Спяшу падзякаваць Вам за мілую і арыгінальную гасціну. Прыкра мне, што я так нечакана ўварвалася ў Ваш дом і прынесла Вам столькі клопатаў…
Я крыху перастыла, ды разбалеўся мне зуб. Цяжкая была ноч, але сяння разрэзалі нарыў на дзясне, ізноў зуб абкалолі пеніцылінам, і чуюся лепш. Удома ўсё ў парадку! Муж як быццам крыху ачуняў. Вельмі, вельмі цешыўся, што я ўжо дома.
У нас – снег і мароз, але ў хаце цёпла. Аўтобус быў халодны, і я ўсё яшчэ адчуваю далёкую дарогу, да якое я не прывычная. Цешуся, што Вас пабачыла, і шкадую, што не паспела прачытаць Вашых успамінаў. Спадзяюся, што Вы адчуваеце сябе добра. Прашу прабачэння ў катоў за тое, што яны мерзлі з маёй прычыны ў халодным пакоі. Усё ўспамінаю, як яны важна і настарожана сядзелі ўвечары на пліце і падазрона на мяне паглядалі. У Вас недзе таксама ўжо снег, і цяжка бегаць Славіку па крутой сцежцы. Успамінаю тую ноч, калі доўга мы з Вамі не маглі заснуць, гутарылі ўсё і пісалі. Два жыцці: маё і Ваша, розныя шляхі і адна мэта.
Сваё дзяцінства і часць маладосці я пражыла на аднаселлі. Ніхто нас вельмі не шкадаваў, і варункі жыцця былі даволі цяжкія. Бывала, паставяць паганяць коні ў манежы, альбо адкідаць салому ад барабана, дык халадно-халадно, а дзень даўгі… Мама лічыла, што ўсё трэба ўмець рабіць. Я адыходзіла ад улюбёнай літаратуры, але пазнавала народ, яго тысячалетнюю даўніну, адкрываючы для сябе ўсё новае і новае.
Вельмі міла я правяла час у сваіх “дзяцей”. Яны зусім не злосныя за маё сватаўство. І Богу дзякаваць за гэта! Многа ўспаміналі. Вельмі мілая ў іх дзяўчынка, але столькі было ўспамінаў, што не было калі мне пагуляць і пагутарыць з ёю.
Караткевічы, пэўна, прыедуць аж 6 студзеня, так пісала ўчора Надзежда Васільеўна. Валодзя, здаецца, жэніцца на нейкай выкладчыцы з Брэсцкага пед. інстытута. Яна 5 дзён гасціла ў іх… Не веру таму Валодзі, цяжкая з ім гутарка ў гэтай справе. Мяне ж ён баіцца, як Вашыя каты, і крыху слухаецца. Ці атрымалі календары? Не забудзьцеся мне аб гэтым напісаць. Цешуся, што пабачыла Вас і пакінула ў поўным здароўі.
Цалую Вас сардэчна і жадаю ўсяго добрага. Шчырыя прывітанні Вашай сям’і.
Ларыса Геніюш.
Зэльва, 23 снежня 1967 г.
Даражэнькія!
Спадзяюся, што ліста майго Вы ўжо атрымалі. Яшчэ раз дзякую Вам за мілую гасціну. Вельмі рада была сянняшняй вестцы ад Вас. Я ўсё яшчэ не ў форме, дзясна зажывае добра, але ў зубе ўсё яшчэ нешта не ў парадку. Адчуваю, што ён у мяне ёсць.
Як жа Вы маглі прыняць мяне лепей, даражэнькія? Была мілая гарбата з п. Я. Шутовічам, цудоўны ды адпаведны як на пятніцу абед, харошая пасцелька нанач і спакойны сон пад Вашаю страхою… Харошыя і мілыя Вашыя асабіста адносіны да мяне, можа, крыху з маленькай засцярогай, як да зусім незнаёмай асобы, але ж гэта зусім натуральна ды зразумела. Я радуюся, што Вас пабачыла, думала, што Вы мацнейшая фізічна і маеце болей камфорту, які так неабходны ў нашыя гады. Урэшце, гэта справа прывычкі.
