Я Вам не пісала, толькі зноў паслала верш. Вершам лягчэй гутарыць. Цяпер спакойна ля нас, проста не верыцца. Я баялася дзякаваць Вам за гэта, але цяпер бачу, што гэта трывала. Дзякую, шчыра і шчыра дзякую. Вы харошы. Ужо не скачуць зайчыкі страху ў вачах мужа, калі адыходзіць на працу, і я спакайней сустракаю яго, адчыняючы дзверы. Стала лягчэй. У апошнім лісце сын не піша аб хваробе і болі, знача, лепей яму. Цешыцца з працы і піша, што шчасце ў лячэнні яму ўсміхаецца, хворыя яго любяць.
Я зусім веру Вам, што калісьці паеду паглядзець сваіх унукаў. Мне хочацца ў гэта верыць, Максім Танк. Я крыху тэмпературу, але пакуль Вы прыедзеце, гэта міне. Паслушна глытаю лекі. Яшчэ крыху хістаюцца мае ногі. Смешна. Вы не бойцеся вельмі, я толькі прастыла ў лесе. З прыемнасцю прачытала Вашыя “Селядцы з вершамі”. З гэтых стручкоў вылускваюцца харошыя зерняты мысляў. Я Вас найболей люблю з “Нарачы”. Вы там да немагчымасці свой... У малюнках самой Нарачы Вы дасканалы. Я не хвалю Вас, Максім Танк, я шчыра толькі гутару з Вамі. Я думаю, што Вы здаровыя.
Аднойчы я загледзелася на Вас, як Вы падкідалі паленцы на вогнішча Міхася Лынькова — гэта было па тэлевізары. Што да маэстра, то я, здаецца, была крыху суровая адносна яго. Судзіце па-свойму, Максім Танк, аб ім. Я магу быць крыху неаб’ектыўнай, бо я яго не люблю. У кожным выпадку, калі гэта магчыма, заўсягды будзьце добрым.
У нас цяпер хораша і цёпла. Зусім не думаецца аб тым, што заўтра можа быць холадна і дажджліва. Мы Вас вельмі чакаем, я часта паглядаю на брамку, ці не Вы адчыняеце яе... Вас так доўга няма. З нашых явараў ля хаты ўжо хутка зусім спадзе лісце...
Будзьце здаровыя! Застаюся з пашанай да Вас – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 1 лістапада 1966 г.
Максім Танк!
Я чула, што Вы на мяне не вельмі ўжо злуецеся. Дзякую Вам за гэта. Зразумейце, харошы Максім Танк, што я не магла не напісаць гэтага ліста. Мушу сказаць, што ўражанне з нашага знаёмства і той мір і дабрата, якую адчуваю з Вашага боку, — усё гэта перамагло мае старыя і даволі яшчэ балючыя раны. Не будзем болей успамінаць мінулага, а будзем яшчэ гэтых пару хвілін жыцця ісці наперад ды тварыць у меру сілаў. Калі б у Вашым сэрцы згасла апошняя іскрачка злосці на мяне, дык пару слоў напішэце.
Мая просьба, каб грамадскім рэдактарам мае скромнай кнігі быў Ул. С. Караткевіч. Справу выбару фатаграфіі пакідаю Вам, няхай будзе так, як Вы сказалі. Між намі, было б добра, каб Ул. Калесьнік у сваёй прадмове хаця не зрабіў з мяне таго, чым я не ёсць... Спадзяюся, што Вы мяне разумееце. Я ведаю, што Вы здаровыя, і цешуся з гэтага. Знача, з сэрцам усё ў парадку.
Міла вельмі пісалі аб Вас з Вільні, ды і ў Мінску (у Ленінцы) бачылі Вас працаздольным, здаровым і бадзёрым. У нас усё па-старому, толькі ўцёк, пасля 10 гадоў вернай службы, наш цэрбер — Тарзан. Крыху муж па ім плача, я — не, бо ў мяне шмат іншых клопатаў.
