Цешуся, што атрымалі маіх пару слоў. Жадаю Вам поспехаў у працы для юбілею Купалы. Усіх навінаў, аднак, Вы мне не напісалі. Адна студэнтка з эканамічнага факультэта БДУ гаварыла мне, што жанчына, якая выкладае ў іх палітыку, сказала ім, што беларусы прынялі ўжо замест сваёй рускую мову. Ну, “Песняроў”, сказала, яшчэ прызнаваць можна. А Вы пра такую важную “падзею” мне – ні слова! Ці гэта ўжо правіла і факт, ці толькі пажаданне данай выкладчыцы?
Разумееце, стратай для агульналюдскай культуры было б спыненне нашай культуры і мовы! У нас не прымітывізм і адсталасць, а чысціня пачуццяў, адносін чалавечых, працавітасць і павага да людзей, ды чысціня, пакуль што, рэк і вадаёмаў! Гэта выпрацавана вякамі, і таму я часта ў вершах сваіх падкрэсліваю нашую чалавечнасць у масах. На жаль, слабее ўжо гэта пад уплывам іншых “культур”. Напластаванне мудрасці жыццёвай пакаленняў, цесна звязаных з жыццядайнаю прыродай і яе законамі.
Урбанізм – гэта не тое, што выратуе людскасць! Патрэбная вартаснасць і працягласць жыцця, а не гультайства, карыслівасць і танны, п’яны аптымізм наваколля! Патрэба кахаць сваю Маці, а не ад Яе адракацца. Патрэбна бачыць сапраўдныя вартасці. Не лапці і не сярмягу, а глыбокую этыку, здаровыя карэнні, эстэтыку ў працы нашых бабак, вытрываласць у бяздоллі і змаганне за волю нашых дзядоў!
Не гневайцеся за мае словы. Нельга, каб загінула нашая мова, а нашыя славянскія скарбы бяспраўна перайшлі іншым, як сутнасць нашай гісторыі.
Я ўсё хварэю. Колюць мяне. Цяпер даюць АТФ. У нас цяпер часова святар айцец Васілій, які быў у Маладзечне. Хораша гутарыць па-беларуску. Я ведаю, што Вы – атэіст, а ў мяне гэта ўсё – традыцыі і глыбокае разуменне хрысціянскае філасофіі. Гэта Вас не палохае?
Усяго Вам добрага – Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 18 лістапада 1980 г.
Родная мая, дарагая Людвіка Антонаўна!
Пацяплела ў нас, і зальвяне зноў дапамагаюць калгасам выбіраць буракі. Я зноў раскісла і пастанавіла не выходзіць з хаты. Прыйшла з уколу. Робяць мне толькі АТФ (30 уколаў). Рабілі яшчэ Б-6 (вітамін) і папаверын. Да гэтага я моцна перастыла. Забылася, што трэба асцерагацца. Хаджу ўжо дабра, мала задыхаюся. АТФ колюць зноў пасля двухтыднёвага перапынку.
Цешуся, што пісаў Вам наш дарагі Зыгмунт Абрамовіч. Жаль, не адудзячыла наша зямля яму за супольныя намаганні адраджэння народу ў цяжкія часы царызму. Вам усім за гэта належыць вялікая ўдзячнасць. Што ж, яна глыбока ў сэрцах патрыётаў…
Як хораша, што ў Дзень Задушны і Вы былі на могілках. Адведалі і сваіх родных і дарагіх адышоўшых народу… Вадзіў мяне с.п. А. Клімовіч на магілу Ядзвігіна Ш. Ён расказваў мне пра многія магілы і ксяндзоў беларусаў ці сімпатыкаў нашага адраджэння, і іншых дарагіх нашых адышоўшых. Магіла Ядзвігіна Ш., здаецца, блізка ля ўваходу на могілкі? Я ўжо забылася крыху. Дзякуй міламу Славе за хрызантэмы на іх магілкі. У нас хрызантэмаў няма.
Прыбілася да мяне нейкая малая, брыдкая-брыдкая сучачка. Не адыходзіць ад мяне. Спіць у сенях і брэша, калі хто шарахнецца ля хаты. Ці Хвораст адзін? Думаю, што ягоная сяброўка пры ім. Каб хоць пры ім быў нехта, каб хоць паправіўся.
