— Ды не ідзіце вы з ім, Юрый, — паўтарыла Вера Астапаўна. — Гэткіх марабутаў вы на рынку дзесятак за паўгадзіны пабачыце.
Каб у гэты момант Добыш больш уважліва аднёсся да слоў Веры Астапаўны, ды і наогул цвёрда трымаўся свайго плана, многае з таго важнага, што адбылося з ім потым, аказалася б зусім іншым.
— Я з вамі, Антс Андрэасавіч, — вымавіў Добыш словы, якія рашалі яго далейшы лёс.
— Цудоўна, — прамовіў доктар Кійк. — Будзем збірацца. Па мяне са шпіталя абяцалі а трэцяй гадзіне прыслаць машыну.
— Дык давайце на маёй! — прапанаваў Добыш. — Што трэба, я ўжо загрузіў у горадзе і магу ад вашага вострава потым ехаць прама да сябе ў Кабілію.
Доктар Кійк крыху яшчэ пакорпаўся ў сваім пацёртым сакваяжы з рознымі медыцынскімі прычындаламі, і яны выйшлі ў абнесены каменнай сцяной двор, у якім, аблеплены гарластай дзятвой, стаяў грузавік Добыша. На самым санцапёку дзяўчынкі развучвалі мясцовы танец, дзярбуку, спрытна падскокваючы і прытупваючы босымі нагамі па гарачым каменні. Жвавы, бы яшчарка, хлапчук ускарабкаўся на аплеценую вінаграднай лазой і плюшчом сцяну і штомоцы гарланіў кафэшантанную песеньку «Любая з'ехала на аўтамабілі ў Гаўшур». Седзячы ў прыцененым пакоі Кійкаў, Добыш паспеў забыць, якая была спёка на вуліцы. Ад грузавіка патыхала, як ад распаленай патэльні. З кузава спуджана пасыпаліся падобныя на цыганят хлапчукі. Ну і народ! Стаўшы на кола, Добыш паправіў раскоўзаны брызент, якім былі прыкрыты скрынкі з запаснымі часткамі для трактароў — тое, па што і пасылалі Добыша ў горад з Уадыяса.
— А вось і наша машына! — паказаў яму знізу Кійк. — Можа, давайце ўсё-такі на ёй, а?
— Грузавік нельга тут пакідаць без прыгляду, — адказаў Добыш. — Калі хочаце, едзьце на легкавушцы, а я следам.
— Гэта лішне, — не згадзіўся доктар Кійк. — Месца ж мне хопіць і ў грузавіку.
— Я і назад вас прывязу, — сказаў Добыш.
— Навошта? — запярэчыў Кійк. — Там аўтобус блізка.
Кійк адправіў шпітальную машыну назад. Не захацеў толькі вярнуцца Рааба, студэнт медыцынскага факультэта Алжырскага універсітэта, які праходзіў у шпіталі практыку. Заявіў, што паедзе з імі ў кузаве грузавіка.
Так яны і паехалі. Рааба ўвесь час Звешваўся з кузава да акна кабіны, каб удзельнічаць у размове. Гаварылі спачатку пра горад, а потым перайшлі на старога, да якога ехалі па залітым спёкай горадзе.
— Аіт-Хаммуш, — крычаў, у чарговы раз звесіўшыся, Рааба, — ён з тых, што яны «яшчэ не вярнуліся».
— Гэта значыць, што ён не згодны з новымі, рэвалюцыйнымі парадкамі? — удакладніў доктар Кійк.
— Не! — крычаў Рааба яшчэ мацней, бо грузавік якраз ехаў па плошчы Загінуўшых Змагароў, а паток машын тут быў такі густы, што ад выхлапных газаў не было чым дыхаць. Рэгуліроўшчыкі ледзьве паварушвалі рукамі ў белых пальчатках. Добыш падумаў, што для іх, калі так пойдзе далей, відаць, будуць устанаўліваць кіслародныя калонкі, як для рэгуліроўшчыкаў Парыжа ці Токіо.
— Не! — паўтарыў Рааба. — Гэта пра тых, у каго душа яшчэ ўсё бадзяецца па свеце, не вярнулася ў Алжыр.
— Чалавек тут, а душа бадзяецца? — не верыў Кійк.