Ул. С. Караткевіч прывязе Вам і даручыць вершы ў “Полымя”. Акрамя “Куфра” і “Зуброў”, калі ласка, выбірайце, якія Вам будуць болей падабацца. Спадзяюся, што ўсё мне дарована і на светлым небасхіле нашых адносінаў з Вамі хмарак няма.
Застаюся з вялікай пашанай і добрым успамінам аб Вас – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 17 лістапада 1966 г.
Даражэнькі сябра!
Толькі што атрымала Вашага ліста. Дзякую і за спех з лістом, і за сардэчнасць, і за Ваша сяброўства! Усё добра.
Галя пакінула свой інстытут недзе ў чэрвені 66 г. Прычына – дык быццам дабравольная, а на самой справе трудна гэтую моладзь выпытаць. Ад Вас мне гэта ўсё і патрэбна было ведаць. Шкада дзяўчынкі, малая памылка можа дорага ёй каштаваць у жыцці. Хочацца дапамагчы здольнай і харошай галоўцы. Будзем ва ўсім дастасоўвацца да Вашых рад. Яшчэ раз Вам за ўсё дзякую!
Я ўсё не перастаю хварэць, а муж – дык зусім даўся, небарак! Перажывае ўсе падзеі і кажа, што не дажыве да выхаду зборніка, памрэ са страху за змест і канцоўкі вершаў! Супакойваю яго, як дзіця, і гляджу, як тое дзіця.
Перадусім, Максім Танк – гэта такі харошы і салідны чалавек і такі добры паэт, які не будзе псаваць беларускасці ў вершах! Учора пісаў, што ўжо ў лютым будзе вялікая падборка ў “Полымі”. Ён з усяго шчыра цешыцца! Гэта адно, а другое – грамадскім рэдактарам майго зборніка – Валодзя Караткевіч. Гэты “цэрбер” пойдзе толькі на разумныя і найменшыя ўступкі! Урэшце рэшт, няма ў мяне вершаў, якіх нельга было б друкаваць, а што яны не зусім сучасныя… І я ўжо старая і не такая сучасная, але і мінулае, сялянскае – мае вартасць, тым большую пры тым, што адыходзіць ужо ў невараць…
Валодзя навыбіраў тут многа яшчэ недрукаванага і павёз з сабою, папярэдзіўшы сяброў тэлеграмай, што – вязе! Я ж была адмовілася, абгрунтаваўшы гэта даволі важкімі аргументамі свайго асабістага і нашага беларускага становішча сяння. Прыйшлося пасля ўсё прадумаць і ўступіць сябрам. М[аксім] Т[анк] піша, што гэта будзе “цудоўны зборнік з кароткай прадмовай, вартай вершаў…” Знача – іх не будуць мяняць, бо як жа фальклёр памяняць? Казаў сябра Мікола [Прашковіч], што калі чыталі іх у “Полымі”, дык Янка Скрыган праслязіўся… Хочацца мне гэтаму верыць. Усё гэта – “віна” М[аксіма] Т[анка]! Ён надзвычайна харошы, відно, і салідны характарам пры тым. Вось гэта ўсё, што магу пакуль сказаць. Калі б нешта здарылася непрадбачанае – напішу Вам.
Як там жывуць нашыя “небажыхары” гродзенскага Парнасу? Як я іх ні разглядаю, усё ж яны вельмі дарагія для мяне асабіста, ды і для нас усіх.
Калі Вы былі ў нас, дык я была крыху хворая (і сяння хварэю) і не ўсё паспела прыгатаваць, што хацела, даруйце мне гэта, калі ласка. Але я была вельмі рада з Вашага візіту. Настолькі рада, што піла з Вамі віно і гарэлку! Іначай я амаль не п’ю... Гэта вялікая ўжо радасць з майго боку!
