— Бажуся, гэта «наша» вада! — крыкнуў ён буравому майстру і ўсяму наваколлю.
Юсуф-задэ, недаверліва пасміхваючыся, таксама падышоў да адстойніка, пацёпаў па вадзе далонню, нібы баючыся апарыць пальцы, потым паднёс іх да рота і хмыкнуў.
— А раптам нам на самой справе пашанцуе, а, шэф-лабарант? Ці ж мы для гэтага не стараліся? Ты колькі сюды фляг з чаем сейіда Мулуда перавалок? Відаць, цыстэрну!
Акліль засмяяўся, уявіўшы сабе адразу цэлую цыстэрну пахучага чаю.
— Мы вялікія даўжнікі, так, Акліль? — Юсуф-задэ пакаштаваў ваду, затым зачарпнуў яшчэ прыгаршчы і з дзіцячым здзіўленнем назіраў, як жыватворная вільгаць ільецца скрозь пальцы ў басейн і зіхаціць на сонцы. — Але даўгі аддаём заўжды з працэнтамі. Хоць не так хутка, як некаму хацелася б. Такая наша работа. Ну, бяжы да Карнеева, ды і кожнаму можаш сказаць, каб прыходзілі каштаваць «нашу» ваду.
У наступны момант бурыльны майстар быў ужо зноў строгім і заклапочаным, бо рыхтаваў з рабочымі калону абсадных труб і тампанажны раствор.
К вечару ля «новай» вады, як яе назвалі, сталі паяўляцца маўклівыя жыхары суседніх аазісаў. Яны каштавалі ваду, пераглядваліся і ціха знікалі.
— Гэта ператварылася ў нейкі рытуал, — гаварыў Юсуф-задэ, насупліваючы бровы. У ягоных вачах Акліль бачыў прытоеную радасць.
Але прайшло яшчэ два дні нясцерпнага чакання, пакуль лабарант, працадзіўшы ваду праз некалькі столак марлі, прынёс поўную шклянку Карнееву са словамі:
— Можна ўжываць.
Ваду каштавалі, як быццам то быў эліксір жыцця. Далі Амаме.
— Твой бацька не выплесне яе вон?
— Гэта сапраўдная вада, — пацвердзіў малады хамес, і ўсе зразумелі тое, пра што ён не сказаў.
— А зараз патрэбен штурм, — гаварыў Юсуф-задэ Аклілю, які не адыходзіў ад бурыльнага майстра ні на крок. — Іначай ад солі не ўцячы. А ўстаноўка наша ведаеш на колькі яшчэ здольна заглыбіцца? Метраў на сем ці восем. Так вось, задзіг.
Тампанажны раствор Юсуф-задэ вырашыў рыхтаваць іначай, чым было запланавана. Да цэменту загадаў дадаць не хлорысты кальцый, а вадкае шкло. «Мёртвую ваду» з верхняга пласта трэба было адасобіць так, каб яна ніколі не магла прасачыцца ніжэй.
Нарэшце магазін для бурыльных труб нязвычна апусцеў. Юсуф-задэ з памочнікамі ўстанавілі праверачнае долата, каб апрацаваць ім увесь ствол нанава, перш чым апускаць абсадныя калоны. Для абсадкі вырашылі прымяніць не сталёвыя трубы, як звычайна раней, а азбеста-цэментавыя. Яны былі не толькі значна танней, але, галоўнае, не баяліся карозіі. Толькі апускаць іх трэба было вельмі акуратна: каб раптам калона не захрасла. Трубы нельга было ні паварочваць, ні цягнуць назад, каб потым выкарыстаць сілу свабоднага падзення і прабіць вузкае месца, як гэта звычайна рабілася бурыльшчыкамі. Бо маглі выкрышыцца тарцы.
— Але ж ты хочаш з землякопаў перарабіць нас на ювеліраў,— бурчаў памочнік, стаміўшыся ад папярэдніх трэніровак.
Спалучалі трубы гладкімі металічнымі муфтамі з укручвальнікамі — па самаму новаму спосабу. Ён быў апрабаваны пакуль у двух месцах — у Беларусі і ў Венгрыі. Канцы труб не трэба было рыхтаваць для стыкоўкі недзе ў цэнтральных майстэрнях. Там свідравалі толькі адтуліны ў муфтах.
Нарэшце, параіўшыся з Карнеевым і лабарантам, Юсуф-задэ вырашыў перад абсадкай трубамі ўзарваць у самым нізе ствала «тарпеду».
