Дзякую за ліста. Я яго вельмі чакала. У Менску я была ўсяго тыдзень. Ля Слоніма ледзь не вывернуўся аўтобус, але нас выцягнулі машынамі з рову, і я шчасліва давязла маю мілую госцю дамоў.
У іх кватэры нейкі мастацтвавед спраўляў свой дзень народзінаў! Калі даведаўся, што я Л.Г., дык стаў з чаркаю п’яны на калені і меркаваў, каб абняць. Тады я кажу яму, што я не Л.Г., каб адчапіўся, дык ён са злосці, што яго абманулі, тыцнуў мне дзве фігі… Так вось пачалося маё прабыванне ў Менску. Пілося там без канца. Госці і ў нас, і мы ў госці!
Прыехала да Караткевічаў і Алеся Ігнатаўна [Смоліч]. Яна вельмі мілая, вясёлая і харошая жанчына. Мы з ёю і спалі разам! Назаўтра ездзілі ў крамы, а пасля да п. Алеся Траяноўскага, рэдактара са “Звязды”, і да Грынчыкаў (ён працуе ў АН старшым навуковым супрацоўнікам). Алесяй Ігнатаўнай на гэты раз заапекаваўся вышэйупамянуты мастацтвазнаўца, толькі на гэты раз ён быў болей цвярозы…
Да Караткевіча прыехала зноў ягоная дзяўчына, якая сядзіць там да сяння і, як піша Мікола Прашковіч, “хоча яго ўзяць доўгай асадай”. З Прашковічам мы, безумоўна, пагадзіліся, і ён трымаў сябе, як сапраўдны джэнтэльмен.
Найболей мне падабалася ў сям’і М[аксіма] [Танка]. Ягоная жонка такая харошая і мілая, што я засталася захопленая ёю. Спадабаліся мне і сын, і ўнук. Сядзелі сабе за сталом урачыста тры Максімы! Найстаршы быў крыху хворы. М.Т. не хацеў мне казаць, што гаварыла Бядуліха, толькі ўсміхаўся і казаў, што замоўкла пасля таго… Я ўсё ж даведалася б, але Караткевіч не мог вытрымаць, каб не перашкаджаць! Тым болей, што ўжо паспелі асушыць бутэльку з шатландскім віскі. (М.Т., яго жонка і я пілі толькі лёгкае віно з антонавак!)
У выдавецтве сустрэлі мяне радасна, усе прыбеглі, аж я разгубілася. Караткевіч з радасці ўсё стараўся пацалаваць мяне пры людзях, чым угнявіў мяне канчаткова. Дырэктар выдавецтва тав. Матузаў быў вельмі мілы, ён даў мне свой экземпяр маёй кнігі, якую мы адразу з выдавецтва паслалі сыну ў Беласток.
У Саюзе пісьменнікаў ізноў мы спаткаліся з Алесяй Ігнатаўнай. Яна выбіралася па справах у Каралішчавічы. Я пазнаёмілася там з Марыяй Канстанцінаўнай, жонкай пісьменніка Бароўскага, здаецца, які праседзеў 20 гадоў і ўжо памёр, ды з вельмі сімпатычнай жонкай Таўлая. Туды прыйшоў па мяне Прашковіч. Надта сімпатычны малады наш паэт у ваеннай форме: Сяргей Панізнік. У мінулым годзе выйшла яго першая кніжачка паэзіі “Кастры Купалля”. Усяго не апішаш.
З Караткевічам пасварылася канчаткова дзеля вечнай гарэлкі і нетактоўных паводзінаў. Яго дзяўчына неблагая, і калі здарыцца супружжа, то я болей яе буду шкадаваць, чымсці яго.
Прозвішча Бібіла вельмі часта мне давялося чуць у дзяцінстве ад майго дзеда і дзядзькоў. Белакоз павінен гэтую справу добра ведаць. Як найхутчэй пашлеце мой адрас сяброўцы Бібіла, у нас з ёю будзе нямала спраў!
Кнігаў маіх яшчэ ў Менску ў продажы няма. Нам прыслалі некалькі накладным плацяжом з кнігарні. Хлопцы жаляцца, што не маюць з чаго пісаць рэцэнзіі.