Муж не верыць, што гэтыя вершы з кахання, крыўдаў і болю Беларусі пойдуць у друк… Ён так баіцца за “хвосцікі”… А вось я нечаму веру, што ўсё будзе добра. Ёсць жа людзі, якія толькі і толькі пішуць хвалу і гімны, і гэта іх жанр. І добра так – кожны няхай піша тое, што найлепей патрапіць! Я не ўмею нікому пісаць хвалы, затое я ўмею рабіць так, каб было справядліва і добра ўсім. Дзякую за запросіны да Вас. Калі муж будзе ў Гродне, дык, можа, і зойдзе, я ж калі буду – дык зайду абавязкова! Цікава мне, якія больш-менш добрыя мае вершы ў Вас ёсць? Можа, ёсць якія недрукаваныя, якія я пагубляла, і вартыя таго, каб даць іх у зборнік? Калі б Вам здавалася, што яны надаюцца, дык, калі ласка, пашлеце іх мне таксама са спехам.
М[аксім] Т[анк] і А. Бажко былі ў нейкага тав. Канавалава, і гэта ў яго яны дамовіліся і з гэткім хуткім друкаваннем, і з мастацкім афармленнем кнігі і г.д. Усё гэта выглядае – як харошы сон, а якая будзе рэчаістасць – пабачым…
Гудзевічаў сваіх я не пазнала. Няма нічога таго, што было раней. На дзедавым панадворку – вёска. Можа, так і добра, а можа, і не зусім. Шкада старых каменных збудаванняў, якія вынішчылі немцы, адыходзячы, і шкада дрэў і садоў, якія вынішчылі людзі, не пасадзіўшы другіх. Нават рэчку пакапалі, як краты, вынішчылі альшыну і цень і зрабілі з жывой Верацейкі ўбогую лужыну без вады і без рыбы, без хараства і без душы – проста каналік…
Сябра Прашковіч апавясціў, што калі выйдзе мая кніжка, дык ён аб’явіць банкруцтва, бо будзе скупляць яе масава і рассылаць сваім знаёмым.
Вось і ўсё. Да сустрэчы, дарагі сябра. Вітайце ад нас сваю жоначку і дачушку. Застаемся з пашанаю да Вас – Геніюшы.
P.S. Мусіць, буду надакучаць Вам, пакуль аж гэту Галю не дамо вучыцца…
Зэльва, 18 лістапада 1966 г.
Максім Танк!
Добра, што напісалі. Дзякую Вам. Нейк бяспечна і хораша, калі ад Вас – ліст. Мне толькі не асабліва падабаюцца ўсе тыя пасяджэнні, на якіх мусяеце быць. Яны Вам не прыносяць, відно, спакою для творчасці і роздумаў, а здароўя – тым больш. Цяжка ж музам у гэткай калясніцы!
13 лістапада было і для мяне харошым днём. Я не дазволіла мужу ўставаць з пасцелі, пісала лісты (але дату на іх ставіла – 14 лістапада), а пасля прыйшла пошта, а з ёю «Новый мир» і «Полымя»! Я адразочку пазнаёмілася з «Суверэннай дзяржавай» і некалькі разоў перачытала ўсё падрад! Было змястоўна і вельмі цікава. Крыху цешуся, што Вы даношвалі чужыя адзежыны, у выніку чаго і погляд аба мне зробіце зусім самастойны, такі, як і я аб Вас.
Мне думаецца, што Вы аба мне наслухаліся дзіваў, а я – проста толькі чалавек, які таксама думае па-свойму, хоць чужых апранахаў у жыцці не прыйшлося даношваць, бо была найстарэйшай сярод семярых дзяцей маіх бацькоў, і ўсе нешта насілі маё. (Гэта нямнога! У бабак, і татавай і мамінай, маіх дзядзькоў і цётак нарадзілася некалі роўна па 16 дзяцей у кожнай!) Я даволі добра выхаваны чалавек, але калі яшчэ раз пачую, што М. Т. п’е гарэлку і т. п., то мне, напэўна, дадуць 15 сутак, і я недзе іх сапраўды заслужу! Наогул, я болей люблю памагаць людзям, чымсці іх слухаць. Вось таму я так цешуся з тае чужой вопраткі на Вашых маладзенькіх плячох і з Вашага глыбокага, самастойнага думання. Мне калісьці местачковыя краўцы і шаўцы па загаду мамы шылі ўсё навыраст! Я, як пугала, хадзіла сярод сваіх «коlezanek», і вельмі ўжо стукалі мае падбітыя падкоўкамі абцасікі на чаравіках... Хахачу, як успомню!
