— Блаславі, ойча, — зноў прасіў Ян.
— Не маю ўлады, — адказаў стары. І тут жа, нібы пачуўшы нечы крык, раптам павярнуўся да абраза і стаў хрысціцца: — Госпадзі! Прызры на пакуты дзяцей гэтых і на знямогу іх і прабач іх!
Ян зрабіў крок і страсянуў яго за плечы:
— Пахомій, дапамажы, — настойваў хлопец, — дапамажы! Ты ж ведаеш нас з дзяцінства. Мы заўсёды былі разам. І былі шчаслівыя. Цяпер жа наша шчасце хочуць разбіць. Нам няма на што спадзявацца, няма каго прасіць. Адзін толькі ты…
Тым часам стары, гледзячы на абраз, працягваў гугнявіць:
— Прызры і на мяне, Госпадзі, і памілуй мяне, бо я адзінокі і прыгнечаны.
Яўнае нежаданне псаломшчыка дапамагчы распаліла ўпартасць юнака. Ён сказаў рашуча:
— Як ты можаш адмовіць у такой нявіннай просьбе! Гасподзь не даруе табе за тваю ўпартасць!
Вусны Пахомія варушыліся — ён паўтараў словы малітвы, але пачуў Яна. Сваім маўчаннем ён проста хацеў выйграць час. Яму неабходна было ўзважыць нечаканую прапанову. Ён ведаў, што адмаўляць маладым цяпер нельга. Нездарма кажуць: на маладых скура гарыць. Ён асцерагаўся, што яго адмова можа наклікаць бяду. Нарэшце, адвёўшы позірк ад абраза, ён утаропіўся на маладых сваімі добрымі вачыма.
— Выслухайце мяне, дзеці,— ён імкнуўся гаварыць спакойна. — Вы забылі менавіта пра тое, што вы рознага веравызнання. Панначка — каталічка, а ты, Ян, — праваслаўны.
Гэта нечаканая перашкода збянтэжыла маладых, яны пераглянуліся.
— Гасподзь — адзін, — паспрабаваў запярэчыць Ян. — І я, і панна Марыя молімся Хрысту.
Аднак Пахомій не звярнуў увагі на яго довад. Ён заўважыў:
— Закон абысці нельга.
— Ты проста баішся, ойча, — сказаў Ян. — Ты думаеш пра сябе.
— На тое чалавеку і страх, каб заставацца чыстым, — адказаў псаломшчык.
— Жадаеш чысціні, а атрымаеш вечнае раскаянне, — глуха адазваўся Ян. — Паслухай, ойча, ты заўсёды быў для мяне як родны бацька. Дапамажы мне!..
— Не маю ўлады, сынок, — лагодна паўтарыў царкоўны служка. — Не маю ўлады.
Сказаўшы гэта, ён адвярнуўся ўбок. Рашэнне яго, здавалася, было канчатковым, хоць і адчувалася, што ён разумее і шкадуе Яна і панначку.
— Значыць, існуе нейкая іншая — папяровая ісціна? — раптам запытаў у яго Ян. — Раней я гэтага не ведаў. Ты не вучыў мяне гэтаму тады! Ты казаў: «Гасподзь стварае, а астатняе — справа рук чалавечых». Бог захацеў, каб мы паядналіся. Ён нашаптаў нам гэтае сваё жаданне. А чалавечыя законы чыняць нам перашкоды! Дзе ж яна, ісціна?!
Юнакоў довад як быццам крыху пахіснуў упартасць старога. Пахомій задумаўся. Ён разважаў як праведнік, а не як суддзя: калі Гасподзь усяліў у душы гэтай пары ўзаемнае каханне, то ён, чарвяк, павінен замацаваць гэты падарунак пячаткаю закона, якая б зямная кара яму за гэта ні пагражала. Упэўненасць у тым, што ён разважае правільна, прыйшла да яго не адразу.
Ян і панна Марыя стаялі моўчкі. Яны амаль што страцілі надзею і ўжо нават павярнуліся да дзвярэй, каб пайсці. У гэты момант псаломшчык раптам апусціўся на калені перад абразом і, як вар'ят, пачаў апантана чытаць вядомую ўсяму хрысціянскаму міру малітву:
— Накіруй мяне на праўду тваю і навучы мяне, бо ты Бог паратунку майго; на цябе спадзяюся кожны дзень… Дзеля імя твайго, Госпадзі, прабач грэх мой, бо вялікі ён… Паглядзі на мяне і пашкадуй мяне, бо я адзінокі і прыгнечаны…
Маладыя застылі, спыніліся каля дзвярэй, нібы зачараваныя, утаропіліся на Пахомія, які маліўся на абразы. Яго словы неслі надзею. І таму іх сэрцы ўзрадаваліся. Ян і панначка пераглянуліся і міжволі ўсміхнуліся адно аднаму. Здаецца, упартасць псаломшчыка паціху знікала. Яны зноў падступіліся да яго.
Нарэшце Пахомій узняўся з каленяў. Ён пакрочыў да сцяны, на якой вісела царкоўная амуніцыя, зняў з сучка і надзеў на рызу шырокі старэнькі пояс, прашыты залатымі ніткамі. Потым, паказаўшы на сярэдзіну свайго жытла, урачыста сказаў:
— Станьце, дзеці мае, на калені.
Маладыя адразу ж павінаваліся. Шчаслівая ўсмешка ўжо не сыходзіла з іх вуснаў. Яны пераглядваліся, як тыя галубкі.