— Ну! — крычаў Рааба. — Бо чалавек вельмі доўга быў далёка ад дому. Аіт-Хаммуш заявіўся ж сюды не са сваёй бацькаўшчыны, не з Кабіліі, а з Туніса. Будан на востраве яму аддаў Хашым і лодку таксама. Хто такі Хашым? Гэта быў кантрабандыст і нейкі час іцісаль. Перавозчык, ці што. Хашым перавозіў нашым партызанам з Туніса зброю, боепрыпасы, быў сувязным. А потым нечага напалохаўся і з'ехаў, казалі, у Партугалію.
Нарэшце грузавік выбраўся з тлуму вялікага горада на ўскраіну і памчаў міма бялюткіх прыгарадных віл, агорнутых вінаграднымі лозамі і апельсінавымі садамі, у напрамку гарадка Шэршэл.
— Лепш верхняй дарогай, — падказваў Рааба. — Бачыце, што робіцца ля мора, процьма машын.
— Дык гэта праўда, што ваш Аіт-Хаммуш чараўнік? — спытаў Добыш у Кійка. — Я бачыў аднаго чарадзея там, у гарах. Ён прадбачыў будучае наведвальніка па курыных яйках, якія яму прыносілі за яго работу.
Абодва засмяяліся: прадказваць чалавечы лёс па курыным яйку!
Рааба раптам пачаў стукаць па кабіне.
— Кіруйце па той сцяжынцы! Направа!
Перад палоскай пляжа цягнуліся крутыя, нярэдка нават абрывістыя схілы, парослыя калючым хмызам. Дзікія мясціны! Машыну давялося пакінуць далёка ад берага, на камяністай пляцоўцы ля шашы. Астравок — маленькі, закінуты нейкім веліканам у мора кавалак скалы — быў як на далоні.
Калі ўсе ўтрох пачалі, цяжка дыхаючы, прадзірацца праз калючы хмызняк уніз, Добыш успомніў, што не замкнуў дзверцы машыны на ключ. Трэба было б вярнуцца, але зноў караскацца па крутой сцяжынцы і чапляцца за калючкі. А, ліха з ім, абыдзецца. Месца ж зусім бязлюднае.
І зусім дарэмна ён так думаў. Бязлюдных месц у наш час, відаць, няма, а тым больш каля такога вялікага горада, як Аль-Джазаір.
— Глядзіце, акулу вязуць! — закрычаў Рааба, паказваючы на рыбацкую лодку, якая ў гэты момант паказалася з-за астраўка.
— Ну, а дзе ж мой пацыент? — прыжмурыў вочы доктар Кійк.
Добыш уважліва разглядаў камяністы выступ сярод неспакойнай вады. Цяжка нават было ўявіць, што там нехта мог жыць. Здаецца, і прытуліцца там не было дзе, хіба што каля таго вострага спічака, там відаць была бухтачка, у якой можна схаваць лодку ў непагадзь.
— Ён там, — упэўнена прамовіў Рааба. — Але не трэба туды, асабліва пад вечар. Месцы гэтыя здаўна лічацца нядобрымі. Тут непадалёку, вунь, туды зірніце, руіны старажытнай турэцкай крэпасці. А да турэцкіх янычараў ёю валодалі піраты раіса Аруджа.
І, склаўшы далоні рупарам, Рааба закрычаў у бок астраўка:
— Сейід Хаммуш! Гэй, сейід Аіт-Хаммуш!
Прыглушанае рэха вярнула голас маладога алжырца спачатку з берага, потым з мора. Рааба паўглядаўся ў астравок і пакрычаў зноў…
Прасачыўшы, як трое мужчын спусціліся па адхоне да астраўка, Акліль прабраўся да грузавіка. Так і ёсць, дзверцы незамкнёныя. Ён асцярожна пацягнуў на сябе правую, і на яго дыхнула з кабіны цяплом разагрэтай скуры і машыннага масла. Перш чым агледзець кабіну больш уважліва, Акліль прысеў, азірнуўся. І ледзь стрымаўся, каб не кінуцца наўцёкі: высокі светлавалосы хлопец якраз спыніўся і павярнуў назад. Няўжо заўважыў? Ух ты! Не, зноў пайшоў да астатніх. Акліль зусім супакоіўся, калі адзін з мужчын, склаўшы далоні рупарам, пачаў клікаць кагосьці з астраўка. Значыць, можна ў кабіну…
Знайшоў ліхтарык, пачак цыгарэт. І хоць не курыў, сунуў адну цыгарэту ў губы і ўзяўся за руль, уявіўшы, што ён вадзіцель гэтага грузавіка. Цікава, што за марка? Раней ён такіх, здаецца, не сустракаў, хоць пабачыў нямала — амерыканскіх, італьянскіх і, асабліва, французскіх. Усё гэта былі машыны ірум'енаў, як называлі тут прыхадняў з Еўропы. І той хлопец, што прыпыніўся і напалохаў Акліля, быў ірум'ен. Але якой жа маркі грузавік, на якім ён прыехаў? Шкада, што ў кабіне няма нічога з ежы. А мо яшчэ што знойдзецца? Усялякую рэч можна абмяняць на ежу ці на дынары.
