Beret siedziała w fotelu na biegunach przy piecu i robiła na drutach, kiedy Mali weszła. Nawet nie podniosła wzroku.
– Co tam? – spytała krótko. – Potrzebujesz czegoś? – dodała, kiedy Mali nie odpowiedziała, tylko bez słowa nieproszona usiadła obok.
– Johan – zaczęła Mali. Nie bardzo wiedziała, jak ma przekazać teściowej wiadomość, z którą przyszła. W końcu uznała, że powinna powiedzieć wprost, co się stało. – Johan nie żyje.
Beret nie przerywała robić na drutach. Mali wydawało się, że upłynęła cała wieczność, zanim teściowa opuściła robótkę na kolana i spojrzała jej w oczy. Patrzyła na nią zbita z tropu, nie bardzo rozumiejąc.
– Co powiedziałaś? – szepnęła. – Że Johan…
– Leży na łóżku w sypialni na poddaszu – odparła Mali. – Przyszedł zajrzeć do mnie na górę, kiedy położyłam się po jedzeniu. I wtedy… Dostał chyba zawału, nie potrafię sobie tego inaczej wytłumaczyć. I zanim zdążyłam sprowadzić pomoc lub… Zmarł – stwierdziła i skierowała wzrok na matkę Johana.
Beret jakby zapadła się w fotelu, krew odpłynęła jej z twarzy.
– Skąd możesz wiedzieć, że nie żyje? Może po prostu zemdlał. Obawiałam się tego, ostatnio tak ciężko pracował dzień po dniu i od dawna nic dobrego go nie spotkało. Obawiałam się tego!
Jej głos wszedł na wysokie tony i stał się przenikliwy. Mali zrozumiała, że teściowa jest bliska histerii, co było do niej całkiem niepodobne. Najpierw mąż, Sivert, teraz Johan, to za dużo, nawet jak na taką kobietę jak Beret. Mali potrafiła to zrozumieć.
Wyciągnęła rękę i pogładziła ją uspokajająco po ramieniu.
– Posłuchaj mnie. Beret – zaczęła cicho. – Nie bez powodu Johan ostatnio był bardzo nerwowy i porywczy, a ja ciągle się źle czułam. Jednak nie chcieliśmy tego rozgłaszać. Jestem w ciąży i tylko my dwoje o tym wiedzieliśmy. Pragnęliśmy…
Przerwała, zlękła się, że może tak swobodnie łgać, gdy do domu zajrzała śmierć. Ale zdążyła się już wyćwiczyć w kłamaniu, pomyślała, a poza tym to, co zamierzała teraz opowiedzieć, miało uratować ich wszystkich, uratować honor rodziny i dworu, a po Johanie zostawić dobre wspomnienie. Nie zamierzała bowiem zdradzić się choć słowem, jakie piekło oboje ostatnio przeżywali. Chciała wszystko wygładzić, choćby za pomocą kłamstwa, i przedstawić w jak najlepszym świetle.
– W ciąży… – Beret spojrzała na nią z niedowierzaniem.
– Tak, w czwartym miesiącu, ale nie chcieliśmy na razie nic mówić. Często się źle czułam i chorowałam, zupełnie inaczej, niż gdy chodziłam w ciąży z Sivertem. Baliśmy się, że coś pójdzie nie tak. Johan… Wiesz sama, jak bardzo chciał mieć dziecko, martwił się, że coś mi dolega… Zbyt długo żyl w ciągłym strachu i dlatego stał się taki wybuchowy i… Bał się – dodała i spuściła wzrok.
Trudno było spojrzeć Beret w oczy.
Przez dłuższą chwilę teściowa siedziała w fotelu jak sparaliżowana. Przenosiła wzrok na twarz Mali, to na brzuch, to znowu na twarz.
– Johan – szepnęła. – Gdzie on jest? Nie może przecież…
Nagle zaczęła płakać, głośno i spazmatycznie.