Знаеце, як я адношуся да сяброў? Alter ego amicus Plato, sed magis amica – veritas! Так і толькі так! Што да мае адмовы адведаць другога сакратара нашага райкома, дык гэта, прызнацца, не першы раз... Ён, аднак, як я чула, на мяне не абразіўся і сам збіраецца нас адведаць! У нас калісьці быў райком, яны былі нядобрыя да мяне, і таму я, калі мяне паклікалі, не пайшла... Пастараюся Вас паслухаць, хаця, што да ацэнкі нашага сённяшняга першага сакратара, не згаджаюся з Вамі. Абгрунтавана, прытым... Ён калісьці быў ужо ў нас у Зэльве... Сяння чула, што якраз другі сакратар – культурны і даволі харошы чалавек. I зусім не без прычыны такія ў партыі!
Вось мы ехалі з Гудзевіч. Муж і сябра Мікола [Прашковіч] селі разам, каб гутарыць, я перад імі – адна. Месца было ў аўтобусе многа, але адзін таварыш, добра апрануты, у капелюшы, папытаўся, ці можна каля мяне сесці? Я сказала: не, нельга! Ён усё ж сеў, і пасля важна мне пахваліўся, што ён працуе ў лагеры для зняволяных у Ваўкавыску! Я, бачыце, глянула і ўжо ведала наперад, хто ён...
Жыву крыху інстынктамі. Каля Вас магу скакаць на адной назе! Я знаю, як памёр Ваш дзед. Ён пайшоў змяняць пастуха на полудзень і заснуў на вякі. Пад дубам! Як хораша! майму было б сёлета ўжо 118 лет. Гэта ж гаспадар падкапваў камень, каб не перашкаджаў жняярцы, і той на 85-ым годзе жыцця прыціснуў яму рэбры, ды яшчэ да гэтага нешта прыкінулася. Ён у сваіх 18 лет меў на дваіх з братам участак зямлі ў Крынках. Да немагчымасці прагнуў зямлі. Прадаў свой паўучастак і пайшоў купляць і прадаваць зямлю. Ажаніўся дзед мой Павел Францавіч (уніят!) у тых самых 18 гадоў. Бабцы было 16 гадоў. Яна была з Чамяроў. Гэта былі лесавікі на дзяржаўных землях. Пасля знясення прыгону ў іх былі надзелы ў 40 дзесяцін! Бабка мая памятала, як аднойчы раніцой прыйшлі да іх паўстанцы і ў печы палілі паперы. Паўстанне гасла...
У бабкі было многа сёстраў, і адна вельмі прыгожая, Паўлінка. Да яе прыехаў рыжы сват, шляхцюк. Яна высмеяла яго, паказваючы белыя зубкі, і адмовіла. Пакрыўджаны дзяцюк прывёз аднойчы на дзядзінец бочачку піва. Скінуў яе з возу пасярэдзіне ды пачаў збіваць абручы... Піва разлілося, клёпкі рассыпаліся. Год не сышоўся з годам, як харошая Паўлінка стала, як бочачка... Аддалі яе, няшчасную прыгажуню, за нейкага недарэку ў Крынкі. Мне было яе заўсягда жаль... Землі майго дзеда былі «дутыя». Ён іх большасцю «нахапаў» на Віленска-Тульскі банк, хоць расейская імперыя і палякі здзіралі неміласэрна гэты доўг. Мы былі як арандатары. Дзед мой ледзь-ледзь умеў распісацца. Вельмі быў чэсны. Жыдкі пазычалі яму грошы без вэксалёў, толькі на яго слова. Умеў гутарыць толькі па-беларуску, да смерці іначай не навучыўся!
Абедзве нашыя сям’і, і маміна і татава, – гэта духі, варажба і нешта не зусім зямное і натуральнае. Мне часам здаецца, што і я крыху з варажбы... Калі б гэта Вам усё расказаць! Вы не паверыце, Максім Танк, але сапраўды бывае дзіўнае ў свеце. Мне вельмі падабалася, як Вы селі ў куточку і пісалі ліста. Я адразу Вам скінула 45 гадоў. Гэтак і ў Вашых творах: ад юнацкай чысціні і мараў – да цяжкіх роздумаў дзяржаўнага мужа. Дзякую Вам за ўсе добрыя словы.
