- па крузе.
Антон зазірнуў у глыбіню капсулы і заўважыў там касдюм астранаўта: камбінезон, зроблены нібыта з пакамечанай фольгі, з вялікай прамавугольнай пласцінай-пультам пасярод грудзей і дзвюма меншымі - на рукавах; шлемафон з раструбам да шыі і наплечнікамі; танюсенькія высокія боцікі; пальчаткі з крагамі да локдяў. Відавочна было, што “шосты” скінуў капсулу да таго, як пілот ўвайшоў у яе. Як іх там - “аноферы”?
Камбінезон быў трохі вялікі, але Антон рызыкнуў яго прымерыць і не памыліўся: касцюм сціскаўся, пакуль не прылёг да цела. Боцікі былі вузенькія, але свабодна расцягваліся. Пальчаткі зліліся з камбінезонам, нават шва не бачна. Адна бяда, што на чатыры пальцы разлічаны - давялося безыменны і мезенец разам трымадь. Раструб шлема аблёг шыю і плечы, і, хоць у шлеме адсутнічалі прарэзы для вачэй, можна было бачыць усё. Толькі ў сіняватым адценні. Антон пашнарыў левай рукой па пульце на правай, правай - па пульце на левай, затым - па нагруднай панэлі.
Магчымасці камбінезона калі і не перавышалі палёт фантазіі праграмістаў камп^тэрных гульняў, то па меншай меры былі да яго набліжаныя. Рэгуліроўка зроку дазваляла бачыць мураша, які цягнуў трэску метраў за сто, і зоркі пры дзённым святле. У шлемафоне можна было чудь усё, што адбывалася на адлегласці не менш за паўкіламетра, выбіраць любы гук і вылучаць яго з шумавога фону. Настройка слыхавых якасцяў камбеза дазволіла Антону пачуць знаёмае верашчанне, якое пасля аптымізацыі аказалася камандай: “. на паўночным ускрайку Ажарцоў. Усім надзець дэф-касцюмы - іанізацыя Эорты перавышае норму. Выклікаю шостага! Праз два гапы ўсім сабрадца на паўночным ускрайку Ажарцоў. Усім надзець дэф- касцюмы - іанізацыя атмасферы перавышае норму. Выклікаю шостага! Праз два гапы ўсім сабрадца.”
Прызначэнне некаторых сектараў на панэлях Антон так і не зразумеў: хутчэй за ўсё яны тычыліся тых органаў пачуццяў, якіх у зямлян не было. Пульты на рукавах дубліравалі асноўныя функцыі нагруднага, які аказаўся здымным. Навобмацак ён быў гнуткі і нечым падобны на агульны сшытак, але без пераплёту. Антон сцягнуў пульт і больш дбайна папрадаваў з ім.
Экран пульта паказаў план мясцовасці. Падобны план вісеў на сцяне ў сельсавеце, куды бабуля хадзіла прасіць, каб нарэшце прывезлі газ. Але тут змяняўся і маштаб. На плане былі бачныя пяць чырвоных васьмікутнікаў, што месціліся за вёскай у полі, якое ў калгасе называлі “Чацвёртым”. Пасля факусіроўкі на азначаным сектары ўгледзеў самога сябе - ярка-зялёную кропку. Астатняе выглядала бледнавата, але дастаткова выразна - нават бабуліну хату знайшоў.
Усё, з чым Антон сутыкнуўся за апошнія паўгадзіны, настолькі напамінала сон, што ён не сумняваўся - так яно і ёсць. Не збівала з панталыку наяўнасць рэальных дэталяў - сон можа быць даволі рэальным. Яму даводзілася бачыць такія захапляльныя сны, дзе ён быў сапраўдным героем.
Антон выйшаў з лесу і амаль дайшоў да прасёлкавай дарогі, калі раптам успомніў, што забыў побач з капсулай вядзерца. “Бабуля заб’е!” Прыйшлося вярнуцца. Атрымадь ад бабулі “прачуханца” нават і ў сне не хацелася.
