Пан Чаляднік не любіў бяздзейнічаць. Ён апрануўся і, падскокваючы то на адной, то на другой назе, выйшаў у калідор. Яму не падабалася, што слугі спяць у такі час. Ідучы, ён не сустрэў ніводнай душы. Між іншым, учора гэты дом, здавалася, быў бітком набіты людзьмі. Госць пачаў стукацца ў кожныя дзверы. Пры гэтым ён выкрыкваў:
— Лайдакі! Ану, пад'ём! Вось як вы турбуецеся пра дабрабыт вашай гаспадыні! Я навучу вас!
Непаседа нарабіў пярэпалаху на ўвесь дом. Са сваіх пакойчыкаў пачалі высоўвацца паціху слугі. Убачыўшы дзівака, яны кланяліся яму.
Пані Кацярына расчыніла дзверы свайго пакоя так рашуча, што ледзь не збіла госця з ног.
— О, прашу прабачыць, — павінаваціўся апошні.— Здаецца, я цябе патрывожыў.
— Вы дарэмна губляеце энергію, пан Варлампій, — адказала нянька. — У нас няма звычкі прачынацца так рана.
— Я абяцаў князю быць у замку ў першай палове дня, — адказаў прыказчык. — Вы ж ведаеце, як ехаць у такую спякоту.
— Добра, я зараз разбуджу панначку. Толькі… ідзіце пагуляйце пакуль што ў двары.
— Слухаюся, — адказаў пан Чаляднік. — Зараз жа іду. — І падаўся па калідоры да лесвіцы, напяваючы ўсё тое ж самае — мазурку. Азіраючыся на няньку, ён ледзь не паляцеў з лесвіцы…
На двары ўжо сабраліся коннікі. Ведаючы звычку прыказчыка падымацца яшчэ да сонца, яны былі заняты тым, што чысцілі збрую і коней. Фурман і яго памагаты шчыравалі над экіпажам. Пан Чаляднік падышоў да дамка, дзе размяшчалася кухня, падняў камень, якім слугі падпіралі дзверы, і стаў прысядаць з ім. На ганак высыпала чэлядзь і здзіўлена глядзела на яго. Непаседа неўзабаве кінуў камень, падышоў да фурмана, які аглядаў кола.
— Хутчэй, хутчэй! — прыспешваў ён.
— Паспеем, зробім, пан Чаляднік, — адказваў фурман. — Заляцім птушкаю.
— «Птушкаю», — перадражніў Варлампій. — А як князя вязём, дык вечна непаладкі: то кола, то папруга. Глядзі ў мяне! — І ён паднёс вялізны кулак да кручкаватага носа фурмана.
Фурман, які прайшоў у свой час вайсковую службу на чале прыказчыка, выгнуў грудзі, выкрыкнуў:
— Слухаюся!
Зрабіўшы першую ў гэты дзень строгую вымову, пан Чаляднік азірнуўся на сваю дружыну. Яго позірк прымусіў усіх больш энергічна варушыцца каля сваіх коней…
Між тым у доме, які падняў на ногі прыказчык, панавала сумятня. Куфэркі, куды былі складзены панначчыны рэчы, слугі пераносілі бліжэй да выхаду — у прыхожую. Панна Марыя і пані Кацярына сядзелі на канапе ў гасцёўні. Там жа была і Люцыя. Твар панначкі быў заспаны. Яна ўсё яшчэ была пад уражаннем дзіўных начных прыгод. Яна сядзела і намагалася зразумець: што сённяшняй ноччу было сапраўднасцю, яваю, а што сном. Ёй хацелася распытаць няньку пра кляціхінскага псаломшчыка, хацелася падзяліцца з Люцыяй сваімі перажываннямі. Але яна маўчала, адчуваючы, што будзе лепш, калі нікому не паведаміць пра тое, што адбылося гэтай ноччу.
Не перажывай, не сумуй, — павучала нянька. — Я і Люцыя будзем прыязджаць.
— А ці можна Люцыю ўзяць з сабою?
— Анёлак мой, ты ж ведаеш. Князь патрабуе цябе адну, без слуг. У замку дастаткова чэлядзі. Там табе знойдуць служанку.
Панна Марыя ўсхліпнула. Яна зноў уявіла, што будзе адна сярод чужых.
— Не хачу ў замак, не хачу! — плачучы, прызналася яна.
— Што рабіць, Марыся, — развяла рукамі нянька. І, таксама заплакаўшы, загаварыла скрозь слёзы: — Такая ўжо жаночая доля: жыць далёка ад сваіх жаданняў. Марым пра ласку, а атрымліваем грубасць і натацыі. Марым быць вольнымі, як птушкі, а сядзім увесь век пад замком. Што рабіць? Так заведзена ўжо спакон веку.
Але панну Марыю не ўцешылі гэтыя абагульненні. Яна ніяк не магла супакоіцца.
— Не плач, Марысечка, не плач, — супакойвала яе нянька. — Князь — добры. Ён не пакрыўдзіць цябе. І пан Чаляднік будзе побач.