Mali wstała i objęła ją ramieniem. Kołysała Beret powoli, tak jak zwykła to robić, próbując uspokoić Siverta. Spodziewała się niemal, że tamta ją odepchnie, ale teściowa nie protestowała. Po chwili Beret przestała płakać, czasem tylko żałośnie łkała.
– Położyłam się po posiłku, bo źle się poczułam – mówiła dalej Mali. – Wtedy przyszedł do mnie Johan, żeby zobaczyć, co mi dolega. Zaczęłam krwawić. Johan odchodził od zmysłów, rzucił się na łóżko i… i nagle… To musiał być atak serca albo coś takiego – dodała. – Zmarł, zanim zdążyłam cokolwiek zrobić, zanim zrozumiałam, co…
– To nieprawda, to nie może być prawda! – Beret usiłowała wstać. – Nie zniosę tego, nie przeżyję straty Johana. To nieprawda!
Mali nie odpowiedziała, stała tylko obok fotela i patrzyła w podłogę. Nagle poczuła się winna. Niczym ogromna morska fala dopadły ją wyrzuty sumienia i poczucie, że wszystkiemu jest winna, śmierci obu mężczyzn – Jo i Johana. Równie dobrze mogłaby zabić ich gołymi rękami. Była morderczynią, a w dodatku ladacznicą, jak ją Johan nazywał.
Powoli opadła na kolana obok fotela, położyła głowę na ramieniu i rozpłakała się. Jej płacz jakby wyrwał Beret z odrętwienia. Objęła Mali trochę niezgrabnie i niepewnie i pogładziła ją po plecach.
– Biedactwo – rzekła cicho. – Masz… krwawisz jeszcze?
Mali potrząsnęła głową.
– Myślę, że niewiele. Być może uda mi się donosić ciążę. Nie wiem. To samo chciałam powiedzieć Johanowi, że wszystko się ułoży, nawet jeśli trochę krwawię. Ale on… Nie słuchał, tylko płakał i…
Beret wstała sztywno i podniosła Mali. Przez chwilę bez słowa przyglądała się wychudzonej i bladej synowej.
– Często cię nienawidziłam – przyznała cicho. – Ale niezależnie od tego jesteś żoną Johana. Dostał, czego chciał, chociaż byłam temu przeciwna. Wiesz, że nigdy nie popierałam tego małżeństwa. Jednak teraz jesteś panią Stornes, matką dziedzica majątku. Chodźmy na poddasze. Chcę zobaczyć mojego syna.
W jednej chwili Beret stała się tą, którą Mali dobrze znała – kobietą pewną siebie, sztywną, o surowym spojrzeniu, która nigdy się nie przyzna do swojej słabości, do płaczu, w dodatku tak szczerego i nietłumionego. Zwykle teściowa gardziła takim zachowaniem, dziwiąc się, że ludzie nie potrafią opanować emocji.
Kiedy powoli wchodziły po schodach na poddasze. Mali uznała, że i ona nigdy nie wspomni o tej chwili załamania u Beret. Może zresztą teściowa zmieni się, gdy naprawdę do niej dotrze, że Johan nie żyje, i zrozumie, że i ona czasami potrzebuje pociechy i wsparcia. Wtedy Mali gotowa była dodać jej otuchy. Gdy o tym pomyślała, ciarki jej przeszły po plecach. Dziwnie będzie podtrzymywać na duchu matkę człowieka, któremu odebrała życie. Kiedy bowiem zatrzymały się przed drzwiami do sypialni, którą dzieliła z Johanem, odkąd tylko pojawiła się w Stornes jako panna młoda, ogarnęło ją przeświadczenie, że to ona doprowadziła go do śmierci. Nie przeżyła tu ani jednej dobrej nocy, poza tymi, które spędziła z nowo narodzonym synkiem, który nie był nawet dzieckiem Johana. Westchnęła ciężko i pochyliła głowę. Nigdy nie sądziła, że w Stornes czeka ją szczęśliwe życie, ale nigdy też nie podejrzewała, że spotka ją tu tyle niegodziwości i upokorzenia. Kiedy położyła dłoń na klamce, poczuła dziwny przypływ odwagi.