Вельмі цяжка жывецца дочкам п. Алесі [Смоліч], але ў адной муж і дочка, паводле слоў п. Алесі, – чыстыя шызафрэнікі, а яна ў іх нявольніца. Я парадзіла п. Алесі, каб кідала той Кіеў і ехала ў Менск, каб і тая дачка змагла да яе хоць раз у год прыехаць ды адпачыць. П. Алеся мае 80 з нечым руб. пенсіі, а гэта ўжо амаль дастаткова для адной асобы. Яна купіла сабе і той сваёй дачцэ цёплыя, на кажушку, чаравікі, бо, як пісала другая дачка, тая ходзіць у туфлях па глыбокім снезе.
Атрымала вельмі харошага і разумнага ліста ад М[аксіма] [Танка]. Ён паехаў на месяц у Маскву. Смяецца з майго падарожжа і просіць болей пісаць вершаў. Якая ж разумная, якая ж харошая Любоў Андрэеўна, ягоная жонка, яна і Вам спадабалася б.
У мяне прыкра тое, што надта аслабеў муж. Ледзь ходзіць на працу. Нічога яму не баліць, а сілаў усё меней. Гляджу яго, як малое дзіця. Калі атрымаю ганарар, дык куплю яму ўсё, каб меў радасць! Ён вельмі хоча магнітафон…
Адна дама з Польшчы прыслала польскую газету, дзе інтэрв’ю з нашым сынам з прычыны прызнанай яму польскім радыё конкурснай награды за апавяданне. Ён тэлефанаваў толькі, што збіраюцца разводзіцца… Мая галава з гэтага ўсяго трашчыць! Нікуды, аднак, не мяшаюся: дарослыя, няхай робяць што знаюць. Я іх не разумею! Косці і Лёдзі болей нічога не пашлю, бо, можа, ім усё гэта і не патрэбна…
Ля аўтобуса пазнаёміў мяне сябра Мальдзіс (яны з Прашковічам мяне праводзілі) з Новікам-Пеюном, але часу было ў нас усяго 5 мінут. Гэта была такая радасная сустрэча, каб Вы ведалі! Ён абяцаўся прыехаць да нас. Ад Белакоза ўчора быў ліст, нешта не ўспамінае аб Вашым лісце. Белакоз прасіў адрас Г. Кісялёва. Я яго накіравала да Вас. Фатаграфіі мне цудоўна зрабілі ў “Звяздзе”.
Цалую Вас і сардэчна Вам кланяюся. Вітаю ўсю Вашу сям’ю.
Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 12 лютага 1968 г.
Дарагая Людвіка Антонаўна!
Дзякую Вам за ліста. Вельмі сумна, што Вы захварэлі. Як чуецеся цяпер? Можа, Вы прастылі?
Сяння мела магчымасць паслаць Вам сваю кніжку. Калі яе атрымаеце, абавязкова паведамце, бо, як ні дзіўна, кнігі гінуць нават з пошты! Юра кнігу, высланую яму ўрачыста з выдавецтва, не дастаў. Прыйшоў толькі пусты канверт. Тэлефанаваў аб гэтым, злосны, учора. Л. Луцкевічу і Шышэям мае выслаць з Менску Прашковіч (на мой кошт). Убачымся некалі з імі, дык падпішу. Першыя кнігі я разаслала сваім самым старым і дарагім знаёмым. У Вільню – толькі Клімовічам, і то не ведаю, ці яны атрымалі… Сяння ім напісала. Бывае, што лісты ад іх гінуць…
Таксама прашу не гневацца на Белакоза. У яго таксама не заўсягды соладка. У нас тут – законы тайгі… Можа, і ён не атрымаў Вашага так цэннага ліста. Пастараюся туды пад’ехаць.
