Прывезлі яны мне навіну, якую я ўжо чула раней. Дэкан БДУ Воўк, выступаючы перад цэлым філалагічным факультэтам, вельмі лаяў мяне, называў “фашысцкім прыхваснем”, “буржуазным нацыяналістам” ды г.д. Казаў, што хлапцоў звольнілі з БДУ за тое, што паехалі ў Зэльву да Геніюш. Вось дзе з глузду з’ехаў чалавек! У маёй творчасці няма ні аднаго слова не для майго народу, а ён што напрыдумляў? У яго ўбогія аргументы супраць маёй беларускасці. Як Вы думаеце, ці лёгка мне застацца сяння паэтам? Я адказала яму лістом, прамовіла крыху, можаце не сумнявацца… Адказваючы на ліста, пра гэта не ўспамінайце, не хачу, каб ведаў муж. Ён ужо даўно прывык схіляцца пад ударамі, а я не магу, бо:
Пісалі з Вільні, што сфатаграфавалі і яны тую ляльку – сабе на памяць. Адпраўляючы яе на маю радзіму, пажадалі: няхай прыносіць шчасце музеюі ўпрыгожвае яго!
Пісаў Панізнік з Чэхаў, вельмі ж яму там нявесела. Мікола [Прашковіч] не піша, відно, у сувязі з ваўкамі, якія завываюць па-грамнічнаму ў мой адрас… Юра і муж па-ранейшаму ў мяне малайцы – не кураць, не п’юць абодва.
Усё думаю пра культуру быту, пра культуру ўзаемаадносінаў людзей. Ніяк мне з галавы не вылятае ўчарашні Г., якому нямнога тае гарэлкі і трэба, каб згубіць чалавечы воблік. Піша ён непагана, тым больш шкада чалавека. Мы толькі думаем: нашто нам такія людзі ў хату? Хоць ты дзверы зачыняй на два замкі, бо аднаго мала.
Як там Вашыя малыя? Як Міхасік? Нядаўна тэлефанавалі нашыя ўнукі, сын і нявестка, збіраюцца летам да нас. Сяння бацька панёс здаваць вызаў. Гаварылі абодва хлопцы па-беларуску, толькі крыху з польскім акцэнтам. Хачу сёлета паказаць ім магілу прадзеда. Прыедзе і татава сястра з Украіны, каб на тую магілу паглядзець. Сын, пэўна, прыедзе сваёй машынай, бо грошай на малую “Сірэнку” назбіралі, што ж, добра.
Бывайце, Саша! Цалуйце дзетак, кланяйцеся хатнім!
Заўсёды са шчырасцю да Вас – Ларыса Геніюш.
[1970-я гг.]
Дарагія нашыя “Харошкі”!
Зноў мы мелі шчасце бачыць Вас у Зэльве! Дзякуй вялікае, што снегам, марозікам, слізготай, на злосць усім грыпозным інфекцыям Вы зноў прывезлі нам цэлы букет прыгажосці, мастацтва і шчырай радасці. Праўда, не ўсіх мы далічыліся на сцэне, змяніўся крыху і паважаны наш, галосны сябра Пацук, загадаваўшы вусы, але ўражанне ад Вашага выступлення зноў засталося роднае і магутнае, і доўга яшчэ будзе хваляваць нашыя душы.
Аднак, напішу Вам “між намі” і пару заўваг. Аб тым, што кінулася ў вочы не на карысць ансамбля. Зазначаю, што я не харэограф, а толькі просты глядач, які цэніць Вас, любіць і жадае Вам сапраўднай творчай вышыні.
Не адыходзьце моцна ад народнага, толькі ў меру дасканалення танцаў, але з поўным захаваннем народнага духу і стылю. Гэта захавае танец вечна вартым і цікавым для ўсіх. Ніякіх танных, выйгрышных эфектаў, па-мойму, не трэба. Самі танцы, музыка, Ваша непаўторнае і таленавітае выкананне – гэта тое, што захапляе і вечна будзе захапляць нас, гледачоў.