Weszły do środka. Mali pośpiesznie przebiegła wzrokiem po pokoju w obawie, że przeoczyła jakiś szczegół, który mógłby wzbudzić w Beret podejrzenia, że to, co opowiedziała, nie do końca jest prawdą. Ale dopilnowała wszystkiego, nawet pomyślała o zmarłym, zanim zeszła na dół. Zapalone świece rzucały chybotliwe światło na Johana, który leżał na plecach całkiem ubrany. Miał nawet złożone ręce. Mali nie mogła sobie przypomnieć, że to zrobiła, ale widocznie działała instynktownie. A może i to uczyniła rozmyślnie, żeby ani Beret, ani nikogo innego nie ogarnęły wątpliwości? Nagle zamarła – kłamstwo i grzech przytłoczyły ją niczym ogromny ciężar i przyprawiły o pulsowanie w skroniach.
Beret powoli podeszła do łóżka. Pochyliła się i wzięła Johana za rękę. Potem pogładziła go po twarzy, po niemal pozbawionej włosów głowie i przyłożyła policzek do jego czoła.
– On jest zimny – stwierdziła sucho, odwróciła się do Mali i utkwiła w niej wzrok. – Nie żyje już od jakiegoś czasu. Dlaczego wcześniej nie zeszłaś na dół?
Mali poczuła, jak robi jej się gorąco. Obawiała się, że Beret właśnie na to zwróci uwagę, że właśnie to wzbudzi jej podejrzenia, mimo starannie przemyślanych wyjaśnień, którymi ją obsypała.
– Ja… Byłam zbyt wstrząśnięta – szepnęła. – Długo leżałam tu i płakałam, bo nie dawał znaku życia. Zmarł tak nagle, nie mogłam zrozumieć, co takiego…
Podeszła do okna i usiadła. Bolało ją w krzyżu i podbrzuszu.
– Leżałam, trzymając go w objęciach – wyznała, nienawidząc samej siebie. – I potem… potem musiałam się umyć, zanim mogłam zejść na dół. Krwawiłam…
Spojrzała na miskę. Beret podążyła za jej wzrokiem i wzdrygnęła się. Zarówno woda w misce, jak i leżąca obok ściereczka do mycia były czerwone od krwi.
– Chciałam jeszcze… chciałam zapalić świece… i…
Teściowa nie odpowiedziała. Odłożyła dłoń syna, postała chwilę przy nim i przyglądała mu się.
– Bóg jest dla nas surowy – rzekła nagle. – Najpierw Sivert, a teraz mój syn. Co ja takiego zrobiłam, że…
– Nie możesz sobie niczego zarzucić – Mali starała się ją pocieszyć.
Nowe kłamstwo. Beret ofiarowała Sivertowi i Johanowi ubogie życie, pomyślała, zimne i pozbawione bliskości i życzliwości. Ona również ponosiła część winy za śmierć swych bliskich. Mimo że trzymała się zasad i była wierna temu, któremu została poślubiona, rzadko z radością dawała coś z siebie. A Johan… O tak, w jego przypadku Beret również mogłaby sobie niejedno zarzucić. Ale Mali nie zamierzała jej tego uświadamiać, dosyć miała do uprzątnięcia swoich własnych śmieci.
– Tylko on jeden mi został spośród pięciorga dzieci – westchnęła Beret cicho, bardziej do siebie niż do Mali. – Płynęła w nim gorąca krew i to on powinien dać początek nowemu pokoleniu w Stornes. Miałam tak wielkie plany względem tego chłopca, chciałam, żeby…
Chwilę stała w milczeniu, patrząc na zmarłego syna.