Даруйце, калі ласка, ізноў за «разлезлы» ліст. З Вамі бясконца хочацца гутарыць аб дарагім, нават аб інтымным. Такая ж даверра да Вас і ў маіх усіх сяброў.
Цешуся, што можна будзе надрукаваць у кнізе верш Вам. Толькі ж, безумоўна, не пра кабыліцу... Гэта быў бы смех на ўсю Беларусь! Мой муж чуецца крыху лепей і дзякуе Вам шчыра за памяць. Ён шле Вам свае сардэчныя прывітанні.
Калі толькі Вы мне прысніцёся, дык усё думаю: а можа, пагана? Хачу, веру і спадзяюся, што – усё, усё добра! Як назавем зборнік? Можа – «Льняное прадзіва»? Ці як інакш? Можа, назавем «Настоенае на чабары»? Ці – «Вернасць зямлі нашай»? Можа, назавем «Прадзедам з удзячнасцю», можа – «Мы – беларусы», ці – «Клёкат бусліны», ці –«Невадам – з Нёману», ці – «З кахання і веры», ці – «Насуперак долі», ці – «Сэрца і праца», ці – «Вытканае з зарніц»? Думайце і Вы, харошы Максім Танк.
Застаюся з глыбокай пашанай да Вас – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 19 лістапада 1966 г.
Добры дзень, дарагія і паважаныя!
Усё, здаецца, Вам напісала, акрамя самага галоўнага. У мяне гэтак выходзіць часта… Вось не пішэце, калі ласка, “дачка дробнага абшарніка”. Крый Божа! З гэтага вельмі смяяўся М[аксім] Т[анк], бо і с. Глебка напісаў падобнае. Лепш ужо напішэце “дачка кулацкая”. Ці мо так, як у “Полымі” ў 1965 г. напісаў с. Глебка.
Бачыце, дзед мой яшчэ адрабляў 6 дзён прыгону (было б дзеду сяння 118 лет), пасля прадаў ½ участка свае зямлі ў Крынках, і пачалося яму, з лёгкай рукі, жыццё. То купляў, то продаў. Купляў землю на Віленска-Тульскі банк (быў такі), а продаў лес, і так далей, і далей. Калі ўзяць гіпатэчную кнігу ў Гродне з гадоў 1900 і далей, дык на кожнай пятай старонцы красуецца мой дзед – Павел Францавіч Міклашэвіч! Дарагі мой дзед ледзь-ледзь умеў распісацца. Быў надта справядлівы і чэсны! Усе жыдкі давалі яму грошы толькі на слова! Вось і было многа зямлі, але на ёй вісеў банк, які, на жаль, не загінуў разам з царскай імперыяй, а цягнуў з нас аберуч свае даўгі… І з дзеда.
Зямлі было многа, але тое “панства” было невялікае. Дзеля яго і загінуў увесь наш род… Аднак, я ўжо так прывыкла да ўсіх мучэнняў за гэту зямельку, што не буду мець нічога супраць, калі напішаце “панская дачка”! Няхай так і застаецца. Тры родныя браты гэтай “панскай дачкі” ваявалі супраць немцаў, два з іх палеглі, а бацькоў нашых замучылі, даканалі свае…
Не маю чаго ўстыдацца ці баяцца, вось і пішэце: “панская дачка”! Па творах пазней відаць будзе. Хлусіць не трэба! Няхай вучацца ў “панскай дачкі” мовы беларускай, сялянскага быту, павагі да працы, кахання да народу і сілы ў цярпенні за яго! Люблю такіх “паноў”, якія не цураюцца мовы свае накшталт сянняшняй сялянскай моладзі, і крывёю сваёю, жыццём бароняць землю ад ворага! Так і пішэце: “панская дачка”, і так яно будзе пісацца!
Спяшаюся крыху – субота сяння. Бывайце здаровыя, кланяйцеся сваёй сямейцы ад мяне.
З пашанай – Ларыса Геніюш.