— Неабходна, каб там утварыўся добры рэзервуар і вада адразу ж шуганула ўверх як мага мацней, — растлумачыў ён свой намер.
Будзе выбух? Не тое што Хуары, нават асцярожны і нелюдзімы з-за папсаванага рваным шрамам твару Селім прыйшоў на буравую.
Бурыльшчыкі доўга вырашалі, якога памеру трэба апусціць «тарпеду». Юсуф-задэ хацеў, каб яна была магутнай. Таму прапанаваў зрабіць яе ў два метры даўжыні. Але Карнееў баяўся, што гэткай бомбай можна папсаваць сценкі ствала.
— Нічога — кашу маслам не папсуеш, — запярэчыў Юсуф-задэ. — Потым праверачным долатам пачысцім ствол.
— Узрыўчатка — гэта табе не масла, — пярэчыў асцярожлівы Вахрашчын, які таксама прымаў на савеце актыўны ўдзел, бо ведаў узрыўную справу.
Вырашылі, што тарпеда будзе метровай даўжыні. Дзве скрынкі з толам прывезлі да буравой! Хлопцы так увішна круціліся каля ўзрыўнікоў, што Карнееў загадаў усіх трох пасадзіць у машыну і адвезці ў лагер пад нагляд повара Мулуда.
Але неўзабаве хлопцы зноў прымчаліся да буравой. Паспелі якраз. Усе бурыльшчыкі адышлі падалей, прылеглі. Юсуф-задэ нахіліўся да жалезнай скрыначкі і крутнуў ручку. Глуха грымнула, страсянулася зямля. Хлопцы былі расчараваны, асабліва Акліль, які не забыў, як ірваліся ў лагеры бежанцаў французскія бомбы.
— Ну, наперад! — загадаў Юсуф-задэ. Пачалася напружаная работа. Хаця ў Юсуф-задэ цяпер быў зменшчык — вясёлы масквіч Сізоў, бурыльны майстар і не падумаў ісці адпачываць, застаўся на другую змену. Ён стаў кіраваць элеватарам, спрытна ўтрымліваючы калону дакладна над вусцем свідравіны, пакуль другім элеватарам узнімалі наступную трубу і ўкручвалі яе ніжнім канцом у муфту папярэдняй. Нарэшце поўнасцю падрыхтаваная калона шэрай змяёй пачала ўпаўзаць у свідравіну. Акліль сачыў не столькі за маніпуляцыяй буравога майстра, колькі за выразам твару Юсуф-задэ, мімаволі яго паўтараючы.
Калона апускалася вельмі павольна. Але раптам рух амаль спыніўся. Акліль прыкусіў перасохлыя губы і стаіў дыханне. Тое ж самае зрабіў Юсуф-задэ.
— Прамыўку дайце мацнейшую! — крыкнуў буравы майстар.
Калона зноў павольна пасунулася ўніз. Знікла першае звяно труб, другое…
Юсуф-задэ з самага пачатку прызнаўся, што не вельмі давярае азбеста-цэментавым трубам. Разам з ім цяпер і Акліль вельмі баяўся, што абсадку дзе-небудзь вось-вось зацісне набрынялай ад вады пародай.
— Нечага баяцца, — заўважыў Сізоў,— у нас жа мінімум сорак міліметраў затрубнай прасторы. Праскочым.
Але і аптыміст Сізоў машынальна ўзяў цэпавы ключ, забыўшы, што ён не дапаможа — гэта ж не сталёвыя трубы, азбеста-цэментавыя ў выпадку чаго не пачнеш асаджваць вярчэннем уручную. Сапраўды — салома. Тут поспеху можа садзейнічаць толькі адно — папярэдні дакладны разлік і ювелірная работа таго, хто знаходзіцца за пультам кіравання элеватарам. І калі калона, пагражальна зарыпеўшы, зноў рэзка замарудзіла ход і Акліль убачыў, як твар Юсуф-задэ раптоўна стаў шэрым, ён зашаптаў: «О алах, ну дапамажы! Ну што табе абыходзіць прапіхнуць гэтыя трубачкі ўніз, о алах!»
Са скамянелым тварам Юсуф-задэ імгненна перавёў рэгулятар на рыску «ўверх». Усе на буравой сцішыліся, чакаючы, што зараз пачуецца хруст абарваных труб. Але яшчэ праз хвіліну з вусця паказалася колца трубы, запэцканай чырвонай глінай.
— Прамыўку! — сіпла выгукнуў Юсуф-задэ.