МУРЭФЫ
Камандзір першага флаера, ён жа і кіраўнік экспедыцыі, ледгер-рэкон Атэн, інструктаваў камандзіраў груп перад выхадам у Ажарцы:
- Вызначана: у вёсцы жывуць чатырыста трыццадь чатыры гуманоіды, дзвесце дванаццаць кароў, трыццадь два кані, трыста восемдзесят свіней, трынадцадь коз, семдзесят восем сабак, сорак тры каты, васемсот семдзесят курэй, двадцаць восем трусоў. Дакладнай інфармадыі па больш дробнай фауне няма. Дзікія жывёлы (ласі, кабаны, казулі, ваўкі, рысі, зайцы і іншыя) у вёсцы і наваколлі не з’яўляюцца; будуць хавадца і ад нас. Мы будзем працаваць з двума відамі: сабакамі і гуманоідамі. Першыя небяспечныя сваёй адвагай і адданасцю гаспадарам, другія з’яўляюцца дамінуючым на планеце відам і маюць ваяўнічы інтэлект. Неабходна ўплываць на функцыі мозга небяспечных прадстаўнікоў фауны: у сабак выклікадь пачуццё бяспекі, у гуманоідаў - пачуццё трывогі. Тады сабакі не будуць агрэсіўнымі, а гуманоідямі можна будзе кіраваць. Партатыўныя гізеры на флаерах дазволяць вам атрымлівадь неабходную энергію да прылёту грузавога модуля, на якім ёсць стацыянарны гізер. Дэф- касцюмы забяспечадь вашу фізічную недатыкальнасць, але паўтаруся яшчэ раз: здымаць іх можна выключна ва ўмовах загерметызаванага флаера. Для размовы з гуманоідамі трэба знізіць хуткасць мовы прыблізна ў чатыры разы: нашыя галасы будуць гучадь трохі вышэй, чым у эарцян, але тэмп мовы будзе адпавядадь хуткасці іх успрымання. Думкі гуманоідаў звычайна непразрыстыя, больш-менш дакладна яны выказваюць іх словамі.
Агульная задача: запаўненне грузавога модуля матэрыялам, неабходным Латыкрусту. Адведзены час да адлёту на базавы спейскрос - семдзесят энглаў. Задачы групам: Берсерк і Клаліт абыходзяць Ажарцы з захаду для правядзення разведкі наяўнасці канцэнтраваната металу. Група Кроста застаецца ахоўваць флаеры і блакіруе зону. Я са сваімі іду ў штаб Ажарцоў. Маім намеснікам прызначаю мілта Ахікана. Дадатковае паведамленне: на паўднёвым захадзе, непадялёк ад мяжы зоны, здзейсніла пасадку капсула шостага флаера. Сувязі з пілотам няма, аднак ён ужо ідзе ў напрамку вёскі. Ім зоймецца група Хабірта.
Падрабязнасці давяду рэконам індывідуальна, тактыка ўзаемадзеяння будзе карэкдіравацца аператыўна.
Голас Атэна раптам перастаў быць афіцыйна-выразным:
- Ну не люблю я гэтых анофераў! Навошта Ліга Планеты іх падсунула?! Яны няздольныя засвоідь, што адразу пасля пасадкі трэба аб’ядноўвацца ў каманду. Вырадкі! Іх нават мурэфамі назваць цяжка! Была б мая воля, я б выкінуў іх з Латыкруста!
Уцяміўшы, што вымавіў неналежнае, ледгер-рэкон паведаміў, што апошняя эмадыйная інфармацыя не падлягае запамінанню, і перайшоў да індывідуальнага інструктажу камандзіраў.
НАРАДА
Старшыня калгаса “40 гадоў Кастрычніка” Сяргей Дзмітрыевіч Шыганцоў праводзіў з галоўнымі спецыялістамі нараду. Асноўны ўпор ён рабіў на неабходнасць паспяховага завяршэння нарыхтоўкі сена і сянажнай масы, “устаўляў пістоны” галоўнаму інжынеру і галоўнаму механіку, якія, па сутнасці, цягнулі ўсю работу, і між справай звыкла лаяў раённае начальства.
Галоўны механік, двяттттяттіпятттгядовы Шурык Кавальчык, як баран, вылупіў вочы на Шыганцова, аднак у думках пазяхаў. Не змяніўся выраз яго твару, калі старшыня пачаў разносідь непасрэдна яго работнікаў за ўчарашнюю п’янку. А Сяргей Дзмітрыевіч абляяў Кавальчыка з галавы да ног (пры гэтым за кожнае грубае слова прасіў прабачэння ў адзінай прысутнай жанчыны - галоўнай бухгалтаркі) і сам жа яго апраўдаў: “Іншых людзей нам з Марса не прышлюць, трэба вучыцца прадаваць з гэтымі”.
Ужо былі дадзены распараджэнні брыгадам, размеркавана тэхніка, калі звыклы ход пасяджэння парушыўся: дзверы з лёгкім скрыпам адчыніліся.
У праёме стаяў невысокі чалавек з тонкімі нагамі і рукамі, галавой, падобнай на агурок, і ў серабрыстым камбінезоне.
- Зачыні дзверы, шпанюк, і выйдзі! Сёння не Новы год! - адпаведна папярэдняй размове гаркнуў Шыганцоў.