Найдзюкі назвалі ўнука Марцінам. Язэп піша: “У мінулую нядзелю адведаў нас Мар’ян Пецюкевіч. Мы многа гаварылі ды ўспаміналі Вас і п. Людвіку Войцік. Яна ўсцяж яшчэ актыўная, працавітая ды мае добрую памяць. Як будзеце пісаць да яе, успомніце калі ласка, што мы памятаем пра яе і жадаем ёй добрага здароўя і ўсяго найлепшага”. Яшчэ піша, што быў тры дні ў Беластоку і не мог наглядзецца на свайго ўнука. Люцынка з сынам жыве якраз у студэнцкім доме (мае там пакой), які знаходзіцца насупраць дому, у каторым жывуць нашыя. Сын – добры педыятр, дык Люцынка яго часамі выклікае. Думаюць, што на Коляды, калі Марцінка падрасце, дык прыедзе разам са сваёй мамай да іх у госці. Яны цяпер шчаслівыя з унука, і няхай будзе ім добра.
Люцынка – гэта дачка Язэпа ад другой жонкі. Яна выкладчыца ангельскай мовы ў Мед. акадэміі ў Беластоку. Амаль штогод ездзіць дасканаліць сваю мову ў Лондан. Відно, што вельмі інтэлігентная дзяўчына. Язэп заходзіў да нашых падзякаваць сыну за апеку над яго ўнукам і ягонаю маткаю. Юрка наш прафілактычна глядзіць усіх дзяцей прафесароў Мед. акадэміі. Ён – педыятр выдатны, а вось нап’ецца, дык робіцца проста жывёлаю. Я пакуль што не магу ні пісаць яму, ні яго бачыць. А крыўдна мне болей за с.п. мужа, чымсці за сябе. Няхай Бог даруе яму. І я дароўваю, але дараваць – гэта яшчэ не значыць забыцца…
У суботу – вяселле ў радні с.п. мужа. Жэніцца Віця – харошы, разумны, але толькі шафёр. Мне вельмі блізкі. Некалі змушалі ягоную маму, каб пазбавілася сваёй цяжарнасці. У іх было дзве дачушкі, і бацька баяўся трэцяй. Ну і лаяла я таго бацьку! Думала, што век да мяне не акажацца… З якім страхам чакалі мы дзіцятка. Нарадзіўся наш Віктар, як “гаспадар”, гонар сям’і. Было гэта ў 1959 годзе – 25 сакавіка! У гэты дзень яму спраўляюць урачыста дзень народзінаў. І ягонай будучай жонцы Валі я загадала спраўляць іх заўсёды!
Учора паказаўся мне ўжо ў новым касцюме. Прыгожы і стройны, як таполя! Толькі б паздаровець мне крыху! Будзе пятнаццаць дружак і столькі ж дружбантаў, безумоўна. А іншых гасцей будзе безліч. Мне даручылі вітаць іх у ЗАГСе. Смешна, але розныя маладыя мамы і таты з возікамі – мае частыя госці. Радыя заўсёды паказаць мне сваіх нашчадкаў. А яны растуць, хварэюць, маюць зубочкі – і ўсё гэта я мушу ведаць. Адна маці выгадавала ўжо Леначку, якую нарадзіла вагою 800 грам. Колькі тут трэба было любові… Дзяўчынка нарадзілася 22 лютага сёлета.
Вось такое маё жыццё. За мяне не турбуйцеся. Я ўжо буду жыць! Медыкі глядзяць мяне добра. Пісаў Міхасёк. Думае над тым ужо, якою будзе яго будучая жонка. З Менску мне – ніхто ні слова. Ні з кім з іх не буду ўжо гаварыць! Мала ў іх чалавечнасці. А жаль. Народ некалі быў харошы.
Вітаю усіх Вашых хатніх. Вас шчыра цалую – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 17 красавіка 1981 г.
Даражэнькая Людвіка Антонаўна!
Вітаю Вас з Велікоднымі святамі хоць са спазненнем. Была занятаю. Паехала на З’езд беларускіх пісьменнікаў у Менск. Не збіралася і не спадзявалася. Запрасілі мяне, і мне захацелася ўважыць гэты харошы жэст. Крыху баялася, але не шкадую, што паехала. Было цікава. Ёсць над чым думаць. Моладзі – мала, але наагул то даробак нядрэнны. Узаемна сябе крытыкавалі, і гэта важна. Выступалі і госці, і наш Кузмін, і нашыя пісьменнікі і крытыкі, і мае сябры, як Валодзя Караткевіч. Гэты выступаў вельмі добра. Пазнаёмілася там з Я. Саламевічам, успаміналі Вас. Усе цікавіліся маім лёсам і будучыняй. Адчувала сябе крыху як у сям’і. Ажыла з імі. Зусім іншае асяроддзе, творчае, думаючае, надзейнае.
