Варлампій акругліў вочы: ён даўно не бачыў панначку, і яго здзівіла тое, як яна вырасла і папрыгажэла.
— З дабром, матухна, з дабром, — падхапіў ён, не маючы сілы акрыяць ад першага ўражання. — О Божа, якая вы сталі, панна Марыя! Ды вы проста сама дасканаласць!
— Толькі не трэба хваліць! — адразу ж паправіла яго нянька. — Пахвала і пагібель крочаць разам.
— Ды як не хваліць! — запярэчыў госць, не адрываючыся, са здзіўленнем гледзячы на панначку. — Я зачараваны, я проста не пазнаю яе.
Нянька і яе выхавальніца засмяяліся.
— А я дык адразу вас пазнала, — адказала панна Марыя. Яе голас быў высокі і меў прыемны тэмбр. — Калі мне было гадоў пяць, вы часта гасцявалі ў нас. Памятаецца, мне так падабалася сядзець у вас на руках. — Яна ўсміхнулася. Зрэнкі ў яе былі светлыя, а таму яе пяшчотны позірк, здавалася, патрапляў у самае сэрца таго, на каго яна звяртала сваю ўвагу.
— Памятаю, памятаю, душа мая, — кланяючыся і шаркаючы, прагудзеў у адказ госць, — ды ніяк не мог сабе ўявіць, што вось з такога танюсенькага прутка, — ен паказаў на мізінец, — вырасце гэтакая ладная і стройная бярозка. Прабачце, я проста ўзрушаны!
— Прашу вас, дарагі пан Чаляднік, хопіць ліслівіць маёй гаспадыні,— паўтарыла нянька, — а то яна можа заганарыцца. — Ды раптам прабурчала: — І што за манера! Хто б ні прыехаў, убачыўшы панначку, абавязкова пачынае пець дыфірамбы і вытанцоўваць!.. Вы яе мне разбэсціце!
Прысаромлены, госць вінавата ўсміхнуўся.
Аднак нянька трывожылася дарэмна. Панна Марыя нават не паказала і выгляду, што заганарылася. Яна прызвычаілася ўжо да пахвальбы і захапляючых позіркаў і навучылася ставіцца да іх спакойна. Захапленне гасцей толькі забаўляла яе. Пра фанабэрыстасць яна зусім не ведала. Што тычылася цяперашняга візіту, то, акрамя радасці, ён прынёс ёй і трывогу.
Пані Кацярына, якая ўмела разгадваць перажыванні сваёй выхаванкі, здагадалася пра яе хваляванне. Яна вырашыла растлумачыць усё адразу і сказала:
— Марысечка, анёл мой, пан Чаляднік прыехаў, каб забраць цябе ў замак. Заўтра ты павінна быць там.
Хоць і гатова была панначка да гэтай навіны, пачуўшы яе, разгубілася.
— Аднак жа князь абяцаў, што забярэ мяне восенню, — ціха адазвалася яна.
У маладосці павароты лёсу ўспрымаюцца з вялікімі эмоцыямі, асабліва калі справа тычыцца ад'езду з роднага гнязда. Панна Марыя з мальбою паглядзела на няньку і, заўважыўшы ў яе вачах спагаду, кінулася да яе ў абдымкі.
— Пані Кацярына!.. — усклікнула яна. Міжволі з яе вачэй пакаціліся слёзы. Ёй раптам падумалася, што пераезд абяцае пагібель яе марам.
Варлампій пачухаў патыліцу. У яго планы не ўваходзіла гэта слязлівасць. Ён вырашыў паспрабаваць супакоіць панначку.
— Душачка мая, — сказаў ён ёй. — Няма нічога страшнага ў тым, што вы будзеце жыць у замку. Разумею, цяжка пакідаць родны дом і тых, каго ведаеш з пялёнак. Але рана ці позна вам усё роўна давялося б перасяляцца. Падумайце, вы ж едзеце не да чужых. І князь Станіслаў, і княгіня не проста вашы знаёмыя — яны вашы родзічы.
Вам даводзілася быць у замку і вы ўяўляеце, якое там жыццё. Там не так ужо і дрэнна. Ва ўсякім выпадку, пакуль князь дома, сумаваць вам не давядзецца. Абяцаў ён паклапаціцца пра вас і пасля свайго ад'езду. Што тычыцца мяне, то я таксама абяцаю, што зраблю ўсё, каб нішто не азмрочвала ваш мілы тварык.
— Пан Варлампій — не лгун, яму можна верыць, анёл мой, — пацвердзіла нянька.
— Але чаму князь не хоча пачакаць да восені? — спытала панна Марыя.
— Усё вельмі проста, — вырашыў растлумачыць пан Чаляднік. — Восенню ён паедзе ў Варшаву. І вернецца не хутка. Да ад'езду яму хочацца пабыць з вамі.
Панна Марыя прыціхла. Адчуўшы, што надышоў рашаючы момант, нянька заўважыла:
— Ведаю, што цябе хвалюе: табе цяжка развітацца з тымі, да каго ты прывыкла. Што рабіць, мой анёл, табе ўсё роўна давялося б ехаць. Дык ці не лепей гэта зрабіць сягоння. Князь абяцаў тваёй маці, што паклапоціцца пра цябе. Вось ён і выконвае абяцанае, хоча даць табе належную адукацыю. Нарэшце, ён хоча паказаць цябе ў свеце.
