Мураўёў. Мне часта даводзіцца захапляцца вось так... Аддаюць перавагу маладому Нуліну, які толькі што прыехаў з Парыжа, а не мне, які “в сраженьях изувечен”.
Кастусь. “И вас за то ласкает двор”.
Караліна і дэ Салье пайшлі.
Мураўёў. Ласкі двара не ласкі жанчын... Мсціслаўскі... Я ведаў аднаго па Магілёўшчыне.
Кастусь. Наш радзінны край, граф.
Мураўёў. Н-нулін... Непрыемны выпадак, га?
Кастусь. Відаць, вам дрэнна, калі сярод гэтых жырандоляў і калон людзям блюзняцца цені паўстанцаў.
Паўза. I раптам Каліноўскі рассмяяўся.
Цікавая ідэя. Уявіце сабе, што я сапраўды паўстанец. I сустракаюся з чалавекам, які мяне ведае... Бр-р...
Мураўёў. А вы пайшлі б у паўстанцы, князь?
Кастусь. Пайшоў бы. Каб імператару прыйшла ў галаву ідэя адмяніць гасудараў радасловец.
Мураўёў. Дзікая ідэя. Хіба ён можа?
Кастусь. Радасловец – небяспечная кніга.
Мураўёў. Чаму?
Кастусь. З яго вынікае, што першыя – мы, а Раманавы – мелката.
Мураўёў. Сказалі б гэта ў вочы?
Кастусь. Прывілей арыстакратаў – праўда.
Мураўёў. Нават на эшафоце?
Кастусь. Э-э! Столькі сапраўдных дваран за апошнія гады мужна стаялі на ім. Я не горшы. Толькі мне хацелася б ведаць... навошта вам усе гэтыя страты, граф? Якая вам патрэба знішчаць?
Мураўёў. Таму што толькі на імперыю, на ўцёс у збаламучаным моры спадзяюцца сёння высакародныя людзі ўсёй зямлі.
Кастусь. А нашто нам апраўдваць іх спадзяванні, ратаваць іх?
Мураўёў. Для сябе. Бунт мужыка – заканамерны. Ён воўк і глядзіць у лес. Калі ж дваранін стае на бок мужыка, здраджвае саслоўю, хоча ў свінапасы – такога нельга літаваць.
Кастусь. А такія ёсць?
Мураўёў. Ёсць.
Кастусь. Хто яны?
Мураўёў. Ну вось, напрыклад, Каліноўскі...
Кастусь. Хто ён?
Мураўёў. Самы небяспечны і самы дастойны мой вораг.
Кастусь. Тады гэта, відаць, фігура. Хацелася б мне ўбачыць яго. Я з цікавасцю паціснуў бы яму руку. Гэта, ці ведаеце, сустрэча не з тых, якія забываюць.
Мураўёў. Я не магу забыць аб ім ужо некалькі месяцаў.
Кастусь. Цікава, які ён?
Мураўёў. Кажуць, русыя, вельмі пышныя, хвалістыя валасы.
Кастусь. Гэта не прыкмета. На жаль, мода псуе валасы мужчын памадай.
Мураўёў. I вялікія выразныя вочы.
Кастусь. У беларусаў наогул выразныя вочы. Нямнога... Чакайце, чакайце, як, вы сказалі, прозвішча?
Мураўёў. Каліноўскі.
Кастусь. Я ведаў аднаго па Пецярбургу. Як яго зваць?
Мураўёў. Канстанцін.
Кастусь. Н-не. Таго звалі Віктар... Сядзеў у Публічнай бібліятэцы днямі і начамі.
Мураўёў. Гэта яго старэйшы брат. Ідэйны выхаваўца. Кажуць, быў яшчэ горшы якабінец. На шчасце, не дачакаўся перамогі ўлюбёнага браціка. Здох ад сухотаў.
Паўза. Кастусь устае.
Кастусь. Я вымушаны адвітацца, граф.
Мураўёў. У чым справа?
Кастусь. Мне няма аб чым размаўляць з вамі. I не хочацца.
Мураўёў. Князь, вы няветлівы!
Кастусь. Магчыма. Але затое – прамы. I выхаваны ў правілах дваранскага ганаровага кодэкса. А ў прыдняпроўцаў, у мяне... ёсць цвёрдае перакананне ў тым, што павінен і чаго не павінен рабіць дваранін... чалавек. Што ён павінен мець.
Мураўёў (з жудаснай іроніяй). Прасвяціце старога. Што?
Кастусь. Толькі душу для праўды, жыццё – для сапраўдных людзей, сэрца – для жанчыны... I яшчэ гонар. Чуеце? Гонар... для самога сябе і ні для каго на свеце больш.
Мураўёў. У чым жа ён, калі не сакрэт?