Тав. Балалайка – вельмі цікавы тып (нават прататып!) задорнага сялянскага вясельчака, і ў “Гусарыках” ён дасканалы. Гэта яго амплуа. А вось у “Лянсеі” ён лішні. Наагул, Вы “Лянсея” крыху сапсавалі. Не той “Лянсей”! Першы раз як Вы былі ў нас, людзі так і шапталі: “Пан Быкоўскі!” Цяпер гэтага ўражання не было. Атрымаўся гэты манерны французскі танец ужо не з сялянскай смяшынкай, але з нейкім непатрэбным сялянскім рогатам. “Лянсей” страціў сваю ранейшую, непаўторную абаяльнасць, нейкую тонкасць народную ва ўспрыняцці гэтай французскай манернасці, якую Вы так хораша спачатку ўлавілі.
І тав. Балалайка, і ўсе элементы з высокай дзяўчынай, так характэрныя для ўсіх сібірскіх ансамбляў, зніжаюць вартасць “Лянсея”. І прытым – расцярушваюць увагу гледача. Губляецца ўражанне з дасканаласці выканання танца, яго задума і цэласць. Усё ў Вас нам падабаецца, але акрабатычныя элементы, якія выходзяць за рамкі гарэзлівасці, віхру танца і юнацкай буйнасці, – зусім лішнія. Беларусы скачуць дробна і вогненна, але вельмі дастойна, асабліва нашы жанчыны, а чвараць і ногі вышэй галавы падкідаюць у нас найчасцей у канцы гуляння, калі ўжо добра “дзюбнуць”, гэта знача – глытнуць гарэліцы.
Такога, на маю думку, не трэба паказваць. Сяляне, нашы дзяды і бацькі, пры ўсёй сваёй шырокай весялосці, былі вельмі сціплымі і дастойнымі, да дробязяў уважнымі ў танцы. Не трэба на сцэне і тае сціральнае дошкі. Яна – дысананс як з танцамі, так і з вопраткаю танцуючых. У той час, калі народ наш менавіта так апранаўся, нашыя бабкі яшчэ не ведалі гэтага “здабытку тэхнікі”, а проста адпарвалі ў лузе з попелу свае тканыя рэчы і лупілі іх да белізны пранікамі на рэчцы. Таму і ніякае музыкі на падобным “інструмэнце” ў той час быць не магло.
Вельмі нам спадабалася Ваша вопратка – ад мілых, лёгкіх пастолікаў і саламяных капелюшоў пачынаючы. Спадабаліся паясы і жаночыя, здаецца, тыпова магілёўскія дэталі на галовах. Але найболей нам спадабаліся даволі рыцарскія адносіны танцораў да сваіх партнёрак. Гэта сведчыць як аб культуры нашага сяла, нашага старога народу, так і аб сіле, годнасці і чалавечай вартасці нашай паважанай сільнейшай паловы. Брава, дарагія суродзічы, так трымаць!
Давайце і далей сваіх мілых красунь на авансцэну, прачула спявайце нашыя цудоўныя, старыя песні і скачэце, скачэце заўсёды так хораша і без утомы, як дагэтуль. Мне ж ласкава даруйце мае, напэўна, некваліфікаваныя, але вельмі шчырыя заўвагі. Увесь час сочым за Вамі, ловім кожную вестку аб Вас, нават з Даніі.
Жадаем Вам вялікіх поспехаў і далейшага рэкламавання і дасканалення нашых народных скарбаў! Не ведаю, ці дажыву яшчэ раз убачыць Вас. І таму – яшчэ раз поспехаў Вам і сапраўднае мастацкае вышыні!
З любоўю і павагаю да Вас – Ларыса Геніюш.
[1970-я гг.]
Высокапаважаны айцец Васілій!
Мне не даюць спакою ўсе тыя прыкрыя словы, якія я пачула ад Вас. Баюся, што Вы не зразумелі мяне ці зразумець не хацелі. Чэснасць маю і адвагу ў дачыненні да Вашай асобы і Вашых спраў Вы назвалі ненармальнасцю і ідыёцтвам. Вы самі бачыце, што акрамя маёй асобы няма тут інакшых аб’ектаў, на кім можна паказаць гатовасць уніжаць, правакаваць і мучыць чалавека “ў імя дабра і бяспекі дзяржавы”. Я Вас папярэджвала аб гэтым, і сумленне маё чыстае. Я болей і лепей ведаю сваіх мучыцеляў. І таму, калі разам з мадам Бабылёвай пачаў выступаць супраць Вас, мяне і цэрквы “муж” Машы Корань, якая прадае овощи и фрукты, мяне ўзяла злосць. І чаму мадам не можа адчапіцца ад маёй асобы? Чаму ёй у дапамогу далі гэтага страшнага чалавека? Хто тут імі кіруе?
