- Я спадзяюся, - адказала Вера тонам, якi чакаў выкрыцьця нечага новага i надзвычайнага. Але Капшун, як выглядала, марудзiў.
- Ты не забоцься, - сказаў Грыша. - Апроч некалькiх закаранелых крымiналiстаў, запраўдных прафэсiяналаў, гэтыя людзi маюць адкрытае сэрца i ёсьць зялёныя аматары там, дзе праводзяцца так называемыя спецыяльныя мерапрыемствы. Доступ да iх лёгкi. Яны цябе спаткаюць з адкрытым сэрцам, асобiнна бяручы пад увагу тваю красату...
Пры згадцы пра "красату" Капшуновы юрлiвыя вочы ўважна аглядалi спакусьлiва-прыгожую дзяўчыну. Галава-кукiш налiлася нейкай агрэсыўнай паўнатой. Пачырванеўшы, Вера абцягнула дол спаднiцы нiжэй каленяў. Напружаньне. Патрэбны хуткi разрад.
- Можа вы вып'еце? - асьмелiлася дзеўка.
- Чаму-ж не...
- Я зараз прынясу, - устала дзяўчына й зьнiкла ў кухнi. Нiнiна пляшка гарэлкi тры чвэрткi поўная. Добра. Трэба будзе ёй адудзячыцца. Вера наладавала мiску лёду з халадзiльнiка, паставiла бутэльку з гарэлкай i яшчэ адну з джынджэр-эйл-вадой i шклянкi на паднос ды вярнулася ў сьвятлiцу. Грыша хадзiў па пакоi. Калi яна стаўляла паднос з напiткамi на столiк, ён спынiўся, зблiзу зазiрнуў ёй у вочы, а на твары-кукiшы паказалася грымаса, быццам усьмешка.
- Эх, чтобы я был так лет двадцать моложе! - уздыхнуў Капшун.
- Ну й што, каб быў? - Вера адыйшла пару крокаў назад.
- Яшчэ спрашываеш, - наблiзiўся мужчына да Веры. - Да ты-жа, мол, толька i будто бы сама ляцiш у аб'яцiя...
Пры такiх словах ён ушчыкнуў дзяўчыну за грудзi.
- Ну што вы, Грыша, пазваляеце сабе! - стукнуўшы па касматай выцягнутай руцэ адскочыла Вера.
Пасьля нязручнае хвiлiны Капшун усеўся на канапе, налiў палову шклянкi гарэлкi, адным махам перакулiў яе ў шырока адчынены рот, укiнуў у шклянку лёд, налiў джынджэр-эйл i запiў гарэлку.
- Як далёка ты, дзеўка, зайшла зь Якiмовiчам? - спытаўся.
На твары ягоным распаўзлася чырвань, а вочы налiлiся шэрасьцю.
- Дык вы й пра яго ведаеце?
- Ну да, канечна.
- В чем дело? Я-жэ зь iм... у яго работаю.
- Я не имею время за тобой насматривать, но хотел бы узнать затащил он тебя уже в кровать или нет.
Грышаў голас завайстрыўся. Можа гарэлка дзее? Узрушэньне пераключала яго на расейскую мову.
- Што за вапросы! - пачырванела Вера. Румянцам загарэўся твар дзяўчыны. Такiя пытаньнi чалавека з колкiмi вачмi, у якiх раней гаспадарыў прылiў юрлiвасьцi, прыносiлi небясьпеку. У скронi ўдарылi малаточкi. Капшун налiў амаль палову шклянкi гарэлкi сабе i Веры.
- Я гарэлкi ня п'ю, - станоўчым голасам сказала дзеўка.
- Ну, ничего, пригубить можешь! - ён падаў Веры шклянку з гарэлкай. За наше сотрудничество! Окей? - спытаўся ў яе, стукнуўшы сваёй шклянкай у ейную.
- Окэй, - нясьмела адказала Вера. "Хто яго ведае, што ён далей пачне вытвараць. Лепш асьцярожна зь iм", - меркавала дзяўчына.
- За твае ўсьпехi! - прадаўжаў Капшун. Ён выпiў гарэлку, запiў вадою, а Вера адно памачыла вусны.
- Буду старацца, - адказала. - Але чаму пытаецеся нашчот Якiмовiча? Што ён?
- Да он один с этих... понимаешь, наших объектов... фашистских колаборантов, сволочь!