– A kiedy wreszcie poślubi! kobietę, której pragnął, wszystko… wszystko układało się źle – dodała ze smutkiem. – Ani jego ojciec, ani ja nie mogliśmy mu przemówić do rozumu, kiedy spotkał ciebie. Często się zastanawiałam, co takiego jest w tobie, Mali, co skłoniło go do takiej decyzji. Jego, który zawsze był taki… taki rozsądny – zastanawiała się.
Mali nie odpowiedziała. Położyła rękę na bolących plecach i powędrowała wzrokiem ku przystani.
– Bóg jest surowym Panem – powtórzyła Beret. – Ale nam pozostaje tylko podporządkować się Jego woli, choć nie zawsze rozumiemy…
Sięgnęła po skraj fartucha i otarła oczy. Mali domyśliła się, że teściowa znowu płakała, lecz tym razem stłumiła szloch, jak przystało na Beret Stornes. Pewnie nigdy nie pogodzi się ze stratą syna, stwierdziła Mali, ale też nigdy nic jej nie zniszczy. Była zbyt silną i zimną kobietą, zbyt trzeźwą, gotową ratować, co się da, co mimo wszystko można uratować. Ponieważ już teraz Beret zaczęła myśleć o przyszłości, o tym, żeby utrzymać dwór i zapewnić ciągłość rodu. Mali uderzyło, że nawet w takiej chwili jak ta dla pogrążonej w rozpaczy z powodu śmierci syna Beret sprawa przetrwania rodu i dziedzictwa jest najważniejsza.
To okropne, pomyślała Mali, jak można przywiązywać do tego aż taką wagę? Lecz być może właśnie dlatego katastrofa jest tak ogromna, gdy coś zagrozi tej ciągłości. Mali wiedziała, że Johan wyznawał tę samą zasadę. Dlatego kiedy zobaczył, że jego życiowe marzenie legło w gruzach, zupełnie postradał zmysły. Zaślepiła go nienawiść do niej, ponieważ dopuściła się zdrady i urodziła dziecko, którego nie był ojcem. Właściwie potrafiła i to zrozumieć, w pewnym sensie…
– Chwała Bogu, że mamy Siverta – zauważyła Beret i popatrzyła na Mali. – I że… że znowu jesteś w ciąży. Powinnaś leżeć, skoro krwawisz. Musimy zrobić wszystko, by uratować to dziecko. Dla mnie… byłaby to wielka pociecha w smutku, gdyby na świat przyszedł nowy potomek Johana. Teraz, gdy straciłam jedynego syna – dodała.
– Jeszcze może się udać – zapewniła Mali, nie patrząc na Beret.
– A jak się teraz czujesz? – spytała teściowa. – Krwawisz jeszcze? – zaniepokoiła się i przyjrzała Mali badawczo.
– Nie wiem, nie sprawdzałam od chwili, kiedy zeszłam do ciebie. Ale nie mogę się tak po prostu położyć, Beret. Jest tyle spraw do… Jeżeli wolą Boga jest, żeby dziecko urodziło się zdrowe, to wszystko będzie dobrze. Mój mąż nie żyje, nie mogę teraz bezczynnie leżeć.
Beret nie odpowiedziała. Jej oczy patrzyły gdzieś w dal. Migotliwe światło połyskiwało w srebrnoszarych pasmach jej gęstych włosów i podkreślało cienie na szczupłej twarzy. Mali zauważyła, że Beret w krótkim czasie postarzała się. Nawet na takiej kobiecie smutek i żałoba po stracie męża odcisnęły swój ślad.
Pierwszej nocy po śmierci Johana Mali spala z Sivertem. Wieczorem tego samego dnia nie zdążyły z Beret zrobić nic więcej poza rozesłaniem wiadomości o nagłym zgonie do krewnych i przyjaciół. Stolarz miał przyjść następnego ranka, zatem Johan został na noc w sypialni na poddaszu. Dopiero następnego dnia ubrano go w pośmiertną szatę, złożono do trumny, a potem, po czuwaniu przy zwłokach, na które zjechało tylu gości, że niektórzy musieli stać w korytarzu, wyniesiono ciało do stodoły.