Я зразумела адно: палітычнае праследаванне маёй асобы хочуць скіраваць супраць Вас, і чалавечы кантакт наш, між Вашай сям’ёю і мною, перавярнуць на палітычны бок. Як ведаеце, я тут нічога дрэннага для іх не раблю, таму чэсна перад людзьмі я маю адвагу бараніць сваё імя і Вашыя пазіцыі ад маіх паліт. перакананняў і спраў. Яны не маюць ужо інакшай магчымасці “есці” Вас, як, ізалюючы Вас ад маёй “паліт. асобы”, не дазволіць Вам працаваць у Зэльве, закрыць па іхняму жаданню Храм і тым самым назаўсёды пакінуць мадам спадчыну па айцу Сергію.
Сяння можна забіць чалавека і за гэта не адказваць, але за малейшае паліт. падазрэнне можна вельмі пакутаваць. Таму падобнае трэба рашуча спыняць.
Той тып учора прыходзіў да Ліды Тукальскай з абвінавачваннем усіх святароў і т.п. Першы раз я пачула, што хаджу ў райсабес, каб мадам не далі пенсіі, і другія падобныя дурніцы. Казаў, што супраць Вас – Гродна. Ліда так дала яму ўсебакова, што замоўк і ўцёк. Таму няварта было так абурацца на мяне, бо акрамя дабра я нічога дрэннага Вам і ўсім добрым людзям не жадаю. Наконт сплетняў – дык слухаю іх, як відно па ўсім, не я…
Спадзяюся, што Вы за ўвесь час нашага знаёмства нічога злога ці амаральнага ў хаце маёй не бачылі. Грашу абычаямі маіх бацькоў – залішняй сардэчнасцю, гасціннасцю і даверрам да добрых людзей. Што ж, у маю хату прабіраліся часам розныя Марыі і Галі. Болей не прыйдуць. Перад гэтым інцыдэнтам прысылалі да мяне п’яных, з бутэлькамі і цукеркамі, якія прадстаўляліся “паэтамі”. Найчасцей удавалася мне ўцячы з хаты, альбо выправадзіць падобных. Таму не дзівецеся маёй рашучасці. Тут жартаў няма. Я адна, сяброў у мяне ў Зэльве няма, таму бараніцца, пакуль змагу, буду з Божай помаччу сама!
Дзякуй Вам, што Вы былі добрым і шчырым чалавекам адносна мяне. Дзякуй, што паказалі мне поле, сяло, дарогі, пералескі, старыя магільнікі і нават дарагія мае Гудзевічы. Яшчэ раз за ўсё шчырае дзякуй Вам!
Застаюся з павагай да Вас – Ларыса Геніюш.
1 ліпеня 1971 г.
Даражэнькая Валя!
Дзякуй Вам і Эве за памяць аба мне, за дарагія прывітанні, якія прыйшлі 29 ліпеня. Дзіва! Было ў нас і сумна, і скромна на гэты раз. Лёс сястры цяпер на ўсім. А які моё лёс?.. Галоўнае, што дзеці і ўнукі пакуль здаровыя. Патэлефанавалі, віталі. Найлепей – Алесік, як дарослы. І сыновая! Нешта ў лесе здохне, бо піша – “мама”.
Змяніліся нашыя сыновыя. І Вераніка [Клімовіч] гаварыла Яначцы аб вялікай сваёй згодзе з дзецьмі. Крыху позна… Адольф [Клімовіч] купіў хату на імя сына, а сабе там – пакойчык на лета. Выгнала сыновая. Колькі, бедныя, нацярпеліся, каб пабачыць унучку – Людачку. Перад смерцю Адольфа. Гэтага не забыцца.