Акліль так захапіўся пошукамі, што не заўважыў яшчэ адной небяспекі: не адзін ён цікаваў за тымі, хто прыехаў.
— Ты чаго тут? Гэта мая тэрыторыя! — рашуча сказаў яму хлопчык яго ўзросту, але крыху шырэйшы ў плячах. Не паспеў Акліль зразумець, што здарылася, як яго рванулі за ногі з кабіны.
Хлапчукі моўчкі счапіліся біцца. Бойка, відаць, працягвалася б доўга: сілы былі амаль роўныя. Але пачуліся гукі сірэны. Ого! Гэтыя гукі ведалі добра абодва. Так сігналяць паліцэйскія. Хлапчукі спынілі тузаніну, паўглядаліся адзін у аднаго: што яшчэ здарылася? А потым Хуары пабег першы. Чорт з ім, з гэтым нахабным хлапчуком, ён яго яшчэ, калі алах паможа, сустрэне. А трапіць у рукі паліцэйскага ў гэтых мясцінах яму не хацелася. Гэта сапраўды была «яго тэрыторыя», Хуары тут з некаторага часу жыў. І, зразумела, па некалькіх важных прычынах хацеў, каб пра тое ніхто не ведаў. Хуары вельмі здзівіўся, калі заўважыў, што і нядаўні яго праціўнік бяжыць следам. Пагоні не было. Хутчэй за ўсё, па шашы імчаў паліцэйскі матацыкл, з яго і пасігналілі на хаду, заўважыўшы бойку хлапчукоў.
— Не бяжы за мной! — з пагрозай загадаў Хуары.
— І не падумаю, — адгукнуўся праціўнік і, цяжка дыхаючы, сеў на камень.
Хуары таксама сеў. Пасля такога бегу не хацелася распачынаць зноў бойку. А потым слова за словам — пачалі размаўляць, гразіць адзін аднаму. Акліль хацеў даказаць, што ён не адзін і чапаць яго небяспечна. Пагражаў і Хуары. Ён назваў сваім блізкім сябрам Янычара з Ніжняй вуліцы. Акліль успомніў Арэзкі, з якім пазнаёміўся ў дзіцячым доме і разам прабраўся на параход у Марсэль.
Потым, прыгледзеўшыся да Акліля бліжэй, Хуары вырашыў, што той мог бы спатрэбіцца для справы, за якую ён збіраўся неўзабаве ўзяцца.
— Гэй, ты есці хочаш? — спытаў міралюбна. Акліль праглынуў сліну і насцярожыўся.
— Ну, а што ты мне дасі за банан і кавалак хлеба? Акліль няспешна палез у кішэню. Спярша хацеў прапанаваць ліхтарык, але, падумаўшы, працягнуў пачак цыгарэт — усё роўна ён не курыць. А некаторыя хлапчукі, якім здаецца, што з цыгарэтай у роце яны больш паходзяць на сапраўдных дужых мужчын, купляюць іх нават на апошнія грошы. Хуары, відаць, з такіх. Акліль дрыжачай рукой узяў хлеб. А Хуары тут жа важна выцягнуў цыгарэту з пачка і зашоргаў па карабку запалкай.
— А не брэшаш, што цябе ведае рыжы Арэзкі? — спытаў ён з падазронасцю.
— Сабака брэша, — незалежна сказаў Акліль і памацаў губу. Яна балела. Здорава б'ецца гэты Хуары. Бач ты яго, прысвоіў сабе ўсю тэрыторыю пусткі. Але ж і ў яго нос падобны на шызую сліву, а заўтра будзе яшчэ прыгажэйшы.
А Хуары думаў: дарэмна адразу не адплаціў за расквашаны нос. Але ж і не пачынаць усё спачатку! Дый памочнік патрэбен, а гэты хлопец, відаць, нічога, калі з ім сябраваў адчайны Арэзкі. Яго ў порце клікалі Піратам — спрытнюга, у Марсэль прабраўся, у Францыю. Хуары толькі марыць пра гэта.