Sypialnia została dokładnie wymyta, a materace i pościel wytrzepane i wywietrzone. Mali zastanawiała się, czy zdoła się położyć do tego łóżka, w którym umarł Johan, ale zniosła to lepiej, niż się obawiała. Wzięła do siebie Siverta i pozwoliła mu spać u swego boku. Po raz pierwszy od wielu miesięcy przespała całą noc spokojnie i nic jej się nie śniło.
Długo jednak musiała uspokajać Siverta, który bardzo mocno przeżył śmierć ojca i trudno go było pocieszyć. Mali skorzystała z okazji, by mu wyjaśnić, dlaczego ojciec w ostatnim czasie był taki oschły i nieprzystępny. Tłumaczyła, że tak się zachowywał, ponieważ miał chore serce, a nie dlatego, że nie kochał swojego synka. Mali zauważyła, że chłopiec chłonął każde słowo. Najwyraźniej udało jej się dodać mu otuchy, choć i tym razem uciekła się do kłamstwa. Przestała już liczyć, ile razy kłamała. Najważniejsze, żeby uniknąć ludzkiego gadania, domysłów i skandalu. Kiedy przyszło co do czego, Mali niczym Beret walczyła z równą jej energią o zachowanie dobrego imienia i wielkości Stornes oraz o przetrwanie rodu. Jak powiedział, tak zrobił, pomyślała ironicznie.
Zdarzało się, że nie mogła zasnąć w nocy i zastanawiała się, co zrobi, jeżeli i tym razem urodzi się syn. Szybko jednak odegnała te myśli. W swoim czasie znajdzie jakieś rozwiązanie. Miała przed sobą jeszcze wiele lat. Właściwie nie ma się czego obawiać, myślała dalej. Jeżeli drugi syn miałby ewentualnie odziedziczyć Stornes, to tylko w takim przypadku, jeśli prawda o Sivercie kiedyś wyjdzie na jaw. A tak się nigdy nie stanie!
Od tej pory to ona będzie zarządzać w Stornes i nie pozwoli nikomu wtykać nosa w swe sprawy. Nawet Beret.
Stypa była wspaniała. Zewsząd napływali ludzie z wieńcami i kondolencjami, a gospodarze ze Stornes musieli zaprosić na uroczystość sporo osób spoza najbliższego kręgu znajomych. Nie dało się tego uniknąć.
– Tak nagle i całkiem nieoczekiwanie – szeptali ludzie wstrząśnięci. – Wystarczy już tych nieszczęść, które was dotknęły tu w Stornes. To jakieś przekleństwo…
Po pogrzebie wielu podchodziło, by uścisnąć rękę wychudłej, poszarzałej na twarzy, ubranej na czarno wdowie, która wyprostowana stała przy grobie, mocno przytulając syna. Nie zważała na lodowaty wiatr, który dmuchał znad fiordu. Krążyły plotki, że była chora – teraz wszyscy mogli zobaczyć, jak źle wyglądała. Uznali za oczywiste, że powinna zostać w łóżku, zamiast stać na wietrze, ale ona nie chciała nawet o tym słyszeć, szeptali. Niezależnie od tego, co jej dolega lub dolegało, zażądała, by mogła odprowadzić męża do grobu. Nawet ci, którzy nigdy nie pogodzili się z tym, że Mali Buvik poprzez małżeństwo z Johanem osiągnęła pozycję i majątek, kłaniali się jej tego dnia z szacunkiem i ściskali jej rękę w powadze i milczeniu.