Аднак “шпанюк” і не збіраўся выходзідь. Ён зрабіў два крокі да старшыні і спыніўся. Сяргей Дзмітрыевіч падышоў да нахабнага госця, схапіў таго за плячо, каб выкінудь з кабінета, аднак рука слізганула, нібыта ён узяўся за масляністую паверхню. Тут старшыня заўважыў, што у калідоры стаяць яшчэ некалькі “серабрыстых”.
- Выйдзі, я сказаў, а то ўчастковага паклічу! Са школы вылеціш! Усе вылеціце к чортавай мадеры! І бадькам дастанецца!
Незнаёмец павольна павёў галавой - і Шыганцовым авалодала даўно забытае пачудцё трывогі. Чамусьці блізкая планавая праверка пачала здавацца фатальнай, успомніліся дзідячыя страхі, калі цяжка захварэў бадька, студэнцкі мандраж перад экзаменам. Захаделася на ўсё плюнудь і напідца ўшчэнт, чаго з ім не было з часоў заканчэння сельгасакадэміі.
“Серабрысты” пачаў гаварыць пісклявым голасам, але размова яго была спакойная і дакладная:
- Паслухайце мяне, гуманоіды, якія называюць сябе мэнамі. Маё імя - Атэн, я ледгер-рэкон, камандзір экспедыцыі Латыкруста, планеты, далёкай ад вашай Зямлі, якую мы называем Эортай. Мы таксама гуманоіды і называем сябе мурэфамі. Нам вядома агульная гісторыя вашай планеты і становішча ў Ажарцах. Цяпер ваш населены пункт часова блакіраваны: ніхто не выйдзе з зоны і не ўвойдзе ў яе. Сродкі вашай сувязі выведзены са строю. Нас пяць груп. Першую вы бачыце тут, у сваім штабе. Чатыры групы займаюцца апрацоўкай насельніцтва і ўнутранымі пытаннямі. Мы не збіраемся знішчадь ні вас, ні вашых жывёл, ні вашае жытло. На дадзеным этапе нам патрэбна адно: метал, які вы называеце жалезам. Неабходна падрыхтаваць яго да пагрузкі на наш грузавы модуль, які прыляціць праз. - Атэн на імгненне прыпыніўся. - Праз вясе мн яттттятть гадзін. Вы абавязаны дапамагчы нам. Тых выканаўдаў, якія адмовяцца супрадоўнічаць з намі па ўласнай ахвоце, мы прымусім. Тых, хто не паддасца апрадоўды, нейтралізуем. Латыкрусту патрэбны гэты матэрыял у вялікай колькасці. Нас накіравалі для таго, каб мы вызначылі яго прыдатнасць і рэсурсы. У далейшым з Зямлёй, магчыма, будзе заключаны бестэрміновы кантракт на пастаўку металу. І Латыкрусту ёсць што прапанаваць - нашы тэхналогіі дадуць вам магчымасць прарыву ў будучыню. Ваша жыццё стане раем, пра які вы марыце. За выкананую работу па разукамплектацыі і пагрузцы ўсім удзельнікам будзе выдадзена ўзнагарода пасля таго, як мы высветлім ваты прыярытэты.
Шурык Кавальчык за час прамовы прыкметна ажыў:
- Не зразумеў. Па-першае, мы не мэны, а людзі. Мэны - тысячу кіламетраў на Захад. Можа, вам туды патрэбна? Па-другое: тэхніку разбірадь? Ёй, магчыма, туды і дарога, але ў Драздовічах вы гэта ўзгаднілі?
- Табе будзе дастаткова ўказання твайго непасрэднага камандзіра?
Шыганцоў паглядзеў на галоўнага механіка, паківаў галавой і вымавіў:
- Рабі тое, што ён кажа. Інакш горш будзе. Ды ў цябе самога, сучонак, рукі чэшуцца! Прыблуда, пятая калона!
Гэта было нетыпова для старшыні: ён ніколі нікому не перадаваў ініцыятыву ў сваім кабінеце. Але і ўсе прысутныя, апроч хіба што Кавальчыка, ужо адчувалі непакой. Хацелася, каб усё неяк скончылася. Здавалася несумненным, што ад кашмару, які ўнеслі ў іх жыццё мурэфы, могудь пазбавіць толькі самі мурэфы.
А Шурык Кавальчык ажывіўся: непранікальны позірк, якім ён карыстаўся пры разносах яшчэ са школы, сышоў з яго твару. Двухгадовае чаканне нечага істотнага ў гэтай глушы, дзе ён павінен быў адпрацаваць пяцігадовае бясплатнае навучанне, нарэшце апраўдалася. Зрэшты, наўрад ці ён усведамляў рэальнасць таго, што адбывалася.
