Вітаўт. Туды? Дзе развал?
Кастусь. Больш цяжкай працы няма... Не ўпэўнены – не едзь.
Вітаўт. Вось... Вось яе... Толькі яе...
Кастусь. I ўлічы, там сапраўды цяжка.
Вітаўт. Зробім... Не ўсё ж ты ды другія... Мы таксама не шапкай боршч ямо, не ў нерат узімку хутаемся, не нагою нос выбіваем...
Паўза.
Кастусь. Едзь. Марыш аб славе? Законна для тваіх год. Хочаш небяспекі? Таксама. Працаваць хочаш? Працуй. Вось табе Міншчына. Рабі там што хочаш. Але каб праз месяц быў стальны парадак. Не зробіш – адкажаш. Будзем ведаць: крыкі твае – шчанюкоў віск. Зробіш – вось табе твая слава і памяць у пакаленнях.
I тут раптам устае пані Юзэфа.
Яневіч. Не! Агойтайся, Кастусь! Нельга!
Кастусь. Чаму?
Яневіч. Панства яго! Сённяшняя яго выхадка...
Кастусь. Ён заўсёды быў смелы...I ён зразумее сваю няслушнасць. Усім нам іншай дарогі няма: або перамога, або пятля... Мяне ён не абразіць, Юзэфа. I потым, ён хлопец з хворым сумленнем, яму сапраўды трэба верыць у сябе...
Яневіч. Нішто сабе гусь! Ну і ну! Яму дзевятнадцаць, табе – дваццаць пяць, а ты за яго не разумнейшы...
Кастусь. Чаго гэта я гусь, цётка Юзэфа?
Яневіч. А тое... Не любоў галоўнае ў ім. Зайздрасць!
Кастусь. Рэўнасць, цётка... Рэўнасць да кат аржнай працы... Хай працуе.
Я н е в і ч. Не вер!
Кастусь. Ён – чалавек. Я не магу не верыць чалавеку.
Паўза.
(Кастусь паказвае на чамаданы.) Бяры. Чакай на кватэры інструкцый.
Вітаўт. Дзякуй... Кастусь.
Пайшоў Вітаўт.
Арсень. Позна ўжо. Нам – час.
Яневіч. Ідзіце... Я вас – выведу.
Усе пайшлі. Толькі Караліна трохі затрымалася.
Караліна. Ты добра падумаў?
Кастусь. Трэба рат аваць чалавека... Як яно радзее, кола сяброў... Але гэтага я адчаю і злосці – не дам.
Караліна збіраецца ісці.
Скажы мне, сланечнік... Ты мне з самага таго дня не гаварыла.
Караліна. Што?
Кастусь. Ты ведаеш, што...
I тады Караліна традыцыйным жэстам прыкладае кулачок сагнутай левай рукі да сэрца.
Караліна. Люблю... Беларусь.
Кастусь. То ўзаемна... узаемна.
КАРЦІНА ДЗЕСЯТАЯ
Канцылярыя ў мінскай жандармерыі. Ноч. Гарыць толькі адна свечка. Стол падзяляе дзве фігуры. Гэта Лосеў і Парафіяновіч. Ідзе допыт.
Вітаўт. Вы нічога ў мяне не знайшлі... Я пратэстую супраць арышту!
Лосеў. Усе гэта патроху робяць.
Вітаўт. Я – гэта не ўсе.
Лосеў. У вас – як ва ўсіх – дзве нагі... Цалкам прыдатныя, каб мераць камеру... Усе – мераюць. То чым гэта вы такі адметны перад дзяржавай?..
Вітаўт. Без здзекаў!.. Я вам – не хлопчык!
Паўза. Лосеў раптам усміхаецца... Усмешка страшнаватая.
Лосеў. Гм... Магчыма... А я вось здзіўляўся, нашто арыштавалі такое дзіця?.. Дурасць!.. Што яно магло небяспечнага нарабіць у сваім узросце?
Вітаўт (з гневам). То чаму арыштавалі?
Лосеў. Таму што, калі ідзе звычайная праверка, невінаваты не шукае чорнага ходу з кафэ. Чаму б гэта?
Вітаўт. У вас жа прынцып: вінават ага і дурань пакарае. Ты невінаватага пакарай – вось у чым сапраўдная дзяржаўная веліч.
Лосеў. I тое праўда... Прымітыўна – па ўзросту, – але ўмееце думаць. Глядзіце вы! Можа, вы сапраўды большая асоба, чым я меркаваў?
Вітаўт. I што?
Лосеў. А тут яшчэ пашпарт на ваша імя знайшлі сярод папер забітага паўстанца Далеўскага. Чаму б гэта?