Ktoś zauważył, że Mali znowu jest w ciąży i że wreszcie w Stornes pojawi się drugie dziecko. A tu Johan zmarł, zanim potomek przyszedł na świat, to niepojęte, szemrali -jeżeli plotki głosiły prawdę. Ludzie nie byli pewni, czy Mali jest w błogosławionym stanie, ale zamierzali w najbliższym czasie śledzić losy pani ze Stornes. Wcześniej czy później sami się będą mogli przekonać.
Mali stała z Sivertem, przytulała go i poklepywała czule po plecach. Tym razem nie przeciwstawiła się jego obecności podczas pochówku, ponieważ zwyczaj nakazywał, że kiedy gospodarz umierał, dziedzic powinien odprowadzić go do grobu, o ile był wystarczająco duży, by samodzielnie iść. Udało się jej jednak zaprotestować przeciw obecności syna podczas czuwania przy zwłokach. Powiedziała, że ze względu na swój stan nie może mu pozwolić przez to przechodzić. Beret ustąpiła, chociaż Mali widziała, że przyszło jej to z trudem.
Ratowanie nienarodzonego dziecka stało się bowiem dla Beret niemal obsesją. Przyszłe narodziny traktowała niemal jak pewnego rodzaju odrodzenie się Johana i dlatego ustąpiła synowej. Zażądała również, by Mali część odpowiedzialności za zorganizowanie stypy przekazała jej samej i służbie oraz żeby kładła się kilka razy w ciągu dnia, nawet jeśli już nie krwawi.
To niemal cud, pomyślała Mali, że nie poroniła. Leżała z ręką na brzuchu, patrzyła w sufit i zastanawiała się, jakie dziecko nosi pod sercem. W każdym razie będzie odporne na złamanie, jak wierzbowa gałązka, wytrwale i odważne, stwierdziła i poczuła ogarniającą ją niepewność.
Gdy tak stała z Sivertem nad grobem, Mali postanowiła, że jej syn nigdy się nie dowie, kto jest jego ojcem. Jo nie żyje, Johan nie żyje, a tylko ona jedna, poza ciotką Jo, zna prawdę. Ciotka dochowa tajemnicy, tak samo jak babcia, tego Mali była pewna, chociaż żałowała teraz, że pokazała jej Siverta i wyznała, jak było. Zwykle nikomu się nie zwierzała, ale wtedy czuła się chora i zrozpaczona i miała ogromną potrzebę, by podzielić się z kimś swoim cierpieniem. Dlatego nie zachowała się ostrożnie. Ale i tak wszystko się dobrze ułoży, przekonywała samą siebie. Ciotka Jo jest już stara i nie pożyje zbyt długo.
Wreszcie ceremonia w kościele się skończyła. Mali szczelnie otuliła Siverta i siebie kilkoma pledami i dodatkowo narzuciła jedną ze skór. Drugą zostawiła dla Beret. Gudmund pomógł starszej pani wsiąść do sań i okrył baranicą jej kolana. Skinęła, dziękując gestem i unikając wzroku Mali. Wyruszyli w drogę do domu.
Kiedy wyjechali z lasu i ich oczom ukazała się wieś, Mali poczuła pewnego rodzaju radość. Jej spojrzenie powędrowało ku dobrze utrzymanym dworom, gospodarstwom, tartakom i zagrodom wzdłuż bielejącego fiordu aż po potężne góry. Całkiem w dole na cyplu leżało Stornes z flagą opuszczoną do połowy. Kiedy dotrą do domu, wciągną ją na sam szczyt na znak, że gospodarz ze Stornes spoczął w ziemi.
Oczy Mali wypełniły się łzami, nie z żalu z powodu śmierci męża, lecz z radości, że to wszystko należy teraz do niej. Będzie o tę posiadłość dbała jak niejeden mężczyzna, żeby potem po latach przekazać ją dalej temu, dla kogo zawsze o tym dworze marzyła. Sivertowi.
– Zaraz będziemy w domu, Sivercie Stornes – szepnęła mu nad głową.
I po raz pierwszy sama na widok Stornes tak pomyślała – że jedzie do domu.