Яўхіміха.
А гэтым – гонару занадта многа,
Каб перад імі плакаць... Змоўч, народ.
Цяпер цішыня вісіць над галовамі людзей. Зямля дастае смяротнікам амаль да плячэй.
Вастравух (Яўхіму). Бачыш, а ты мяне засячы хацеў... “Пан, пан...” У адной зямлі... стаяць будзем.
Яўхім. А можа, табе і лягчэй было б?
Вастравух. Ну не. Памерці растаптаным, як я тады? Так я хаця чосу ім даў...
Заруба вышэй за ўсіх, астатнім зямля дастае да рота.
Яўхім. Гэй, Заруба, ты й тут выгадаў... каб я табе прысніўся.
Заруба. Прысніся, брат, я тады адразу ўваскрэсну. Ад жаху.
Зямля падае Зарубу на галаву. Ён адплёўваецца.
Эй, афіцэр, каўбаса гарохавая... Можа быць у смяротніка апошняе жаданне?
Юнген. Ну?
Заруба. Я служыў паручнікам. Ты – капітан. Ці нельга саст упіць сваё месца старэйшаму па чыну?
I ўсё. Замест людзей – капец зямлі.
Юнген (да натоўпу). Ну як?
Маўчанне.
КАРЦІНА ДЗЕВЯТАЯ
Задні пакой за модным магазінам, які належыць Юзэфе Яневіч. Пад манекенамі доўгія рагожныя цюкі са зброяй. Тут жа сядзіць Арсень, узброены лупай; рэжа на гуме штамп, робячы пробныя водціскі. Кастусь сядзіць за сталом, гамонячы з Каралінай, Чортавым Бацькам, Марцявічусам. Кастусь скандуе.
Кастусь. Сачыніцель папулярных баек, з камітэта адказны таварыш, паважаны Арсенька Станевіч...
Арсень. Чаго табе?
Кастусь. Маніфест аб зямлі, які вы адрэдагавалі, на-дру-ка-ва-ны... вось... Трыста экземпляраў на Міншчыну...
Чортаў Бацька (уздыхае). Зямля-зямля...
Арсень. Добра.
Кастусь. Як пячаць?
Арсень. Зараз скажу. Будзе – хоць падарожныя фельд’егерам адмячай.
Кастусь (скандуе). Паважаны фальшываманетчык і падробнік дзяржаўных пячацяў. Да чаго ж ты, браток, дакаціўся?!
Арсень. Змоўч, чапяла.
Чортаў Бацька. Сапраўды, як дзіця малое.
Караліна (з дакорам). Хлопцы... Вы ж ведаеце, калі ён вершы піша, вершамі гамоніць...
Яневіч. Вершамі жартуе.
Арсень. Знайшоў час жартаваць...
Кастусь. Лягчэй вам стане, калі я плакаць буду? Жартуйце, хлопцы, жартуйце... Каб не вершы, не жарты – ета ж проста нам усім перавешацца трэба было б... самім... не чакаючы мураўёўскай ласкі... От, пэўна, узрадаваўся б! (Цытуе.) “З-за адсутнасці здаровага смеху ўрад паўстання перавешаўся ў поўным складзе”.
Караліна. Каліна, не трэба...
Кастусь. Сонца з месяцам ззяе на небе. На зямлі – адно толькі сонца. Каралінай яно завецца... Подлых змоўшчыкаў святлом сагравае.
Яневіч (ціха). Сэрца збалелася, на цябе гледзячы... Не забыў жа... Не...
Паўза.
Кастусь. Я, матулечка, усё помню... Я – не з тых, што забываюць...
Паўза.
Рыгнецца ім яшчэ за жыўцом закапаных, за дзярмо на святых магілах... Адальюцца кошцы мышчыны слёзкі... I не дзярмом – крывёю. Вось яно як.
Паўза.
I таму працаваць, хлопцы, працаваць.
Званочак. Яневіч выйшла. Кастусь выняў з цюка штуцэр, прыцэліўся.
Дзіва штуцэры. Адвязём на Слонімшчыну.
Марцявічус. Згода.
Кастусь. А тыя няхай зэльвенцы возьмуць.
Заходзіць Яневіч.
Яневіч. Ф-фу-у. Удружыў ты мне, Кастусь, дружок, гэтым магазінам... Бабы прыходзяць дурныя, як курыцы.
Кастусь. Гаспадыня моднага салона, найяснейшая пані Яневіч, пацярпіце дзянёк, калі ласка, накіруем мы вас у Варшаву: аднаўляць з “чырвонымі” сувязь.