Упэўненасць, якая прагучала ў голасе нянькі, нарэшце прымусіла панну Марыю забыць пра сумнае. Гаротная пільна ўглядалася ў вочы пані Кацярыны, жадаючы знайсці ў іх адказ: «Ці праўда гэта?»
— Так-так, дзіця маё, — прачытаўшы яе погляд, пацвердзіла нянька.
У тую ж хвіліну ў двары прагучалі колы, — фурман падагнаў да ганка экіпаж. З акна было чуваць, як пан Чаляднік аддаваў апошнія распараджэнні. І тут нечакана расчыніліся дзверы — у гасцёўні з'явіўся ён сам.
— Рады бачыць вас, анёл мой, — ён пакланіўся панне Марыі. Убачыўшы слёзы на яе твары, ён дадаў: — О, я бачу, што тут без прамакальнай паперы не абысціся. — Ён падышоў і пацалаваў яе пекную ручку. Потым выняў сваю чыстую насоўку і выцер слязінкі на яе тварыку. — І калодзежа не трэба — столькі вады, — усміхаючыся, сказаў ён. — Ну, маё сонейка, выгляні з-за воблачка!
Яго ласкавы тон дарэшты супакоіў панну Марыю. Да таго ж, яе рассмяшылі вялікія, падобныя на дзве курыльныя люлькі, вусы пана Варлампія. Усмешка асвяціла яе бледны тварык.
Пасля спешнага снядання пачалі загружацца. Дружыннікі перанеслі ў экіпаж куфры і добра ўвязалі іх. Панна Марыя ў суправаджэнні пана Чалядніка і пані Кацярыны выйшла на ганак. Тое, што яна там убачыла, уразіла яе. Было яшчэ вельмі рана, і, тым не менш, на двары, перад домам, сабраўся амаль увесь кляціхінскі люд. Вартаўнік прапускаў усіх. Прыйшлі і старыя, і маладыя. Людзі з'явіліся на панскі двор без запрашэння, таму што любілі панну Марыю. Любілі яе за рэдкі дар — сардэчнасць. Яны прыйшлі, каб выказаць ёй словы падзякі і пажадаць удачы. Панначка ўспомніла, як аднойчы, у час пахавання яе маці, сабралася столькі ж людзей. Ад гэтага ўспаміну ёй зрабілася вельмі сумна. Аднак сумаваць ёй не далі.
— Шчасця вам, панначка, — сказала служанка, якая стаяла бліжэй за ўсіх. Яна пакланілася ў пояс.
Гэтак жа пачалі рабіць усе з розных бакоў. Усе людзі пачалі выказваць сваю любоў да яе нізкім паклонам.
— Мілыя, добрыя, вялікі вам дзякуй, — адказвала панна Марыя і кланялася ў адказ.
Яе ўзрадавала такая ўвага, і таму панначка зусім забыла пра свой смутак. Яна працягвала рукі для пацалунка і паўтарала:
— Дзякуй, дзякуй…
Вачамі яна шукала Яна. Тым часам ён стаяў непадалёк ад ганка, каля сцяны дома. Убачыўшы яго, панна Марыя збянтэжылася, на яе шчоках успыхнуў румянец. Яна з цяжкасцю адвяла ад яго свой позірк і звярнулася да вяскоўцаў:
— Дзякуй вам, што прыйшлі! Дай Бог, каб убачыцца яшчэ! — Голас яе ўздрыгнуў. І каб не расплакацца, яна прапанавала: — А ведаеце што, давайце спяём! Маю любімую!
Ажыўленне хваляю пракацілася па натоўпе. Нечакана самая галасістая дзяўчына, якая ведала любімую песню панначкі, гучна заспявала:
Прыпеў песні ахвотна падхапіў увесь вясковы хор. Старыя людзі заўсміхаліся, пазнаўшы знаёмую, вядомую ім яшчэ ад сваіх прадзедаў песню.
З лёгкім сэрцам панна Марыя прайшла праз увесь двор да экіпажа. Ёй здалося, што яе пранеслі. Пан Чаляднік і пані Кацярына ішлі за ёю. Каля дзверак панначка прыпынілася.
— Бывайце, маці Кацярына, — сказала яна няньцы і зноў усхліпнула. — Ці ўбачымся мы калі?
Нянька моцна абняла яе.
— Не бядуй, мая прыгажуня, — сказала яна ласкава. — Абавязкова ўбачымся.
Пан Чаляднік, зразумеўшы, што спешны ад'езд зменшыць пакуты абедзвюх, падаў панначцы руку, дапамог зайсці ў экіпаж. Пасадзіўшы яе, сам сеў побач і зачыніў дзверцы.
— Бывайце, панна Марыя! — пачуліся гучныя галасы. Людзі зноў пачалі кланяцца.
Панна Марыя закрыла далонямі твар, зарыдала…
— Паехалі! — гаркнуў праз акенца фурману прыказчык. — Ды хутчэй, ты! — Непаваротлівасць слугі раззлавала яго.
Экіпаж крануўся, і натоўп расступіўся. Панна Марыя паглядзела ў акенца і ўбачыла, як ёй махаюць з усіх бакоў…