- Ён хто?
- Я-ж сказаў: ён адзiн з тых крымiналiстаў, фашысцкi калабарант!
Дзяўчына анямела, адчынiла ад зьдзiўленьня рот. Што гэта такое чуе яна ад гэтага чалавека? Усьведамленьне сказанага iм прыходзiла паволi. Нешта быццам кальнула ў сэрца. Алесь... Што гэта такое? Адно тады стукнула ёй у галаву, якая ўжо неабыякавая яна да гэтага чалавека! Куды больш - закаханая. А гэтта вось кажуць, што ён з той крымiнальнай групы, можа дзе нявiнных людзей забiваў! Зь вялiкiм намаганьнем старалася ўтрымаць раўнавагу. Грыша трымаў на ёй свае колкiя, але крыху ўжо засмужаныя гарэлкай вочы.
- Калi йдзе пра Якiмовiча, я да яго... як вам сказаць? няпрывязаная, - сказала з ваганьнем у голасе дзяўчына.
- Да. Харашо. Хачу табе наказаць: нiколi не разрэшай чтоб тваё пэрсанальнае жыцьцё было заградай у iспалненьнi ўзятых табой абавязкаў. Не положено, понимаеш?! Якiмовiч гэта адзiн зь iх большых тузоў на нашай лiсьце. Другi ёсьць Антон Шпак, iзьвесны фашысцкi бебурнацкi пiсацель, таксама зьдзесь пражывает. Но ёсьць i другiя. Такiм нужно адабраць голас. Панiмаеш? Чтоб это зьдзелаць, нужна полная iнфармацыя. От как... Мы заiнцерэсаваныя iх слабасьцямi, навыкамi, сваякамi, якiх маюць дома, значыцца ў Саюзе Савецкiм... Каротка гаворачы, трэба iх iзучыць: чым яны дыхаюць, чым жывуць, што робяць. Неабхадзiма паэтаму ўлiцца ў iх обшчаства. Самае важнае - грунтоўнасьць i точнасьць, значыцца дакладнасьць. Промаху нам не положено делать. Понимаешь? Ведаю, што ня маеш практыкi ў такiм напраўленii... Цi згаджаешся такой работай заняцца?
- Га? Чаму-ж не... окэй! - паспяшылася з адказам Вера.
- Прежде всего и самое главное, - устаў Грышка з канапы, - советую тебе точно и усердно заняться Якимовичем... Калi ня будзе iншага выхаду, можаш навет пусьцiцца поўным образам... абы толькi ўлезьцi ў ягоны круг обшчаства. Панiмаеш? Патом я табе скажу што далей рабiць.
"Пусьцiцца поўным образам"... "Пра што гэты чалавек гаварыў? Пусьцiцца?" Увесь гэты, падсунуты ёй так умела нейкiмi там вышэйшымi апэратыўнымi спэцамi абавязак, паказаўся ў Верыным уяўленьнi зусiм iншым тварам. Пратэставала пачуцьцё, спрачалася яно з розумам, з развагай, недзе вагалася перад няведамым. Хто такi гэты вось чалавек з галавой-кукiшам, каторы нагаварыў ёй такiх бязглузьдзiцаў пра Алеся, да якога толькi вось кагадзе ў сэрцы зарадзiлася нейкая iскра, што разгаралася, пагражаючы вялiкiм полымем? Той Алесь, якога пазнала з працы i сустрэчаў, гэты прыгожы i дынамiчны дзяцюк зусiм не адпавядаў постацi нейкага там фашыстоўскага ката, што нявiнных людзей мог забiваць... Ёсьць недзе разгадка. Што-ж, тымчасам перад табой Гордыеў вузел...
- Я-ж сказаў, - пацьвердзiў ранейшае Капшун, - сьпяшыцца надта ня трэба. Але i не зявай! Падлабунься да Якiмовiча, а ўжо чэраз яго далезеш туды, дзе ты нам нужна.
Неўзабаве Капшун пайшоў. У тую ноч Вера доўга марылася бяссоньнiцай.
