Па пажарах дымных
Нясе...
Нясе...
За ўсiх бедных людзей
Па палёх яна iдзе...
Iдзе... iдзе...
Беларусь. Глядзiце! Успомнiце! Прыходзiць час!..
Уздымаецца заслона. Закiнуты вадзяны млын пад Бахарэвiчамi. Грэбля парасла дрэўцамi, лес прысунуўся амаль да самых сцен... Чортаў Бацька i баба Гарэлiха глядзяць у глыбiню сцэны, адкуль чуцен далёкi шум натоўпу.
Гарэлiха. Куды гэта народ сыпануў? Га, Чортаў Бацька?
Чортаў Бацька. Паўстанца ловяць... Паныча... Iшоў нiбыта па дарозе сюды.
Гарэлiха. А Яўхiм наш... Сокал-мужык!..
Чортаў Бацька. Над пешым арлом i варона з калом... Але нiшто - сокал....
З'яўляецца Падарожны вандроўнiк у лапленай сялянскай свiтцы, з торбай за плячыма, з трохгранным кiем у руках. Бахматая галава, густыя бровы, доўгiя вусы.
Падарожны. Дзень добры на славу божую.
Чортаў Бацька. Ветлiвы... Па-нашаму... Здароў, вандроўнiк.
Падарожны сядае побач з iмi.
Хто будзеш?
Падарожны. Павей-вецер, дзядзька. Хаджу, зямлю нагамi штурхаю.
Чортаў Бацька. Я i гляджу, лёгкi ты на хаду. Як ляцiш...
Падарожны. Што, сябры, цi не было тут хлопца, светлавалосага такога, высокага?..
Чортаў Бацька. А табе чаго?
Падарожны. Ды так... Таварыша павiнен быў тут сустрэць.
Гарэлiха (бурчыць). Сустрэнецеся ў ката на дыбе... Носiць тут...
Чортаў Бацька. Змоўч ты, Гарэлiха... Гэта наш чалавек... Мужык.
Падарожны. Дзякуй, добры чалавек... Ну, як тут у вас жыццё?
Чортаў Бацька. Не жыццё, а выццё...
Падарожны. Паўсюль так. Сам бачыў. А мураўёўцаў не чуваць?
Чортаў Бацька. Каго?
Падарожны. Новага намеснiка цар прызначыў. Мураўёва. То яго салдаты.
Чортаў Бацька. Не чуваць. А ў наваколлi паляць-такi вёскi.
Падарожны. А што народ?
Чортаў Бацька. А што народ! Народ паноў б'е...
Падарожны. Якiх паноў?
Чортаў Бацька. I вiнаватых, што паўсталi, i невiнаватых.
Падарожны. Ды нашто?
Чортаў Бацька. Невiнаватых пад шумок. Усё лягчэй мужыку. Тым больш - разбiрацца не будуць. Унь мужыкi сёння пана Зарубу на хутары вырашылi памацаць. А вінаватых, злачынцаў царскiх, тых, што ў лясах са зброяй, - тых цар загадаў.
Падарожны. Як цар?
Чортаў Бацька. Поп казаў у нядзелю, што, маўляў, гэта паны, што прыгон вярнуць хочуць. Цар вызвалiў, дык яны паўставаць. З амбону казаў - не брэша.
Падарожны. Дык гэта ж няпраўда...
Чортаў Бацька. А ты хто такі, што лепей за папа праўду ведаеш?
Падарожны. Поп нават пра дзяцей сваiх усёй праўды не ведае. Пра тую праўду спытай у пападдзi ды ў паповага наймiта.
Чортаў Бацька. Гэ... Наконт нашага папа - як у ваду глядзеў...
П а д а р о ж н ы. То што ўсё ж вашы мужыкi рабiць збiраюцца?
Гарэлiха. Скора ўбачыш.
Падарожны вiдавочна непакоiцца.
Падарожны. Чаго-то вы тут седзiцё? Як прыклееныя, як госцi... "Надвор'е якое цёплае. Каб быў госцем - даўно б дахаты пайшоў".
Чортаў Бацька. Ды тут зараз народу будзе - поўна... О! Спаймалi-такі... Вядуць...
Здалёк чуваць гоман натоўпу.
Падарожны. Хто вядзе? Каго?