ХАБІРТ І ПРАХАРЭНКА
Асноўнай задачай пятай групы было адшукадь пілота з шостага флаера, згарэлага ў у азонавым слаі Зямлі. Атэн загадаў камандзіру групы, рэкону Хабірту, сустрэцца з ім, далучыць да сваёй групы і прывесці да месца дыслакадыі флаераў. Загад ледгер-рэкон завяршыў неабходнай для сябе і прывычнай для астатніх мурэфаў знявагай анофераў. Аднак не забыў паведаміць, што інфармацыя не падлягае запамінанню.
Хабірт пакінуў Чадвёртае поле і рушыў у напрамку вёскі.
План мясцовасці, які быў у кожнага з мурэфаў, дазваляў ім сачыць за зялёнай кропкай, якая хаатычна рухалася на паўднёвым захадзе зоны, блізу месца пасадкі капсулы. На працягу трох гапаў кропка была нерухомай, затым перамяшчалася зігзагамі на поўнач, пасля іншай дарогай, але таксама зігзагамі, вярнулася да капсулы, і зноў - у паўночным накірунку. Была рызыка, што анофер выйдзе за межы зоны да таго, як Крост паспее ўстанавіць ахоўнае кола. “Ад гэтых вырадкаў усяго можна чакаць”, - папярэджваў Атэн.
Хабірт і яго каманда прайшлі праз Ажарцы, не звяртаючы ўвагі на людзей і сабак: у дзеяннях людзей не было агрэсіі, а толькі здзіўленне - ад юніёрскага “нічога ж сабе!” да сталага “не зразумеў!”; дваровыя сабакі ахоўвалі свае зоны, іхняе гаўканне не раздражняла мурэфаў.
Зрэшты, адна з даярак, Зінка Рамановіч, якую ў вёсцы за чорныя валасы і бойкі характар клікалі Цыганкай, адразу ж пабегла да ўчастковага Уладзіміра Пятровіча і паведаміла, што нейкія марсіяне ідудь па дарозе на Драздовічы. Участковы ўважліва выслухаў і прапанаваў Зінцы ісці пахмяліцца. Пры гэтым дадаў фразу, якая падабалася яму з дзяцінства: “Пры чым тут мілідыя, калі куры дохнуць?” Зінка гумару не аданіла і паўтарыла інфармацыю больш гучна і вольнаслоўна, на што Пятровіч выцягнуў з буфета наручнікі і памахаў імі перад Зінкай. Пасля экспрэсіўнага паведямлення са слязьмі, якое Зінка завяршыла грукатам дзвярэй, Пятровіч уздыхнуў, палез у адзежную шафу, узяў “Макарава”, знайшоў у кладоўцы абойму з патронамі і з прыказкай “як надзену партупею, то тупею і тупею.” выйшаў на вуліцу.
.Насустрач мурэфам ехаў на фермер Прахарэнка. Датчыкі Хабірта адрэагавалі на жалеза, і ён вырашыў праявідь інідыятыву. Але Прахарэнка і сам прадбачліва спыніў трактар, узяў у руку манціроўку і падышоў да істот, з’яўленне якіх на дарозе ніяк не ўпісвалася ў яго папярэдні жыццёвы вопыт.
- Вы што, хлопцы, артысты?
- Нам патрэбны твой метал, - Хабірт паказаў рукой на трактар.
- Не зразумеў.
Хабірт перадаў больш падрабязную інфармацыю думкамі і паспрабаваў заблакіравадь свядомасць Прахарэнкі пачудцём трывогі, аднак вынікам было раздражненне фермера:
- Я вам, блін, Латыкруст сам учыню, я вашы агуркі на салат пакрышу!
Аднак ударыць не рашыўся. Былы барэц-вольнік, Прахарэнка мог накрычаць на каго заўгодна, але ўжыць сілу. Да гэтага ў вёсцы яго пакуль нікому давесці не ўдалося. Тым больш перад ім стаялі падлеткі - абсалютна не яго вагавая катэгорыя.
Рэкон Хабірт абачліва скамандаваў сваім мілтам сысці перпендыкулярна дарозе і прапусціць трактар фермера.
Пры ўездзе ў вёску Прахарэнка сустрэў участковага. Той ужо наслухаўся аднавяскоўдаў і амаль паверыў, што гэта не Зінчыны глюкі - усё значна складаней. Уладзімір Пятровіч падрабязна распытаў фермера, дзе і калі той бачыў “серабрыстых”, затым вярнуўся дадому, узяў запасную абойму і вывеў з гаража матадыкл.