Як жа мне добра некалі жылося на аднаселлі ў бацькоў! Толькі было там 5 пар коней, а зімой яны застойваліся, дык шпарка ехалася па соль і газу. Я сяння рада жыла б там, і не было б мне сумна. Таму вельмі Вас разумею. Харошы Максім Танк радзіць і нам пакідаць Зэльву. Сяння я аб гэтым паважна задумалася.
Субота, трэба было мужу ісці ў лазню, а ён ужо не знайшоў сілаў на гэта… Была б ванна і выгоды ў хаце, да якіх ён прывык за 26 г. прабывання ў Празе, было б усё іначай. Я цягаю торф, попел, ваду, дровы і часта бываю ў сажы, як чорт.
М[аксім] [Танк] хворы, лечыць сваё сэрца на Украіне, дзе на беразе Дняпра стаяць волаты-дубы, якім па 300-500 гадоў… Абавязкова трэба будзе паехаць у Менск, пазнаёміцца са сваімі новымі сябрамі, якіх у мяне там многа, як піша М. Т.
Жаль, што не ўдалося павялічыць ці перазняць старыя фатаграфіі. Дзеля чаго мне гэта? Я Вам пасылаю ліста. Вярнеце мне яго. Такіх лістоў болей. У нас тут перазняць фатаграфію вельмі цяжка. Я дакараю сябе, што не звярнулася з гэтым да фатографа ў Вільні. Вы ж маглі б мне іх пераслаць! Урэшце, я і забылася, мае сябры ў Менску ўмеюць гэта рабіць. Муж бачыў, як яны сабе павялічылі нейкі маленькі мой здымак з газеты! А я тут турбую людзей сваімі справамі! Прашу за гэта прабачэння.
У нас усё добра. Муж стогне, сястра ўжо спіць, а мне яшчэ трэба напісаць многа лістоў.
У беластачан няважная мова, і няма многа “святога агню”, але нешта яны ўсё ж робяць, і лепш мець каляндар, чымсці яго не мець… Падзякуйце свайму сыну за ўсе клопаты, звязаныя змаёю асобаю.
Бывайце здаровыя. Цалую Вас – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 11 студзеня 1968 г.
Дарагі Саша!
Атрымала Вашага ліста. Вельмі абураная паводзінамі Вашага адзічэлага загадчыка райана. Ул. Караткевіч учора ад’ехаў, яго выклікалі ў Менск тэлеграмай (фільм). Засталася ў нас яго харошая маці, якую я буду на наступны тыдзень адвозіць у Менск. Максім Танк і Алесь Бажко прывіталі мяне з выхадам сігнальнага экземпляра “Невадам з Нёмана”, які прывёз мне Ул. Караткевіч. Кніга хораша аформленая, ды і змест не паганы. За пару нядзель будзе ў нас у продажы! Ніл Гілевіч да нас не заязджаў, на вялікі жаль, бо вельмі мне хацелася з ім пазнаёміцца. Муж ужо трэці дзень ездзіць у Гродна, здае адчоты. Ці атрымалі майго папярэдняга ліста з адрасам Л. А. Войцік (Зоські Верас)? Нервы мае напружаныя да крайнасці, ёсць на гэта прычына. Можа быць, загляну да Вас пасля свайго падарожжа ў Менск. Жаль вельмі, што Вы да нас не прыехалі. Прашу прабачэння за дурныя тэлеграмы, якія супраць мае волі выслаў Вам Караткевіч. Яму, бачыце, надта весела… Мы з ім выступалі на настаўніцкай канферэнцыі, але толькі перад выкладчыкамі беларускай мовы. Выступленне прайшло, здаецца, удачна. Муж фізічна вельмі пагана чуецца, ледзь ходзіць на працу. Баюся проста: як ён вернецца з Гродна? Вельмі хацелася б, каб на настаўніцкую канферэнцыю паслалі Вас! Буду гэтага дамагацца ў М[аксіма] [Танка]. Жаль мне Аляксея Карпюка, як ён мусіў перажываць і нервавацца! Ён жа змагаўся за гэтую зямлю, і сяння так над ім здзекуюцца! Кніжкі сваёй я яшчэ добра не разгледзела, але спадзяюся, што яна спадабаецца Вам, хоць форма маіх вершаў не мадэрная… Дзіўлюся, чаму не прыехаў да нас Н. Гілевіч? Дзе А. Карпюк яго бачыў? Як маюцца малыя? Хочацца вельмі пабачыць Міхасіка. У дзяцей нашых – няважна. Моцна хварэе, а яшчэ мацней выпівае Юрка. Шкада здольнага і харошага чалавека. З Ул. Караткевічам няма аб чым гутарыць. Усё раскажу пры сустрэчы. І жах, і жаль… Марціноўскі ляжыць у больніцы ў Зэльве – радзікуліт.