Гартаю “Вянок” Багдановіча 1913 г. І плачу… З Друкарні пана Марціна Кухты…
Часам урываюцца сябры ў шэрасць дзён, але хутка ўцякаюць. Я разумею іх. Ніколі не забудуся Раісе яе сяброўскай дапамогі маёй сястры. Я вярну ёй гэта хоць крыху кніжкамі. Хоць крыху яшчэ трэба дапамагчы, хоць крыху… Той Раман змяніўся, глядзіць сястру. Відно – ёсць у яго крыху сумлення. Я нікога не асуджаю. Жыве кожны як можа, а памыляецца – дык яго гора. Дорага пасля за гэта плаціць.
Святара Строка памятаю, але здаецца мне, што гэта быў айцец Іаан. Я была маладзенькай і пазнаёмілася з ім у хаце маіх бацькоў. Другога не памятаю. Я заўсёды была вельмі набожнай, але неяк па-свойму. Мой храм – гэта мая Беларусь, а Бог мой – любоў і ўся справядлівасць і чалавечнасць. Божа мой, я і сяння такая ж.
Яначка ўдома. Усё загарае. Чорны ўжо – як нацмен! У хаце яму добра. Я думаю. Цешуся, што Ксеня піша, што яшчэ жыве. Гэтыя гады яна мне не пісала, у яе былі свае інтарэсы. Божа мой, які чалавек бяссільны перад хваробамі!
Былі ў нас старыя мае сябры – муж і жонка. Я іх пажаніла ў цяжкі час. Проста сказала: “Вось ею заапякуйся”. У іх цяпер дачушка. Сядзяць яны на ганку, а я рву маліны. Кажуць – не, гэта не яна, бо яна ўжо мусяе быць старэнькая… Дзівіліся. Старэць нельга, бо многа працы.
Зноў купіла Эве кружэлку. З кнігамі вышлем. Дзякуй за памяць Вам, а Раісе, харошай маёй, у горы харошай да слёз, за ўсё дзякую.
Пішэце мне, дарагія. Прывітанні Вам усім з Беларусі!
Юра пісаў, што Ксеня не пражыве болей за 6 месяцаў пасля аперацыі. Божа мой…
Ну, усяго Вам найлепшага. За пару дзянькоў напішу Вам.
Ларыса.
Зэльва, 15 ліпеня 1971 г.
Дарагая Раіса!
Сяння атрымала ліста ад сястры. Яна ўжо вярнулася са шпіталя дамоў. Недзе ў сэрцы я спадзяюся, што гэта не рак, і будзе жыць бедная мая сястрычка… Так людзям хочацца жыць. Почырк ёй змяніўся, такі няпэўны.
Даўно ўжо атрымала я “Рагнеду”. Мела радасць. Таго, другога, верша не памятаю. Я наагул усё забываю.
Яначка ў Паланзе. Не задаволены. За кватэру там трэба плаціць 2 руб. ці 1 руб. 50 кап. Усе, хто багаты, едуць цяпер у Прыбалтыку, бо на Чорным моры нейкія бактэрыі ці нешта падобнае. Ён знайшоў сабе “койку” (на верандзе) за 1 руб., але гэта 3 км ад санаторыя. Усё думаю, як ён там ходзіць? Такі нядужы… Піша, што ўцячэ. І добра зробіць. Ліст з Палангі ідзе 4 сутак! Ён нервуецца.
Ці атрымалі 5 нумароў “Помнікаў”? Што ні раблю, дык усё думаю пра сястру. Юра выслаў ёй 500 зл. Я выслала сяння крыху ежы, якую згэтуль дазваляюць. Мала выслала. Калі ж няма нічога… А грошай нельга высылаць. Хоць плач… Скупаваты крыху Юра, але дзякуй яму і за гэта. Надта хочуць ехаць у Балгарыю. Гэта адная магчымасць для іх. Юра зрабіўся надта нервовы. Піша цяпер вельмі рэдка.
Са старых вершаў маю хоць кусочак “Рагнеды”. Дзіўна неяк. За адсутнасць Яначкі я зрабіла такі рамонт, што не пазнае хаты. Але ж далася начыста! Цешыць тое, што чыста кругом. Янка аб гэтым нават не ведае. Дастала фарбы і на падлогу. Прыемней стала ў хаце. Горай стала з сэрцам.