Сумую цяпер яшчэ болей. Крыху злосць, што падае снег. Халаднавата. Многіх я там убачыла, ажылі забытыя знаёмствы. Сустрэча з сябрамі часам расчароўвае, часам вельмі цешыць, ды і са мною было падобнае. Сын выздаравеў. Апошні яго ліст быў прызваіты, добры. Хацелася б толькі нічога і ніколі ў іх не прасіць…
Нейк трэба думаць, як уладзіць жыццё. Спадабаліся мастакі і іх творы. Жаль, не ўсё давялося ўбачыць. Мой быт здаецца мне цяпер шэрым, але жыццё паўзе, збліжаюцца святы. Адзінокай не буду. Трэба спячы нешта, прыгатаваць.
Радуюся за Вас, што Вы ў сямейцы, што мілыя п. Галя і Слаўка пры Вас. Маю цяпер многа праблемаў, над якімі трэба думаць і думаць… Можа, пасля аб чым Вам напішу. Цікава гутарылася з Семяжонам. Ён пераклаў “Пана Тадэвуша” і, здаецца, пераклаў дасканала. Усе былі да мяне добрымі і часамі аж ласкавымі. Відавочна, гэта – да пасівелай маёй галавы.
Цалую Вас сардэчна і яшчэ раз вітаю Вас усіх са святамі.
Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 28 красавіка 1981 г.
Даражэнькая Людвіка Антонаўна!
Першае, што датычыцца насення і прыправаў, дык акрамя лекаў, нічога болей мне не далі. Пастараюся гэтую справу выясніць, хоць лісты ад сына ідуць дрэнна. Ад другіх асоб зусім не даходзяць. Яшчэ запытаюся ў таго чалавека, калі яго ўбачу ў Зэльве (працуе ён у Дзярэчыне). Я рада, што хоць лекі прывезлі ў парадку.
У нас крыху пацяплела, і святы праходзяць урачыста і міла, хаця пасля майго ваяжу ў Менск (у тоненькіх панчошках) схапілі мяне і радзікуліт, і сэрца, і ўтома са святочнай беганіны і турботаў. Амаль кожнаму трэба было парадзіць, дапамагчы, спячы і сабе нешта прыгатаваць, бо цяпер наязджае да нас святар з Поразава і звычайна затрымліваецца ў мяне, бо я жыву ля цэрквы. Папрасілі мяне аб гэтым нашыя людзі. Я адмаўлялася, што хворая на грыпу, але гэта не дапамагло. Дык я цяпер – нібы ў сям’і на свята. Клопатаў хапае, хоць мне і весялей у маёй адзіноце. Людзі яны вельмі арыгінальныя і цікавыя ў сваім адданні няземскаму. Я болей “зямная” і – далёка не аскет…
На з’ездзе закраналі пакрысе і справу мовы. Смялей гэта зрабіць ніхто не адважыўся, хоць закраналі там і даволі цікавыя, актуальныя і вельмі патрэбныя сяння пытанні. Сябру Саламевіча затрымала я сама. Ведала яго з тэлебачання. Пасля ён падыходзіў да мяне і вельмі міла гаварыў пра Вас, але чакалі другія сябры, і я была – як у цікавым сне.
С. Панізніка не бачыла на зездзе. Зрабіў на мяне ўражанне Я. Семяжон. З ім магла б гаварыць бесканечна. Гэта вельмі інтэлігентны і вартасны чалавек. Цешуся, што ў нас ёсць такія. Нялёгка было яму ўзняць з пылу стагоддззяў і вярнуць народу Гусоўскага…
Сяння ў нас крыху цяплей. Я цяпер, акрамя Вас, амаль нікому не пісала. Без Вас не магу. Люблю Вас вельмі і непакоюся аб Вашым страўніку.
Цешуся, што Валодзя Караткевіч добра яшчэ выглядае, што талковы і энергічны, што дае надзею на новыя творы. Абяцала сябрам, што вазьму савецкае грамадзянства, бо хочуць, каб была – як яны ўсе, а не як нейкая “заморская” птушка. Цешацца з гэтага, а я ўсё думаю, думаю… Толькі сказанага слова назад не вазьму, а там – што ўжо Бог дасць. Трэба дароўваць… Я дароўваю, але не забываюся, бо гэта ад мяне не залежыць…
Пішу Вам і чакаю нашага святара з жонкаю на абед. Паехалі некага хаваць на сяло. Я заўтра буду садзіць гладыёлусы. Непакоюся за сваіх у Польшчы, хоць і ў нас тут з прадуктамі не соладка, але ў іх – горай. Хочацца пабачыць і падкарміць Міхася з Алесікам, але ці іх сюды пусцяць сёлета? Ці хоць вытрымае маё хворае сэрца ўсё, што прыносіць жыццё...