Памыляецеся крыху адносна мяне. У Менску я чулася вельмі дрэнна. З натуры я чалавек задумчывы і невясёлы. Мне там было часамі так пагана, што не вытрываць. І найгорай тое, што не магу гэтага скрыць… Я прывыкла да ціхага і беднаватага жыцця. Гэта не фразы, але сапраўды я і муж толькі жывем, дышам і існуем для Краю… Гэта і літаратура, і круг знаёмых, і гэтыя капейкі, што нам застаюцца, – усё на адну мэту: то паможам, то пагасцім каго, а калі трэба, дык і пашлем. Нічога ў нас няма больш, і жыць нам ужо не так доўга і засталося. Вось толькі ёсць многа кніг і, Богу дзякаваць, унукі. Што да сына, то няхай робіць, што знае, бо жыць з нявесткаю нашай, як пішуць людзі, нельга! Гэта тое самае, каб мяне пасяліць з якім Берыяй…
Няхай сябра Тонік будзе так ласкавы і скажа Л. Луцкевічу, што вельмі-вельмі стараюся для яго кніжку. Учора тэлефанаваў Быкаў, што ізноў яны ёсць у Менску. Ён адну сабе купіў. Водзывы аб кніжцы харошыя. Я рада! Сяння ізноў паслалі Юры і не ведаем, ці дойдуць…
Што да Алесі Ігнатаўны, то ёй няма чаго бедаваць. У людзей куды горай у жыцці… Яе дзеці ўжо настолькі дарослыя, што можна іх адлучыць ад “пупавіны”. Вось і мне хочацца, каб яна пакінула нейкія ўспаміны, бо яны вельмі цэнныя для нас. Гэта важна! А вечна цацкацца з нейкімі шызафрэнікамі, якія чаўпуць, што хочуць, няма патрэбы. З Алесяй Ігнатаўнай так і не давялося мне паважна пагутарыць, але тое, што яе дочкі не ведаюць слова па-беларуску, мне не падабаецца. Я за гэта не вінавата. Папаўшы ў такое таварыства, я старалася не быць там дысанансам. Таварыства было цікавае – вельмі разумны і асвечаны чалавек і той самы мастацтвавед, але на мне вісіць цяжар лагера, нейкі сум, роздум. Я папраўдзе чалавек чыну, працы, і гэткая “багема” не па мне…
Цікава, што мы зусім добра разумеліся са студэнтамі і наагул з моладдзю. Адзін з іх нават не даспаў і ў 8 г. быў ужо на аўтобуснай, каб яшчэ раз пабачыцца. Казаў: “Прасіў дзяўчат, каб збудзілі”… Зусім цёпла мы пагутарылі і з дзяўчынай Караткевіча. Яна ад іх ужо паехала, але прыслала мне пачку дэтэктывак, і, відно, што ёй, беднай, нявесела... Што ў іх атрымаецца, не ведаю.
У ліпні прыедуць дзеці і ўнукі, я ўжо загадзёў з гэтага цешуся, асабліва з Міхасіка! Гэта ж такі мой друг! А які далікатны, добры. Разумны Алесічак! Думаю, што і муж паправіцца, як іх убачыць.
Ад П. Ластаўкі лістоў мы не мелі. Як там яго здароўе? Не ведаю, але не вельмі люблю людзей, якія не маглі нават ажаніцца па-людску са сваёй дзяўчынай і стварыць беларускую сям’ю! Я ведаю, што Вы мяне разумееце і ў гэтым пытанні, і ў тым, што не час нам прапіваць свае творчыя сілы і тапіць у гарэлцы таленты!
Вельмі і вельмі падабалася мне ў М[аксіма] [Танка]. Вельмі люблю патрыярхальныя, добрыя сем’і. Што да Дубоўкі і яму падобных, дык я іх не разумею. Часамі мне здаецца, што залежыць ім толькі на іх уласных персонах, ну і на рублях… Я ў Менску была – як дзікі ястраб сярод нейкай рэжымнай, пладаноснай фермы! Я пасмела мець уласныя мыслі, свае погляды і, галоўна, іх выказваць! М[аксім] [Танк] у апошнім сваім лісце піша: “Беражыце сваю свабоду, як Вы яе бераглі ўсё жыццё. Я разумею сяброўскія адносіны, але – незалежнасць ад каго б там ні было. Вы, дзякуй Богу, маеце глыбокі і трэзвы розум, калі за некалькі дзён змаглі разабрацца самастойна ў людзях”. Я яму дзякую за гэтыя словы! І мне лягчэй.
Дык папраўляйцеся, даражэнькія, бо ж Вы мусіце яшчэ да мяне прыехаць, а ўсе мы разам – у Гродна! Цалую Вас сардэчна.
Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 1 сакавіка 1968 г.
Даражэнькія!