Схамянуўшыся, Акліль дрыжачымі рукамі адкрыў тэрмас — у буравога майстра ад напружання перасохла ў глотцы. І Юсуф-задэ адным глытком апаражніў поўную шклянку халоднага чаю. Вочы яго неадрыўна сачылі за трубамі. Вось рэгулятар зноў плаўна пераведзены на рыску «ўніз»…
Запэцканае глінай звяно трубы пакрысе памяншалася — калона зноў папаўзла ў глыбіню.
— Ды смялей, Эльмар! — крыкнуў падбадзёраны Сізоў.— Парадак цяпер.
Юсуф-задэ толькі звузіў вочы і абцёр пот, кроплі якога віселі нават на яго вусах.
Але калона сапраўды ішла лягчэй. Хуткасць спуску павялічылі. Потым яшчэ.
— Тры сотні метраў! — аб'явіў Сізоў, нацэліўшыся позіркам у вусце свідравіны, дзе пузырылася і булькатала вада. — Яшчэ чвэрць сотні! Наперад, мужыкі!
Позна ўвечары, уключыўшы запасныя пражэктары, буравікі пачалі запаўняць тампанажным растворам затрубную прастору…
Два вялікія качэўі бедуінаў, з козамі, сабакамі і нават курамі, якія кудахталі ў драўляных клетках на гарбах вярблюдаў, павярнулі са сваёй дарогі да буравой. Зачараваныя незвычайнай для пустыні падзеяй, яны вырашылі паставіць непадалёк свае паласатыя шатры, каб дачакацца імгнення, калі ў неба Сахары пырсне буйны фантан вады. З аазісаў таксама пацягнуліся купкамі людзі. Яны прынеслі з сабой збаны, невялікія цыноўкі — разаслаўшы іх на пяску, распальваючы вогнішчы з тамарыску і сухога вярблюджага памёту, збіраліся начаваць.
Карнееў, пазіраючы на дымнае кола агеньчыкаў навокал буравой, нервова паціраў далонню лоб і прасіў Юсуф-задэ:
— Скажы ім, калі ласка, каб разыходзіліся па хатах, бо вады ж яшчэ чакаць дні два, а то і тры.
Юсуф-задэ пайшоў да вогнішчаў паразмаўляць з народам. Але, нягледзячы на яго арабскую мову, разумелі буравога майстра толькі жыхары аазісаў. Ды і наогул — сабраўшыся, людзі цяпер хацелі пабыць разам, абмяняцца думкамі, сябе паказаць і другіх паглядзець. На долю жыхароў пустыні такое выпадала не часта.
— Вавілонскае стоўпатварэнне, — паціскаў плячамі Карнееў.
Адважныя хлапчукі з качэўяў бедуінаў, нягледзячы на пагрозлівыя воклічы рабочых, падбіраліся да самых машын, якіх яны ніколі не бачылі. Сачылі за работай бетонамяшалкі, вібратара, за тым, як вогненнае джала газазваркі сплаўляла разам жалезныя пруты і бэлькі. Яны з зайздрасцю пазіралі на Акліля, Хуары і Селіма — якія памагалі буравікам ачышчаць пляцоўку ад будаўнічых адыходаў. У Акліля на галаве красавалася белая каска — падарунак самога Юсуф-задэ. Дзеля такога падарунка Акліль зняў сваю запаветную шэшыю і схаваў на кухні, пад пустымі мяхамі.
Раніцай рабочыя выцягнулі з неглыбокага шурфа кароткую шырокую трубу з патрубкам наверсе, латакі адстойніка, пачысцілі гразевы насос, з дапамогай якога тампанавалася затрубная прастора. Апусцілася і вышка. Потым магутная машына з ровам, які палохаў вярблюдаў, пацягнула сталёвыя стэлажы прэч, буксуючы, выбралася на каляю да аазіса. Месца, дзе нядаўна стаяла буравая ўстаноўка і завіхаліся людзі, нязвычна аціхла і апусцела. Здавалася, пустыня зноў перамагла. І толькі помнікам адчайнай і дзёрзкай спробы жменькі людзей саўладаць з яе панаваннем тырчаў з долу чорны патрубак. Ды яшчэ бліскучы трохступенчаты конус шарашэчнага долата, якое бурыла апошнія метры свідравіны. Падзёртае, са сточанымі зубамі, яно нагадвала венчык нейкай незвычайнай сталёвай кветкі. Яна ўзвышалася на чырвоным з жоўтымі і зялёнымі жылкамі камені. Бурыльшчыкі ўсцягнулі туды долата спецыяльна.