За зёлкі Вам шчырае дзякуй. Прышлеце іх, толькі напішэце, як іх запарваць, па колькі піць? Хоць, шчыра Вам прызнацца, дык не вельмі мне ўжо і хочацца жыць. Нешта ўжо “пазаграбавое” адчуваецца ў маім настроі. Вельмі баюся вайны.
Дзякуй Вам за ўсё, за ўсё! Вітайце сваю сямейку ад мяне! Моцненька цалую Вас.
Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 16 траўня 1981 г.
Шчырапаважаны дружа, дарагі Слава!
Паштоўкі я атрымала ў парадку. Даруйце, што не пісала. Моцна хварэла нейкаю дзікай ганконгскай грыпаю, ад якое і сяння не адчуваю пахаў. Ці “Красная Москва”, ці часнык – для мяне аднолькава пахнуць. Пасля, хворая, была на выбарча-адчотным з’ездзе філіяла Саюзу беларускіх пісьменнікаў у Гродне. Пасля – у Мінску. Пасля быў Вялікдзень, і да мяне наязджаў святар (на просьбу людзей), які час ад часу адпраўляе набажэнствы і ў Зэльве. Было многа клопатаў. Пасля – холад, пасля – гарод і т.п.
Знайшла яшчэ дзве паштоўкі. Адна – “Пажар гарадзішча” Язэпа Драздовіча, выданая ў 1939 г. у Вільні (Беларускім студэнцкім саюзам). Другая – “Жыццё” Сергіевіча Пётры (таксама – Вільня, 1939 г.). Думаю, што падобныя маеце. Калі б не мелі, дык вышлю. На з’ездзе пазнаёмілася і з мастакамі. Бачыла працы Марачкіна. М. Купава будзе ілюстраваць ці, праўдзівей, афармляць маю кніжку “На чабары настоена”. На з’ездзе было цікава, хоць я там была толькі госць і наагул маленькая асоба. Былі прычыны, ад якіх захварэла сэрца. Моцна захварэла. Арытмія. Крыху яго прывялі ў парадак. Была яшчэ вельмі цікавая паштоўка, але яна проста загінула мне з-пад рук…
На днях, па камандзіроўцы, мяне наведала В. Трыгубовіч. Хоча яна некалі наведаць і Вас. Я захопленая афармленнем “Песні пра зубра” Яўгена Куліка. Пасябравалі мы і з Семяжонам. Вашай працы ў “Нёмане” яшчэ не чытала. Усё шукаю той “Нёман”. Цяпер у нас усё цвіце, ажывае, акрамя майго хворага сэрца. Спознена вітаю Вас з усімі святамі вясны і жадаю Вам творчых і жыццёвых поспехаў! Усяго Вам добрага, Слава!
Вітайце сваю сямейку. Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 15 ліпеня 1981 г.
Даражэнькая Людвіка Антонаўна!
Тое самае, што з Вамі, старасць робіць пакрысе і са мною. Толькі ў мяне – горшая справа, бо я зусім тут адна. Толькі не перажывайце, што Вы да нічога не здатныя! Вы – тое што трэба: цудоўны настаўнік, дарадчык, энцыклапедыя! Фізічную працу пакіньце маладым. Ім гэта няцяжка. Зразумейце – няцяжка!
Безумоўна, вы чыталі ў “Голасе Радзімы” артыкул пра А. Луцкевіча. Падабаецца мне крыху тая аб’ектыўнасць, якая ёсць сяння хоць у “Голасе Радзімы”, хоць “на вынас”…
Паўтара месяца – ніякай весткі ад сына ці ўнукаў! Што ж, і гэта стрываю. Бачу, што і мае лісты не ўсюды даходзяць. Што ж, павольнае мучэнне адзінак і яўны часамі садызм – гэта ёсць суснасць таго, што нас акружае. А мяне лагодзіць мой боль і суцяшае мяне адна прырода. Яна – мудрая, хоць і яна церпіць даволі ад розных “сістэмаў”, ды ўсё ж меней, як чалавек.