Аднак панне Марыі нялёгка было прызвычаіцца да думкі аб пераездзе. Слёзы зноў пацяклі з яе вачэй. Яна моцна абняла няньку.
— Не хачу, не хачу ў замак! Маці Кацярына, скажыце князю! Зрабіце што-небудзь! Мне добра дома! Угаварыце яго! Хачу жыць у Кляцісе! Усё жыццё!
Раптам яна зарыдала, ціха, бязгучна, быццам саромячыся свайго плачу. Гэта безгалосае праяўленне пачуццяў міжвольна ўстрывожыла і няньку, і госця. Пан Чаляднік выняў насоўку і пачаў выціраць нечакана набягаючыя на яго вочы слёзы. Пані Кацярына пагладжвала выхавальніцу па плечыку і ўгаворвала яе. Аднак гэта ўдавалася ёй з цяжкасцю, таму што яна сама была гатова разрыдацца.
— Марысечка, — гаварыла яна, — ну хопіць. Не плач, родная. У жыцці так здараецца: прыходзіць дзень і трэба ад нечага адмаўляцца. Няхай сабе і ад нечага жаданага. Што рабіць, анёл мой. Трэба ісці далей. У цябе ўсё наперадзе. Ты будзеш вучыцца, потым выйдзеш замуж…
Апошняе слова быццам укалола панну Марыю, — яна ўздрыгнула і, адхіснуўшыся ад нянькі, здзіўлена ўсклікнула:
— Замуж?
— А ты як думала, — упэўнена адказала пані Кацярына. — Вядома. А то як жа, такой прыгажуні, такой пяшчотнай і такой ласкавай — ды без сябра. Паглядзіш яшчэ, колькі жаніхоў да цябе зляціцца! Ды якіх! Усе на падбор, прыгажуны! Адзін у адзін, як той есаул, што начаваў у нас у гасцёўні год таму! Памятаеш?
Гэтыя словы прымусілі насцярожыцца пана Чалядніка. Той падазрона паглядзеў на няньку…
— На шаблях будуць з-за цябе біцца, з пісталетаў страляцца, — казала нянька, не заўважаючы позірку прыказчыка. — Толькі загадвай!
Гэткая фантазія як быццам развеяла сумны настрой панны Марыі. Яна ўжо не плакала. Толькі танюсенькая зморшчынка ў яе над пераносіцай гаварыла пра тое, што нейкая сур'ёзная думка ўвесь час непакоіла яе.
— Замуж не хачу, — ціха, але ўпэўнена заявіла яна. Слёзы яе высахлі, толькі на вейках паблісквалі маленькія кропелькі, быццам дзве мініяцюрныя дыядэмы.
Няньцы не спадабаўся адказ выхаванкі. Яна заўважыла:
— Не кажы так, дзіця маё, не гняві Божаньку. Неварта праяўляць упартасць да яго будучых рашэнняў. Яму, а не нам з табой жадаць. Мы абавязаны толькі падпарадкавацца.
Пан Чаляднік, імкнучыся прымірыць абедзвюх, заўважыў:
— Сапраўды, навошта такой маладзенькай замужжа. Яшчэ рана.
— А няўжо ж, — разумеючы, куды схіляе прыказчык, адказала пані Кацярына, — рана яшчэ, рана пра гэта. — Твар яе раптам засвяціўся ўсмешкай. — Ды ці знойдзецца для яе ў гэтай глушэчы варты кавалер! Штосьці я не бачыла такога.
— Ну-ну, — пярэчлівым тонам адазваўся пан Чаляднік, і з годнасцю пагладзіў свае вусы.
Яго жарт вярнуў настрой панне Марыі. Яна ўсміхнулася, паказаўшы белыя роўныя зубкі.
Госць уздыхнуў і раптам упэўнена дадаў, нібы падзяліўшыся горкім вопытам:
— І ўсё-такі калісьці выйсці давядзецца! Без замужжа аніяк нельга!..
Ён дасягнуў сваёй мэты. Іронія яго была пачута. Панна Марыя пагадзілася:
— Нельга! — І засмяялася.
Радуючыся вясёламу настрою выхавальніцы, нянька таксама засмяялася… Знаходзячыся паміж дзвюх прыгажунь, пан Чаляднік раптам адчуў сябе на «сёмым небе». Яму захацелася абняць адразу абедзвюх. Тут ён узяў панну Марыю за руку і, напяваючы мелодыю мазуркі, урачыста прайшоўся з ёю да акна і назад: «Трам, татам, там, трам, татам!» Пры гэтым пані Кацярына ўсміхалася і пляскала ў далоні ў такт мелодыі; яна была задаволена, што ўгаворы скончыліся ўдала.
— Нічога, — казала яна панначцы, якая гарэзліва разгулялася, — усё будзе добра. Князь цябе кахае. І пан Чаляднік цябе любіць. Нічога, мой анёл. Усё будзе цудоўна…
Як толькі панна Марыя пакінула залу, госць звярнуўся да нянькі з пытаннем: