Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 11 жніўня 1982 г.
Даражэнькія!
Увесь час – думкамі з Вамі. Вялікае Вам дзякуй за мілы, дарагі візіт, за той сяброўства і цеплыню, якую я адчула ад Вас. Дзякуй за кніжкі. Дануся не ўзяла за іх грошай. Разлічымся з Вамі пры першай нагодзе.
Усцешыў мяне, але болей узварушыў Ваш артыкул у “Гродненской правде” пра маю кніжку. Дзякуй Вам, што зразумелі мяне. Там сказана мала, але на болей не хапіла мне сілаў, мусіць, і таленту…
Бачыце, побач з сянняшнімі дасягненнямі ў галіне індустрыі і тэхнікі становяцца вельмі актуальнымі і глыбінна-культурныя якасці таго ці іншага народу. І для будучыні гэта, бадай, галоўнае. Мне так хацелася хоць крыху паказаць тыя якасці нашага народу, за якія ніколі і нідзе не ўстыдно. Гэта і працавітасць, і скромнасць, і чалавечнасць. Як у той паэмцы: “У нашага роду законы сваі, адважныя, строгія ўсе мы. Забіў бы цябе я ў адкрытым баі, ляжачага ж біць не смею…” Гэта факт! Усе пішуць пра гераізм, і гэта важна. Адно другому не перашкаджае. Але як жа хораша перамагчы сябе і не запляміць свайго сумлення.
Калі мы былі ў Чэхах, дык з колькасці беларусаў, якія там жылі, не было ніводнага нячэснага чалавека! Гэта – паводле даных з паліцыі. Тое самае казаў мне М. Нікан, які жыве ў Аўстраліі: і там дрэннага элементу сярод беларусаў – няма. Трэба, мусіць, добра прыгледзецца да іншых народаў, каб усебакова і належна ацаніць свой. Вось і захацелася мне сэрцам падкрэсліць чалавечыя, вартыя, высокаякасныя рысы свайго народу.
Якое шчасце, што мы не гультаі! Для беларуса кусочак зямлі – як прыладдзе для столяра, кувалда для каваля, кніжка для прафесара. Я заўважыла, што нашым людзям патрэбная гэтая беспасярэдняя гутарка са сваею зямлёю. І я люблю зямлю. Пры дотыку чалавечых рук яна творыць цуды! А я так люблю ўсё творчае. Вы крыху перахвалілі мяне…
Пасля Вашага ад’езду назаўтра было мне дрэнна. Адныя неслі кветкі, пераважна ружы, а другія… Аб гэтым усім – пры сустрэчы. Былі лекары, нават адна харошая лекарка з Гродна. Агледзела мяне, пакінула лекі. Прыязджала сюды да сваёй маці.
Як Вам заехалася? Ці вытрымала калясо? Як чуюцца нашы мілыя дамы, Марынка і дарагі малы Аляксей? Хораша, міла прайшла перадача, якую тут рыхтаваў Юрка Голуб. Мяне гэта ўзварушыла. Кветак у мяне – яшчэ ўсё поўна. Учора пад вечар Анна Іванаўна прынесла цудоўныя гладыёлусы. Сяння раніцай атрымала ружы. Заўчора – два букеты таксама. Я ўдзячная добрым людзям. Горай тое, што нельга выклікаць сваіх з Польшчы.
Зноў вярнуся да сваёй кніжачкі. Правільна пісаў некалі С. Экзюперы, што ўсе мы са свайго дзяцінства. Нечаму з тых часоў запомнілася ўсё найлепшае. Столькі было тады светлага! Народ быў бедны, ізаляваны ад чужых культур і так бязмерна багаты сваею, народнаю. Былі розныя людзі, але былі і такія, якіх я не сустрэла нават у высокааадукаваным асяроддзі. Праўдзівыя, добрыя гаспадары са спагадаю і дапамогаю людзям. Цяпер моцна змяніліся людзі, але яшчэ не зусім.
Яшчэ раз вялікае Вам дзякуй, што ў гэтай скромнай, малой кніжачцы расшыфравалі любоў маю да нашай зямлі, да сялянскіх вытокаў, да ўсіх Вас. Я, можа, не заслужыла на такое, але пастараюся апраўдаць Вашыя словы, калі крыху ўгамоніцца сэрца.
Усіх Вас сардэчна цалую. Дарагіх Мельнікавых шчыра вітаю.
Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 14 верасня 1982 г.
Добры дзень, сябра Міхась!
Рада, што магу напісаць Вам сяння. Я моцна хварэла. “Чабарок” не ўсім прыйшоўся да смаку... Ужо хаджу і думаю, што ачуняю. Дрэнна з сэрцам было, ратавалі ўколамі, бо ціск упаў 100 на 60, а гэта ўжо вельмі небяспечна.
Дзякуй, што напісалі. Шчыра зычу Вам паступіць вучыцца ў Менск. Культура народа – гэта вялікая справа, і падтрымоўваць яе ды абагачаць – наш святы абавязак, каб не заняпала зусім. Вось і я пішу тое, што некалі ўвабрала ў душу з бацькавай хаты і з родных палёў. Там цяпер з гэтага ўсяго – толькі руіны, толькі магілы...
Сяброў Г. Каханоўскага і М. Ермаловіча ведаю. Шаную іх вельмі і рада, што Вы іх трымаецеся. Такія людзі – гэта сапраўдныя вартыя адзінкі. А мяне Вы пераацэньваеце крыху. Хоць я вельмі рада, што гутарка маіх радкоў знаходзіць такі харошы, жывы водгук у Вашым юным сэрцы. Падобныя словы, як Вы мне напісалі, я нядаўна пачула ад маладой яшчэ мастачкі, якая такою менавіта бачыць і любіць нашу Беларусь. Сяння да мяне завітаў рабочы і падзякаваў мне за тое, што некалі ў Нямеччыне, калі быў там ён у няволі, трапіў яму ў рукі мой зборнік “Ад родных ніў” і дапамог маральна шмат ператрываць. Насіў яго за пазухаю. Першы раз я бачыла гэтага чалавека, але выклікае давер. Шмат яшчэ цікавага распавядаў. Аб падобным мне гаварылі ўжо неаднойчы.
Я тут зусім адна. Малы Жук, прыблудны сабачка, мяне абараняе. Мой сын-лекар і ўнукі Міхась і Алесь – у Польшчы. Напішэце мне, ці ўдалося паступіць у інстытут. Я, здаецца, буду мець да Вас просьбу, але гэта пасля.
Зычу Вам усяго добрага. Са шчырасцю да Вас – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 14 верасня 1982 г.
Дарагі Максім Танк!
Яшчэ раз вітаю Вас з юбілеем. Жадаю перадусім выдатнага здароўя, здароўя і яшчэ раз здароўя! Яшчэ – натхнення творчага і добрага настрою, і ўсяго таго, чаго самі жадаеце сабе.
Я крыху ачуняла. Выглядаю страшна, але ўжо ўстала, хаджу. Тая «забудова» не дазволіла паставіць і высечы яблыньку. Паставілі яе ў маім малінніку ў канцы двара. Спадзяюся, што мой ліст дайшоў да Вас разам з копіямі маіх заяваў. Божа мой, даруйце мне, што падобным дурыла Вам голаў у такія для Вас слаўныя дні.
Што датычыць нашага святара, то кажуць, што яго трэба выжыць з Зэльвы, бо дружыць з «небяспечнаю» Л. Геніюш. Ну, а пасля – царкву закрыць. Тая жанчына, па памершым летась святару, – Н. Бабылёва, гэта такая прайдоха, з якой ніхто не справіцца. Ёй нешта 80 гадоў. Яе моцна выкарыстоўваюць супраць маёй асобы. Хто выкарыстоўвае – Вы самі павінныя ведаць... Я была змушана звярнуцца тут да пракурора. Зяць памершага святара, Аляксандар Трахімец – ён зэльвенец, нейкі вучоны. Вось ён і трымае аберуч тую бабу і нечаму тую хату. Людзі ходзяць і просяць, усюды пішуць. Магільніцкі спачатку дазволіў, а тут усё спынілі. Уся царкоўная зямля і студня для прыхажан (самі ставілі той дом побач з цэркваю) – толькі ў распараджэнні гэтых дзвюх «дамаў», сябровак тав. Верстака і другіх. Калі б для Вас нязручна было парушыць гэтае пытанне, дык не памагайце. Альбо няхай хто другі пацікавіцца гэтым. Людзі будуць Вам моцна ўдзячныя. Я папрасіла, каб святар і яго сям’я не прыходзілі да мяне дзеля іх бяспекі. Загневаліся крыху, але прыбягаюць вечарам “с подаянием”…
Толькі што быў нейкі чалавек, рабочы. Я яго ўпусціла ў хату. Прыйшоў падзякаваць мне за кніжку «Ад родных ніў». Некалі вайною схапілі яго немцы ў лесе, было яму 17 год, і вывязлі ў Нямеччыну. Сядзеў там у лагерах, а пасля быў два з паловай гады ў баўэра. Выпісаў сабе тады беларускае Евангелле і маю кніжку. Казаў, што яна ратавала яго, трымала на духу ў тыя жудасныя часы. Раз быў нейкі налёт. Яны ехалі на фурманцы. У яго чамадане (дзеравяным) ляжала адзенне і гэтыя дзве кніжкі. Усё разбамбілі, адзенне згарэла, і толькі побач ляжалі гэтыя дзве кніжкі. Ён лічыць, што гэта быў цуд. Калі гэта праўда, дык вельмі цікава. Дарэчы, ён цяпер – знахар. Загаворваў і мае хваробы. Раіў піць чабаровую настойку і трымацца далей ад лекараў. А рэшту не апісваю, бо Вы хахаталі б. Але ўсё гэта вельмі цікава і, дасць Бог, карысна. Паабедаў у мяне. Паставіла чарачку. Тыя кніжачкі забралі яму на граніцы, калі вяртаўся дамоў. Нешта ў гэтым лекаванні ёсць першабытнае, цікавае. Казаў, што памру ходзячы, але яшчэ пажыву. Я рада, што хоць мне не горай з гэтага ўсяго... Вось так.
У сваім «Чабары» я многа пісала пра зямлю і даўніну. Гэта таму, што я люблю зямлю нашу, цалую яе спевамі і так баюся за яе існаванне... Даўніна была цікавай і паэтычнай. Няхай застанецца памяць аб яе адценнях у нашым жыцці.
Столькі часу забрала Вам! Даруйце мне. Сардэчна вітаю мілую Любоў Андрэеўну, малую Кацю і ўсіх Вам дарагіх са слаўным юбілеем і дарагім юбілярам! Хай лёс будзе ласкавы і шчодры да Вас.
Ваша Ларыса Геніюш.
Зэльва, 17 верасня 1982 г.
Дарагі Максім Танк!
Сяння – якраз Ваш юбілей. Учора бачыла, як Вам далі ордэн Леніна. Вецер кранаў Вам крыху чуб, і ўсё гэта было хораша. У кожнай газеце, нават у нашай раённай, – нешта пра Вас. Віншую! Зычу здароўя, шчасця і доўга жыць! Прыкра, што і Вы хворыя. А цяпер ласкава прашу дараваць мне, што ў такі час доля змусіла мяне патурбаваць Вас. Але сапраўды Ваш ліст дапамог мне ўстаць з пасцелі. Гэта была надзея на нешта лепшае, светлае. Дзякуй Вам.
Я хаджу, ужо нешта раблю. Адчуваю, што сэрца ёсць, бо хутка стамляюся. Зрабілі мне ўколы cocarboхil на глюкозе, столькі ж вітаміну Б-6 і папаверыну. Гэты тыдзень нікуды не іду. П’ю зёлкі ад Зоські Верас. Пайду на нядзелі. Пэўна, будуць калоць АТФ. Гэтыя ўколы маю. Дзякуй за клопаты. Жыву бязбедна. «ЛіМ» ідзе колькі ўжо гадоў безупынна. Нехта мне выпісаў «Маладосць», «Полымя». Маю «Литературную газету». Я зарабіла даволі вялікія грошы за кніжку. Чуюся, як капіталіст. Сапраўды. У сэрцы ўсё нейкія спазмы, цяжка глытаць дых.
Як я Вам пісала, узялі яшчэ часць панадворка, але ў канцы, і няхай ужо там робяць, што хочуць. Гэта не ля самай хаты. Атмасфера напружаная, і я магу тут чакаць якіх новых сюрпрызаў... Я вечна ў трывозе ад іх. Найгоршыя – райспалком і той Карпееў (яго бацька Карпей). Ён цяпер “зам. начальніка райспалкома”. Яны тут усясільныя, але людзі іх не шануюць. Гарсавет – насупраць нашай хаты. Аб іх можна сказаць многа. Не хочацца гаварыць. Жывецца ім усім выдатна. Парука – кругавая.
Было вельмі крыўдна, што перадачу пра Вас з Масквы ў сераду ў 17 гадзін мы не змаглі бачыць. Гэтую хвалю нечаму заняў Брэст. Учора чулі выступленне хору. Не хварэйце толькі, Максім Танк. Я сапраўды думала, што ўжо не ачуняю. Дзякуй, што паднялі з ложка. Але ж і ў пору прыйшоў ад Вас ліст. Непакоюся, бо апошні час няма нешта лістоў ад сына і ўнукаў. Не магу ім паслаць нават сваіх кніжак. Не бяруць на пошце. Ласкава ўзялі адну ў канвэрце. Тую атрымалі. Задаволеныя з яе. Цяпер усё думаю пра Вашае сэрца. Ці таксама стэнакардыя? Не замагайце лішне, не ператамляйцеся. Вы вельмі патрэбны. Няхай цяпер працуюць малодшыя. Вы толькі кіруйце імі. А ў хаце «Ноеў каўчэг» няхай будзе ў Вас заўсёды. Гэта куды лепш, чымсці адзінота...
Людзі мне памагаюць: і суседзі, і сваякі Яначкі, і зусім чужыя людзі, але гэта ўсё не сям’я... Мне так прыкра, што я сваімі справамі засмуціла Вас. Я буду трымацца. Абяцаю. А святар не верыць, што зможа яму хто дапамагчы. Ён ужо нічому не верыць. Рабеце, як зважаеце за адпаведнае. Вось і ўсё, Максім Танк. Няхай усё ў Вас будзе добра! Шчыра вітайце Любоў Андрэеўну, усіх сваіх хатніх і сяброў, якія мяне ведаюць. Яшчэ раз вялікае дзякуй за той ліст, які падняў мяне з ложка і павысіў мой ціск.
Спадзяюся, што віншаванне маё атрымалі.
Заўсёды са шчырасцю да Вас – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 24 верасня 1982 г.
Шчырапаважаны і дарагі Максім Танк!
Гэта мой чацверты ліст да Вас. Становішча маё на сянняшні дзень не лепшае, а штораз горшае. Даходзіць да адчаю. Не спадзявалася падобнага ніколі. Апісваць не буду. Прашу толькі аднаго: памажэце мне ратавацца, выехаць згэтуль за межы СССР. Максім Танк, не гневайцеся, што я хачу захаваць чалавечы мой твар. Дапамажэце!!!
З павагаю да Вас і ўсёй Вашай сям’і – Ларыса Геніюш.
Зэльва, 26 верасня 1982 г.
Даражэнькая Людвіка Антонаўна!
Сардэчна вітаю вас з юбілеем! Жадаю добрага здароўя, у меру бадзёрасці духу і сілаў, каб памагаць тым, хто Вашае дапамогі прагне. Трымайцеся, гадоў не лічэце, жывеце яшчэ на радасць нам доўга і шчасліва ля сваіх найраднейшых. Усіх Вашых хатніх вітаю са святам велічным і блаславенным – Вашым юбілеем! Рада, што магу сяння напісаць Вам.
Пару дзён таму было са мною вельмі дрэнна. Давялі мяне ледзь не да смерці. Вы маеце рацыю: тут болей нервы, хоць і сэрца здае. Мне тут стала неімаверна цяжка. Усяго не апішаш, бо і так лісты прападаюць. Пісаў сяння Белакоз. Папярэдні ліст ад яго загінуў. Ад сына і ўнукаў таксама лістоў не аддаюць…
Рада, што душу Вашую пацешылі этнографы. Часамі бываюць такія людзі, што пакідаюць харошы і светлы след. Дануся Бічэль будзе ў Вас. У яе многа гора. Бога прашу, каб даў ёй сілы ўсё перанесці. Аб усім яна Вам раскажа сама.
У мяне таксама ёсць пару яблыняў, дзе вельмі многа яблыкаў, але яны сёлета вельмі дробныя. Стараюся крыху сабрацца з сіламі, прыйсці да сябе. Глядзела сяння, як наш урад і грамадскасць віталі М. Танка. Цешыць тое, што ён яшчэ добра выглядае і добра трымаецца. Піша мне часамі. Стараўся дапамагчы, але безрэзультатна. Усё тут упіраецца ў мясцовых кацыкаў.