Лісты Вашыя я атрымала – адзін і другі. Дзякую! Не пісала, бо было мне не да пісання. Адно – ангіна, а другое – прыезд на давясёлкі Юркі Голуба, Анатоля Вялюгіна з жонкаю ды Рыгора Семашкевіча (казаў, што выслаў Вам маю кніжку). Муж не ездзіў на сяло, а мне прыйшлося. Было поўна прыгодаў, смеху ды розных турбот. Даўно не была ў сяле на такой урачыстасці. Дзяўчаты – як лэдзі апранутыя, зачэсаныя – як парыжанкі! Хлопцы надта хораша сябе трымалі, стрымана, скромна. Глушылі гарэлку бязбожна, толькі што яна іх не брала! Дзяўчаткі пілі віно. Стол быў вельмі багаты, і нашыя менчане крыху такі падпілі!
Вялюгін забраў з сабою мае новыя вершы, якія, дарэчы, хваліў. Госці і ў нас адну ноч начавалі, і мы з Рыгорам Семашкевічам і з Юркай Голубам праклапаціліся амаль усю ноч. Вельмі сімпатычная дама – жонка Вялюгіна, прыстойная і мілая жанчына.
Ад сяброўкі Юлі Бібіла ліста яшчэ не было. Нікому цяпер не пішу! Калі б бачылі Клімовіча, дык скажэце яму, што справа Забэйды на добрай дарозе і, здаецца, вырашыцца пазітыўна. Луцкевіч Л. прасіў, як я была ў Вільні, маю кніжку. Меў яе выслаць яму і Шышэям Прашковіч. Не выслаў, прыслаў іх мне, але калі яны забыліся аб гэтым – дык і добра! Можа, калі прыедуць дык возмуць, калі не аддам іх на вёску.
У Белакоза – амаль трагічна, нервы і ў яго могуць не вытрымаць! Вашых часопісаў покуль што ў Гудзевічы не аддам. У мяне ў хаце – не меншы музей!
Заўчора быў ліст з Масквы ад Максіма Танка і яго жонкі. Піша аб тым, як сняцца яму кожную ноч бацькі, як яго цягне да іх… Супастаўляю дату – Божа, то ж яго бацька тады паміраў… Так жаль мне Танка.
З мужам крыху лепей, паявіўся апетыт! Летам будзем чакаць дзяцей і ўнукаў, ужо падалі на вызаў! Атрымалі цудоўную здымачку Алесіка, малодшага ўнучка. Не можам на яго наглядзецца!
Агортвае мяне нейкі песімізм, ізноў стала пагана з сэрцам, і, як усім нам, лагернікам з Комі, баляць ногі, каленяў не сагнуць…
М[аксім] [Танк] глядзіць, каб нейк наладзіць жыццё М. Забэйды, запэўніць яму пенсію і г.д. Сябры бяруцца. Знача – будзе ўсё добра!
Чаму не пішаце, як Вашае здароўе? Я думаю, што Вас мучыў грып. Надта цяпер многа людзей у нас бывае, не хапае мне часу. Цалую Вас.
Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 4 сакавіка 1968 г.
Дарагія!
Не пісала Вам, бо ўсё альбо хварэю, альбо нехта да нас прыязджае. У мяне грып, пагана з нагамі і з сэрцам. Непакоюся за Вас і Вашыя справы.
У М[аксіма] [Танка] памёр бацька, і ён зноў паехаў яшчэ на месяц у Маскву, дзе першыя сакратары СП рэспублік дзяжураць па месяцу. А чаму М. Т. два месяцы – то не ведаю. Ледзь паспеў на пахаванне бацькі, вельмі шкадуе, што не пачуў ягоных апошніх слоў.
З М. Забэйдам, здаецца, усё будзе добра. У Прагу па сваіх справах едзе Р. Р. Шырма, будзе і ў Забэйды. Як Вашыя справы? Я на Вас крычала, але ж Л. А. Войцікавай пісала, што гэта такая Ваша доля, нібы ведала! Вось папытайцеся ў яе.
Муж забраў з Гродна апошнія 14 маіх кніг! Я вельмі злавалася. Некалькі яшчэ ёсць у Ваўкавыску. Пісаў Марціноўскі з Гродна, з больніцы. Пагана з ім. Прасіў пісаць яму на Дзярэчын. Летам збіраецца да нас Юра з сям’ёй.