Цалуйце ад мяне сваю жонку Веру і малых!
Застаюся са шчырай пашанай да Вас – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 14 студзеня 1968 г.
Даражэнькія!
Атрымала Вашага другога ліста, спяшу адказаць на яго. Дзякую Вам за святочныя прывітанні і пажаданні.
Нашыя госці прыехалі ў пятніцу, 5 студзеня, так што ўсе мы чуліся добра і па-святочнаму. Уладзімір захапіў сігнальны экземпляр маёй кніжкі. Аформлена яна вельмі хораша. Белы палатняны пераплёт з чырвонай кветачкай, супервокладка каляровая, прыгожая. Кніжку прыемна ўзяць у рукі. Тыраж зменшаны да 3250 экз.
9 студзеня Валодзя паехаў, яго выклікалі тэлеграмаю ў сувязі з фільмам. Надзежда Васільеўна ў нас. За пару дзён хоча ехаць у Менск, і я яе буду адвозіць. Плануем, што будзем рабіць у Менску. Цяпер седзімо ў хаце і даволі лёгка пераносім маразы, бо ў хаце цёпла. Я ў нас спаўняю ролю сябра Тоніка: нашу торф, ваду, палю ў печах і г.д. Нашыя госці былі прыемна здзіўленыя Тузікам, які чуецца ў нас ужо добра, хораша брэша, мяне вітае піскам і радасным танцам. Ён крыху падобны на Тарзана, і мы яго ўжо палюбілі. Не абышлося і без чаркі, пасля якой Валодзя вельмі хораша пяяў. У яго прыгожы барытон, хоць пяяў і тэнарам. Пяяў надзвычайна хораша і харошыя бел. песні. З сябрамі Лёняй, Косцяй і Юрай яны смела маглі б зрабіць бел. эстраду на высокім узроўні! Мне найболей запомнілася песня “Ад панядзелка да панядзелка добра п’ецца нам гарэлка!” Ды пра каня, які будзе “ў зямлю капытамі біць, а я пайду гарэлачку піць” і др. Я пашкадавала, што не было ў нас магнітафону, каб запісаць Валодзін голас.
У нас – халады-маразы, але ўсё не страшна. Ёлачка яшчэ стаіць, уся срэбная, зграбная. Усё ўспамінаю сястру, якая так нечакана хутка ад’ехала. Хацелася, каб яна была з намі… Ну, што ж зробіш?
У Менску маюся сустрэцца з сябрамі, але мой настрой няважны, ёсць на гэта прычыны… Муж крышачку акрэп, але страшэнна худы і есць вельмі пагана. Сяння пабег у кіно, а мы былі ўдома, адпачывалі, гутарылі. Пані Смоліч прыслала нам свае пажаданні і святочныя прывітанні. Прыехаць да нас яна не магла. Аўтобусам дарога цяжкая. Надзежда Васільеўна гаворыць пра п. Смоліч вельмі хораша, з вялікай пашанай і любоўю.
Мы з Валодзем выступалі на настаўніцкай канфэрэнцыі, але толькі для выкладчыкаў бел. мовы. Прымалі нашыя выступленні вельмі хораша. Валодзя чытаў нам новы цыкл сваіх вершаў “Таўрыда”, які прывёз з падарожжа ў Крым. Харошы вельмі верш аб магіле М. Багдановіча ў Ялце.
Вы пішаце, што ў Вас цяпло, але Вы столькі часу прабываеце на кухні, а там халадно. Глядзеце, каб не перастылі! Няхай сябра Тонік таксама болей аб сабе думае і цяплей апранаецца!
