— Калі ласка, дзядзька Барыс!
— Што сказаў Васілю «афганец»?!
— Далей, — пачаў Крушынскі, — мы расчулі наступнае. Мне ўдалося, казаў афганец Васілю, пераправіць шкатулку ў Саюз. І цяпер яна знаходзіцца ў.
— У Беларусі, у Вялікай Паляне! — уклікнуў Цім.
— Ды перастань ты круціцца!
— І перабіваць, — дадала Віка. Яна як бы ўжо нейкае права мела на Крушынскага, не давала яго ў крыўду, заступалася за яго.
— У Беларусі, у ваколіцах Вялікай Пляны. — пацвердзіў Крушынскі. — Далей «афганец» амаль шаптаў. І нам мала што ўдалося расчуць. Напрыклад — «я ўжо нежывы, я ведаю, — ціха казаў ён, — таму пра шкатулку ведаеш ты адзін. Усё тваё. Паедзеш туды. Зробіш. Абяцай, што зробіш.» Тут у палату пачалі заходзіць іншыя хворыя, і «афганец» замоўк. І тыя апошнія яго словы было адзінае, што мы, спецслужбы, мелі. Назаўтра «афганца» забіраюць на аперацыю, потым — на другую. Словам, ён памёр.
Што да Васіля, той, неўзабаве выпісаўшыся са шпіталя і дэмабілізаваўшыся, пачынае паводзіць сябе дзіўна. Канечне, у нас ён на заметцы. Мы сочым за ўсімі яго дзеяннямі і перамяшчэннямі. А ён першае што робіць — гэта едзе ў сяло Вялікая Паляна і ставіць на свае грошы.
— Помнік! — Ціма не проста было суняць.
— Так. Той самы, які вы згадвалі сёння. На месцы, дзе пахаваны ваш зямляк-«афганец». Пасля чаго наш Васіль нібыта забыўся пра ўсё на свеце. Ды й то, можна яго зразумець! Малады, здаровы, разумны. Прайшоў вайну. З медалямі. Ад дзяўчат няма адбою. А тут яшчэ такое пачынае заварочвацца!.. Перабудова, канец Савецкага Саюза, вольны бізнес, лёгкія грошы, вясёлае, невядомае раней жыццё. Тут аб усім забудзеш, не тое што пра хваравітае трызненне нейкага калекі і пра нейкую міфічную шкатулку! Наперабой завуць Васіля ў розныя фірмы, абяцаюць залатыя горы. Пачаў ён з целаахоўніка, затым вырас да менеджэра, потым — камерцыйнага дырэктара. Грошы шалёныя, замежныя паездкі, рэстараны. іншамаркі.
Галава кругам у Васі! А мы з яго вачэй не спускаем. І не ўмешваемся. І дачакаліся. Вельмі хутка пайшлі ў Васіля няўдачы. Сяброў у яго не было; там дзе «круцяцца» вялікія грошы, сяброў ніколі не бывае. Сям'ёю не абзавёўся. Пасады свае пагубляў, прычым у зваротным парадку: камерцыйны дырэктар — менеджэр — целаахоўнік — проста вартаўнік, пакуль не выгналі зусім. Пачаў наш Васіль піць. Улез у даўгі, прадаў усё, што можна было.
А тут яшчэ звалілі на яго нейкую махінацыю, з камп'ютэрнай тэхнікай звязаную, «падставілі» яго, і хоць следчыя разабраліся, што ён тут ні пры чым, аднак месяцы тры давялося праваляцца на нарах.
— Вось і ўсё, — абарваў сам сябе Крушынскі. — У нас ёсць самыя дакладныя звесткі, што неўзабаве Васіль павінен тут з'явіцца. Тады ён і выведзе нас на месца, дзе схавана шкатулка.
Віка, пераглянуўшыся з хлапчукамі, нерашуча спытала:
— А ён… хіба не мог забраць яе раней?
— Не мог. У камеру да яго мы падсадзілі свайго чалавека. Аднойчы Васіль і прагаварыўся. Маўляў, так і так, вось выйду адсюль, адпачну, адляжуся. А потым махану ў адно месца, дзе мяне капітал чакае. Раней, сказаў яшчэ Васіль, грошы і без таго вадзіліся, таму не было патрэбы чапаць гэты свой «персанальны банк». Вось цяпер і мы яго пачакаем! Каб узяць цёпленькім, а шкатулку з каштоўнасцямі вярнуць таму, каму яна па законе належыць — дзяржаве.
— Пачакайце… Вось толькі… — Валік зрабіў задуменны выгляд.
— Што толькі?
— Навошта чакаць Васіля? Няўжо нельга самім паспрабаваць адшукаць шкатулку?
— І то праўда! — падтрымаў Валіка Цім. — Мы ж тут усё чыста ведаем, кожны куточак!