14
Калi Алесь жартаваў з Канадыйцамi пра сваё паходжаньне, дык перш за ўсё казаў, што завiтаў у гэты мурзаты й зваяваны сьвет тады, калi зямля ягонага бацькi галечай шчэрыла свае зубы пад акупацыяй наймудрэйшага ў цэлым сьвеце народу. Народ той у часе Алесевага нараджэньня на ўсю моц свайго ахрыплага патрыятызмам голасу энтузiястычна праслаўляў маршалкоўскую булаву вусатага маршалка, якi гэным часам клапацiўся пра "моцарствовую айчызну" ў варшаўскiм палацы Бэльвэдэры й забаўляўся сваiмi пасiвелымi вусамi ў Лазенцы.
На парозе Другое сусьветнае вайны "брацкую руку помачы" паняволеным Беларусам, што гаравалi дагэтуль пад уладай таго наймудрэйшага ў цэлым сьвеце народу, выцягнуў найбольш праслаўлены ў сваёй iмпэрыi панегiрыстамi й падхалiмамi "айцец усiх народаў i карыфей усiх навукаў". Ён, гэны наймудрэйшы з мудрых, кагадзе разбудаваў i ўзбуйнiў Гулаг, у якiм вымардавалi дзясяткi мiльёнаў нявiнных людзей. Неўзабаве той "бацька", пры помачы "раскаваных рабоў" прадаўжаў папаўняць рабсiлы Гулагу з той "здравствующей освобожденной Западной Белоруссии". Валаклiся па бездарожжах праклятага Сiбiру калёны сьмерцi iз словамi на парэпаных вуснах:
I заўтра зноў узыйдзе сонца,
I будуць людзi есьцi й пiць...
I нiхто iзь iх ня ўспомнiць,
Як мы хацелi жыць!
У чырвенi сорак першага на "айца ўсiх народаў" напаў ягоны "саюзьнiк Вялiкая Германiя". Амбiтны бэрлiнскi капрал новую ваенную трасцу згарусьцiў: перабудаваць сiламi "гэрэнфольку" сьпярша ўсю Эўропу, а пасьля й цалюсенькi сьвет. Пры тым капралавым "дранг нах остэн" здарыўся магутны ўсплёск, i калi ўжо "бацька ўсiх народаў" пхаў яго назад з клiчам "даёш Бярлiн!" дык нашага юнака Алеся тая хваля аж на Апэнiнскi паўвостраў выплюнула.
У Iталii Якiмовiчу давялося, - i дзякаваў ён Богу за тое, - надзець на сваю чубатую галаву талерку-шлём ды апрануць "батлдрэс" 8-е армii Джорджа Шостага, з Ласкi Божае Караля Брытанскага Камэнвэлту i Iндыi Iмпэратара. Гэткiм чынам юнак Алесь, што тут-жа перад вайною, у зрэбных штанох, кужэльнай саматканай кашулёнцы ды босы, джгаў як мага праз поле, - вочы на лоб! - да бальшака, каб пабачыць як пан Слатвiнскi на сваiм аўтамабiлi-дрыньдзе ехаў (гэта-ж табе ня хаханькi, такая тэхнiка!), пад канец вайны памагаў Джорджу Шостаму, - з ласкi Божае каралю iмпэратару й гэтак далей, - вытурваць нямчуру й чорнакашульнiкаў мясцовага "дучэ" са сьветлае краiны Дантэ, Вэрды й "сьвятых айцоў"... Цi гэта калi яно такое беларускаму пастуху й селянiну Алесю магло раней прысьнiцца?
Адгэтуль простая выснова: вайна тая магутнай катапультай выкiнула нашага юнака "ў людзi", а пасьля ён ужо найбольш сваiмi намаганьнямнi, пры мiнiмальнай помачы Джорджа Шостага, перабраўся за акiян. У пасьляваенны час нялёгка за акiян трапiць было, але-ж хаўрусьнiкаў, за iхныя ваенныя заслугi, узнагародзiлi. Алесь Якiмовiч падпiсаў з канадыйскiм урадам кантракт, што за мiзэрную заплату, - сорак пяць даляраў у месяц, харчы й кватэру, - будзе працаваць парабком у нейкага канадыйскага фармара, даiць кароў i гной кiдаць. Ужо куды пазьней давялося Алесю рагатаць, калi пачуў на мэлёдыю канадыйскага дзяржаўнага гiмну змайстраваную адным беларускiм жартаўнiком пародыю:
Ох, Канада! Як я цябе пазнаў,
Дык кiдаў гной i рана уставаў.
А назаўтра зноў я даiў кароў