Наш сын цяпер знаходзіцца ў санаторыі, нам ён нічога не піша. Сынавая толькі павіншавала нас і коратка паведаміла, што яны ўсе здаровыя. Сястра ім завезла і мае маленькія падаркі на святы. Аб прычыне майго цяжкага настрою я сяння паведаміла сябру Адольфу К[лімовічу]. Паслала Шышэям пару кніг, не ведаю нават, ці яны іх атрымалі…
Сяння – Новы год па-старому. Доўга і хораша цягнуцца сёлета святы, можа, таму, што мы не адны. Ужо вечар. Я пішу Вам сяння, бо перад ад’ездам буду мець многа розных спраў і пасля таксама, а Вы будзеце чакаць майго ліста і непакоіцца.
З прыемнасцю разглядаю фатаграфіі ад Вас, з найбольшай прыемнасцю – Вашыя. Вельмі харошыя і каты. Калі ўспамінаю аб іх, дык смяюся, як яны на пліце важна сядзелі! Шкада, што не прачытала Вашых успамінаў, але я была нейкая нервовая, неспакойная з дарогі. У аўтобусе крыху перамерзла, і балела мне горла. Спадзяюся, што летам Вы выберацеся да нас са Славікам, і мы разам паедзем у Гародню.
Надзежда Васільеўна гаварыла мне, што яе знаёмыя былі абураныя паводзінамі Бядуліхі. Буду ў Менску, дык папытаюся ў М. Танка, як гэта ўсё было, і што ён сказаў ёй…
Вельмі шкадую, што не пабачылася з п. Шнаркевічыхай. Перадайце ёй пры сустрэчы мае найлешыя пажаданні і шчырыя прывітанні. Мы з Валодзем збіраліся прыехаць у Вільню да Клімовічаў, бо сябра Адольф прасіў мяне аб гэтым, ды і другія сябры таксама, але яму трэба было ехаць. Можа, заедзем калі другім разам.
Думаю, што дзеці з Гудзевіч Вам хутка напішуць. Гудзевічы знаходзяцца за 12 вёрст ад мястэчка Лунна, недзе за 15 ад Індуры. Гэта каля шляхецкіх аколіц: Есмантаў, Семянякаў, Нацавічаў, Ціневічаў. Вёскі там: Кулёўшчына, Ляткі, Піліпкі, Струга і інш.
Глядзеце, каб не перастылі! Цалую Вас моцненька. Муж і Надзежда Васільеўна Вам кланяюцца.
Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 29 студзеня 1968 г.
Дарагі і паважаны Юльян Сяргеевіч!
Дазвольце мне хоць лістоўна падзякаваць Вам за тую працу, якую з такой любоўю і ўменнем улажылі Вы ў склад майго зборніка. Даруйце ласкава, што не падзякавала Вам за гэта асабіста, будучы ў Менску, але я была, да пэўнай меры, нявольнікам гасцінных сваіх гаспадароў Караткевічаў, ад якіх і залежалі мае візіты. Было халадно, я пагана арыентуюся ў Менску, і таму Надзежда Васільеўна не асабліва давярала мне адной вандроўкі па ім.
Што да прадмовы, то яна, самі ведаеце, якая – цудоўная, але ёсць недакладнасці, і будзе добра, калі іх не заўважаць. Шкада, што мы з Вамі не сустрэліся ў свой час, гэта было б карысна. Што да зборніка, то паганая ў ім фатаграфія, зробленая з копіі. У мяне ёсць арыгінал на глянцавітай паперы, і сябры аб гэтым добра ведалі. Аднак, у параўнанні са зборнікам, гэта дэталь. Зборнік харошы. Ведаю, што львіная часць маёй удзячнасці за яго належыць Максіму Танку.
Думаю цяпер, як прымуць гэтую кнігу нашы людзі, ці дойдзе яна да іх? Жывыя некалі сцежачкі адвечнай беларускасці пазаносіла ўжо чужым і новым… Я гэтага не адграбаю, бо ўсё гэта жыве ў маёй душы, – а людзі? Я пішу аб гэтым, бо гэта ёсць вялікія вартасці, якія гінуць і якія мне да болі шкада. Хачу пісаць крыху прозаю, бо вельмі многа мне трэба сказаць.
Дзякуй Вам яшчэ раз за Вашу мудрую павагу і да мае творчасці, і да тых вялікіх нашых вартасцяў, якія я, так яшчэ не дасканала, намагаюся перадаць нашаму народу.
З бязмернай павагай да асобы Вашай – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 2 лютага 1968 г.