— Не раю вам гэтым забіваць сабе галаву. Без Васіля шкатулку нам не знайсці ніколі. Няўжо вы думаеце, што за пятнаццаць гадоў мы б яе не адшукалі б, каб можна было?! Пра шкатулку забудзьце. Нас павінен цікавіць толькі Васіль.
Цім уздыхнуў расчаравана.
— А можа, паспрабаваць усё-ткі? — спытаў з надзеяй. — Яшчэ раз? У нас у сяле жывуць два «афганцы» былыя. Можа, з імі што-небудзь звязана?
— Нічога з імі не звязана! — адказаў Крушынскі. — За каго вы нас, спецслужбы, прымаеце? На іх мы выходзілі, і неаднойчы. Апытвалі. Глуха! Яны зусім у іншы час служылі ў Афганістане. Так што ўсе канца губляюцца, і толькі Васіль можа іх разблытаць. Зразумела?
— Зразумела…
— І чаму я вам гэта расказваю — таксама? Вы проста змусілі мяне! Бо я баяўся, што вы разнясеце розныя плёткі па ўсім сяле, і нейкім чынам Васілю пра мяне стане вядома. Тады ён яшчэ не скора тут паявіцца! Але раз ужо вы аб усім ведаеце — самі павінны разумець: цяпер мы звязаны адной вяровачкай. Цяпер вы проста вымушаны маўчаць! Згода?
— Яшчэ б!
— Канечне!
— Мала маўчаць; раз вы ўжо ў курсе справы, дык павінны яшчэ і памагаць мне!
— Мы згодныя!
— Але як?! Чым?!
— Ну, напрыклад, вы ж разумееце, што я часта не магу бываць у сяле. А вы жывеце там. Гуляеце, лазіце паўсюль. Хлопцы вы назіральныя, сур'ёзныя, умееце трымаць язык за зубамі. Таму патрабуецца ад вас ўсяго толькі — заўважаць незнаёмых падазроных людзей. Кожны з іх можа аказацца Васілём. І тады дакладваць мне. Усё гэта не за так, не за бясплатна, — дадаў Крушынскі. — Калі вам пашэнціць, калі вы справіцеся і высачыце Васіля, вас чакае ўзнагарода. Хто з вас што б хацеў?
Пытанне дык пытанне! Тут любы задумаецца! Гэта ж яшчэ гледзячы што разумее пад «узнагародай» Крушынскі. Можа, для яго гэта — звычайная аўтаручка з блакнотам? А можа, аўта… мабіль! А можа, пуцёўкі ў кругасветнае падарожжа? Паміж аўтаручкай і аўтамабілем разбежка ой-ё-ёй, і трэба яшчэ ведаць межы гэтай будучай узнагароды!.. Дый ці не розыгрыш гэта?
Але Крушынскі быў сур'ёзны.
Віка адвярнулася і абыякава пазірала ў вакно. Каму-каму, а ёй узнагарода не свяціла.
— Ну? — падагнаў хлопцаў Крушынскі. — Ты, Ці м, што хацеў бы?
— А можна… матацыкл? Хоць бы «Мінск»! — дадаў ён паспешліва і чамусьці вінавата.
— Матацыкл? А колькі табе гадоў?
— Трынаццаць…
— Дык як жа ты «на правы» здасі?
— А ён бы стаяў у мяне ў гаражы, чакаў, пакуль вырасту!
— Будзе табе матацыкл, — урачыста паабяцаў Крушынскі.
На тым і развіталіся. Быў прызначаны дзень, калі хлопцы могуць наведвацца ў леснічоўку — серада, і час — толькі раніцаю. І, само сабою, каб ні адна жывая душа не даведалася!
Калі хлопцы пайшлі, Крушынскі не хаваў радасці.
— Ну, цяпер, спадзяюся, можна жыць спакойна, — сказаў ён.
Але Віка была панурая.
Прывабнасць тайны. — Цімава прага дзейнасці. — Помнік. — Два «афганцы». — Паход да Міколы Танкіста. — Валікаў сакрэт.
І так, цяпер усё стала на свае месцы. Усё было зразумела: хто такі «барадач», чаго ён тут ашываецца, што за «нявольніка», ці лепш сказаць, «нявольніцу» трымае ў сваёй леснічоўцы. Усё было проста, нават будзённа. Але вось жа дзіва! Рэальнасць і будзёнасць гэтыя аказаліся нашмат цікавейшымі за ўсе фантазіі!
Пасля знаёмства з Вікаю і з Крушынскім жыццё нашых хлопцаў набыло зусім іншы сэнс. Бо адна справа — проста жыць, як і ўсе навокал. Есці, піць, спаць, тэлевізар глядзець, урокі вучыць. У хакей гуляць, на лыжах па лесе гойсаць.