy, tak ponury, że Sobieski nie mógł go dłużej znieść. Przeżegnał się, wstał i odszedł. Czuł pustkę w sercu, tak bardzo brakło mu Tarasa. To nie miało... nie powinno skończyć się tak strasznie...
Deputaci od koła chorągiewnego czekali na niego przy koniach. Kiedy podszedł bliżej, zdjęli czapki i kołpaki.
– Miłościwy panie...
– Tak... – Podniósł głowę i spojrzał im prosto w oczy.
– Panowie pułkownicy i towarzystwo uradzili, aby domagać się abdykacji króla. Wybraliśmy naszego kandydata, za którego oddamy kreski na elekcji... Wybraliśmy was... wasza miłość.
Sobieski zamarł. Wszystko spełniało się co do joty...
– Królu... mój panie złocisty... – wyszeptał w jego uchu Taras. – Podnieś koronę złotą, nim ją rozedrą na strzępy... Ratuj Rzeczpospolitą, uchroń ją od upadku...
– Dobrze – rzekł Sobieski ochryple. – Niechaj się wypełni proroctwo.
* * *
– Hej, bywaj tutaj!
Nikt nie odpowiedział na wołanie, wszędzie panowała głucha cisza.
– Popili się, czy jak?! – mruknął Bohun. – Czekajcie, sam sprawdzę.
Pułkownik kalnicki zeskoczył z trudem z konia. Chwycił pochodnię i ruszył ku zrujnowanej cerkwi. Przechodząc przez próg, schylił się, oddając pokłon wszystkim świętym. Gdy był w mrocznym wnętrzu, wyprostował kark i wówczas uderzył czołem o parę zwieszających się z powały nóg...
Uniósł pochodnię i dostrzegł najpierw bose stopy, potem hajdawery, na koniec porwany, pokryty krwią żupan, a wyżej, nad latarnią, przez którą wpadało światło księżyca, jego wzrok napotkał szeroko otwarte, ścięte oczy wisielca.
Baran Chudyj wisiał na belce wśród ikon i obrazów świętych. Bohun ruszył ku ikonostasowi. Po drodze oświetlał kolejne martwe, nabrzmiałe, poranione twarze, źrenice zasnute bielmem śmierci. Przy obrazie Chrystusa Pantokratora kołysał się Sawa Sawicz. Obok, opierając się zakrwawionym czołem o obraz świętego Jana Chrzciciela, zwisał Groicki. Nad wrotami diakońskimi kołysały się sztywne nogi Parchomienki. Z jego piersi sterczała rękojeść lewaka. Bohun chwycił ją i wyrwał jednym ruchem.
To była broń piechoty niemieckiej na służbie Rzeczypospolitej.
Broń żołnierzy Przyjemskiego!
Ściany cerkwi i ikony pocięte były nowymi razami szabel i pałaszy. Święte obrazy pokrywała ledwo zaschnięta posoka, tu i ówdzie widniały czarne łaty prochowe po bliskich wystrzałach. Jedynie ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem lśniła słabym blaskiem. Łzy wypływały z jej oczu...
– Bywaaaaaj!
Kozacy wpadli do cerkwi, słysząc głos pułkownika. Straszliwy widok ściął im krew w żyłach, potem zaczęli krzyczeć, biegali jak opętani, świecili pochodniami, łapali za szable.
– Zdrada! Zdrada! – wrzeszczeli coraz głośniej. Bohun oparł się o ścianę. Byłby osunął się na podłogę, ale podtrzymali go mołojcy.
– Szukajcie aktu ugody!
Kozacy poczęli obszukiwać trupy, szperać po kątach cerkwi. Nie znaleźli nic.
– Ne ma, bat’ko.
– Mości panowie – rzekł Bohun. – Oto widzicie, jak płaci Rzeczpospolita za nasze koło pokoju staranie... Wszystko było podstępem mającym na celu urzezanie gardeł naszym pułkownikom!
– Na pohybel Lachom! – ryknęli mołojcy. – Rezaty Lachiw!
Bohun wyprostował się – straszny, drżący, nieopanowany. Podszedł do ikonostasu i zwalił na kolana przed ikoną Matki Boskiej z dzieciątkiem.
– Matko, Bożorodzico światuju pereczystuju. Na rany Chrystusa, Syna Twego przysięgam tobie i wam, mości panowie, że zdrada nie zostanie bez pomsty! Tak mi dopomóż Otcze niebieski i wszyscy święci. Bić będziem Lachów, mości panowie mołojcy bez miłosierdzia! Strasznie bić będziem!
Podniósł się z kolan, podtrzymywany przez Kozaków, a potem podszedł do Sawicza. Ujął i pocałował jego trupią rękę, a potem objął nogi wisielca.
– Zgrzeszyłem, bracia – zaszlochał. – Zawierzyłem Lachom niewiernym i was przywiodłem do śmierci. Ale wiedzcie, że krew wasza nie na darmo została przelana, a za głowę każdego z was, tysiąc lackich ściąć każę. Będę ich mordował tak, by wiedzieli, że giną. Będę ich na palach sadzał, na gałęziach wieszał. Będę ich za koniem ciągał, a ty Boża Matko będziesz świadkiem, że pomsty dokonam! Tak mi dopomóż Matko, Boża Rodzicielko!
Rozdział VII
Królestwo Niebieskie
Zdrada zaporoska ● Póki świat światem, nie będzie Polak Kozakowi bratem ● Ostatnia szarża ● Piekło nas pochłonie ● Gniew Rzeczypospolitej ● Złotogrzywy ● Rzeź batowska ● Finis Poloniae ● Kiedy król królem-duchem się staje ● Bohun i Dantez
– Herr Oberstlejtnant, Kozacy idą.
Ludwik Giza, oberstlejtnant regimentu Houvaldta, przyłożył do oka perspektywę. Ale nawet gołym okiem dojrzałby wyłaniające się z mgieł zaporoskie oddziały. Kozacy zbliżali się szybko – najpierw piechota z arkebuzami, za nią jazda semenów. Wiatr powiewał ogromną, malinową chorągwią z Matką Boską.
– Budźcie maréchala Przyjemskiego! Otwierać bramę!
Giza zszedł po schodach razem z żołnierzami. Muszkieterzy odsunęli rygle, chwycili ogromne wrzeciądze wrót. Wrota otwarły się, a oberstlejtnant z dobytym rapierem przestąpił przez próg. Wkrótce podbiegł doń zdyszany setnik zaporoski z kilkoma mołojcami.