Пахомій зняў са сцяны абраз, на якім з-за даўнасці можна было разгледзець толькі вочы Ісуса, і выйшаў да маладых. Нарэшце ён сабраўся з думкамі, як гэта было з ім у царкве, калі рабіў доўгую паўзу перад чытаннем малітвы, каб дачакацца поўнай цішыні, потым загаварыў:
— Тваё прызнанне, Ян, я ўжо чуў. Цяпер жадаю паслухаць панначку. Ведаючы яе разважнасць, задам ёй адно пытанне.
— Калі ласка, святы ойча, — адказала, ужо супакоіўшыся, панначка. — Пытайцеся.
— Дзякуй. — Псаломшчык апусціў вочы, падумаў, потым спытаў:— Хто твой ідал, ласкавая? Срэбра ці золата?
— Ідал? — панна Марыя здзівілася пытанню. Але ёй дапамагла яе ўпэўненасць, якая вярнулася да яе. Панначка ўзяла Яна за руку, сказала пераканальна: — Ён перад вамі, святы ойча, вось ён.
Усё роўна як хто пырснуў вадой у вочы старому — галава яго затрэслася, ён ціха заплакаў. У ім ускалыхнулася пачуццё пяшчоты да гэтых дваіх. Ён адвярнуўся, каб схаваць свае слёзы. Потым зменлівым голасам сказаў панне Марыі:
— Хай будзе імя… яго для цябе блаславенна на векі вечныя.
— Амінь, — упэўнена адказала яму панна.
Як толькі Пахомій наблізіўся да іх са сваім абразом, маладыя скіравалі свае позіркі ў вочы старога, якія блішчэлі ад слёз.
— Памятайце галоўнае, — урачыста прамовіў псаломшчык, — не я вас бласлаўляю — а неба. Не мае словы будуць крыніцай цярпення і надзеі для вас на ўсё жыццё — а ваша любоў.
Ён падняў абраз, перахрысціў ёю маладых і пачаў чытаць:
— Пакляніцеся абодва, што як бы там ні было вы будзеце разам ці паасобку, пры добрых ці благіх вестках, у беднасці ці пры багацці, у мірныя дні ці ў дні ганення, у цяжкіх выпрабаваннях, у радасці ці ў горы, вы застанецеся вернымі свайму слову, вернымі адно аднаму, пакуль смерць не возьме вас.
Гэтыя словы, раней не раз чутыя Янам і паннай Марыяй, паказаліся ім цяпер, калі яны былі звернуты непасрэдна да іх, такімі значнымі і ўзвышанымі, што ў абодвух перахапіла дыханне. Ім здалося, што яны адарваліся ад зямлі. У іх грудзях нешта трапятала і прасілася вырвацца радасным крыкам. Заручаныя важнай клятваю, яны адчувалі сябе так, як быццам бы нанава нарадзіліся на Божы свет, чыстымі і шчаслівымі. Пахомій нешта яшчэ сказаў, потым павесіў абраз на месца і, узяўшы са стала тоўсты Псалтыр, вярнуўся. Адшукаўшы патрэбную старонку, ён пачаў чытаць. Маладыя слухалі, і ім здавалася, што стары распавядае пра іх будучае жыццё.
— «Вянчаеш лета благасці Тваёй, і сцязі Твоі істачаюць тук, — чытаў Пахомій, — істачаюць на пустынныя пажыці, і ўзгоркі перапаўняюцца радасцю, лугі запаўняюцца статкамі, і даліны пакрываюцца хлебам, усклікаюць і пяюць…»
Была ўжо раніца, і на ўвесь голас гарлапанілі пеўні, калі Ян і панна Марыя пакідалі хаціну псаломшчыка. Яны ішлі ад старога, несучы ў сэрцах добрую надзею.
Стары нейкі час стаяў на ганку і глядзеў на іх, калі яны пайшлі ў бок панскага саду. Потым вярнуўся ў сваё жытло. Дастаўшы з-пад палацяў куфэрак, ён адамкнуў яго і пачаў збіраць рэчы. Ён вырашыў пакінуць вёску. Занадта ўжо вялікім здаваўся яму толькі што здзейснены грэх.
— Дзеля імя твайго, Госпадзі, прабач грэх мой, вялікі ён, — прашаптаў ён.
Замаліць такі грэх ён спадзяваўся паломніцтвам па святых мясцінах. Гэтая думка — наведаць святыя мясціны — выспявала ў яго даўно. Нарэшце стары вырашыў ажыццявіць сваю задуму. Ён пакідаў свой кут, не думаючы пра тое, што вернецца ізноў сюды. Тым не менш, ён быў заспакоены. Хоць і ведаў, што зрабіў не па закону, аднак сапраўднай згрызоты сумлення не адчуваў. Больш таго, душа яго радавалася; ён з упэўненасцю думаў, што калі і была якая дабрачынная справа, здзейсненая ім за цэлае жыццё, то гэта адбылося менавіта сягонняшняй ноччу.
Пан Чаляднік не любіў доўга валяцца ў ложку. Яшчэ толькі кукарэкалі першыя пеўні, а ён ужо галіўся, стоячы перад люстэркам, і напяваў бравую мелодыю ўсё той жа любімай сваёй мазуркі.
— Трам, та-там, там, трам, та-та-м!..
Ён добра адпачыў у спакойных умовах, і таму настрой у яго быў бадзёры. Яму хацелася рухацца, размаўляць, даваць распараджэнні.
А між тым у панскім доме ўсе яшчэ спалі. На двары было ціха. Начны вартаўнік пазяхаў каля брамы. Ён глядзеў перад сабой у зямлю, быццам нешта вышукваў пад нагамі,— чакаў, калі можна будзе пайсці ў чалядню.