Першая. А каса? Каса прыдасца не толькі на сенажаці.
Трэцяя. I яму яшчэ адзінаццаць год да ўзросту Хрыста.
Чацвёртая. Байкі. Дый што ён зрабіў?
Трэцяя. Калі ёсць любоў, калі ты чалавек, а не быдла – ніколі не позна.
Другая. Усё яшчэ перад ім. Дзівосныя адвечныя песні. Курганы радзімы. Магілы над Дняпром.
Першая. I ўздыме ён Слова! I кліч, што зямля жыве. I людзі зведаюць, хто яны і куды ім ісці ад раскіданых гнёздаў.
Чацвёртая. Кіньце. Каго і чаму ён будзе вучыць? Ён сам не верыць пакінутаму слову маці. Ён ведае толькі, што ён тутэйшы. Ён сам не ведае, хто ён, куды яму ісці, хаця ягонае гняздо таксама раскідана.
Трэцяя. Свой шлях кожны знаходзіць і вызначае сабе сам.
Другая. Словы маці ў яго душы, казкі парабкаў – у сэрцы, песні народа – у вушах.
Чацвёртая. А колькі такіх? Са словамі, казкамі, песнямі заблукалі як у лесе і швэндаюцца па плошчах сярод п’яных, нібы валачашчыя сабакі, шлях свой згубіўшы. Азірніцеся вакол. Вы сляпыя.
Таюць у цемры постаці чараўніц. Пачынае гучаць усё галасней музыка. I ўрэшце яснее, і гэта ўжо хата на хутары ў Гладышэўскіх; а ў хаце ідзе вечарынка: песні, гульні моладзі, размовы старых...
Янка сядзіць крыху ў баку і ад старых і ад моладзі.
Бацька Марысі. Піце, госцейкі, загрызайце, чым бог паслаў. Скачыце ды смейцеся, каб так...
Матка Марысі. Каб так па вашых ворагах д’яблы скакалі ды смяяліся.
Бацька. Нічога не прапускайце. У бога ўсяго многа.
Агата.
Ева.
Юзук і Катра Гладышэўскія адышлі ад астатніх і ціха гавораць між сабой.
Маці. Дык што, Юзук, скажаш.
Бацька. Скажу як у байцы: “Мядзведзь за малым не задраў твайго Юзука”.
Маці. Мядзведзь – стары Валахоўскі?
Бацька. А Кабздох, што мядзведзя пакуль трымае, – Казік.
Маці. Няўжо і канец?
Бацька. Па ўсім відаць. (Дастае з кішэні світкі на калку паперыну.) Праз два тыдні канец умовы.
Маці. Няўжо нічога нельга зрабіць?
Бацька. А ты унь Луцэвіча спытай, што рабіць, калі канчаецца тэрмін умовы.
Янка(пачуў). Тады збіраюць рэчы і едуць на новае месца.
Бацька. Калі нехта захоча.
Янка. А вам што шкодзіць?
Бацька. Хто мяне, пажылога, захоча ў арандары? А дзеці – усе дзеўкі.
Янка. Пане Юзік, я разумею. Але кіньце. Недастойна.
Маці. Што ты ведаеш аб гэтым, галайстра гэткая?
Янка. Ведаю толькі, што галайстрам з падманшчыкамі, махлярамі, ашустамі, геморнікамі звязвацца не трэба. Кіньце і ідзіце.
Бацька. I, як вы, усё жыццё каціполем? А мне унь у найме сказана: “Тэрмін... пяць год...” Пяць разоў перазаключалі ўмову. А цяпер я стары пёс. А як кінуць? Унь як яны, не нашага бога: “Арендатор может пользоваться лесом, растущим в имении, исключительно для нужд самого имения, но не для продажи”. А я з гэтага лесу рукамі хату ўзвёў, пуні, свірны, млын вадзяны. Я “не обращал луга в пашни и наоборот”, я... “улучшал землю”, я “арендные деньги и подати уплачивал сполна”. А вось як пішуць: “вновь возведенные постройки оставить в пользу собственника и сдать, по окончании срока, всё именне со всеми его принадлежностями в таком состоянии, в каком оно было принято мною”.
Марыся падышла ззаду і слухае.
“Жилые и нежилые строения, кои по окончании срока аренды остаются в пользу собственника или должны быть снесены по его указанию арендатором”. Абплялі яны нас. 3 усіх бакоў. Нават бог іхнім языком загадвае, гаворыць, пагражае.
Янка. Гэта слова бога, у якога рогі.
Марыся. А тыя рогі і зламаць могуць.
Маці. Хто? Стафан – найміт? (На Янку.) Гэты?
Марыся. Нехта ды знойдзецца... Няўжо гэта канец, татка?
Бацька(адыходзіць з маткай, махнуўшы рукой). Амаль, напэўна, канец... Хіба толькі... дзіва якое. (Да Янкі.) Пісьменны, скажы нам, дзе шукаць дзіва?
Янка. Не там, дзе шукаеце. (Марысі.) Так, да мура прыперлі. 3 усіх бакоў.
Марыся. Разваліць можна.
У хату ўваходзіць Стафан Каляда. Здалёк заўважае Марысю і Янку.
Стафан. Вечар добры ў хату. Во ўрэшце абліччы божыя, а не псіныя морды.
Бацька. А ты адкулека?
Стафан. З канторы.
Янка(Марысі). Хіба галовы ім разваліць? Або, хутчэй, сваю падставіць?
Марыся(проста). Што думаеш? Надумаешся да нечага?