«І тут няма спакою! Але ж і надакучлівы!» — падумаў Бока. Аднак, як чалавек ветлівы, падпарадкаваўся, бо вырашыў: ён, відаць, хоча пахваліцца тым, што ў яго ў хляве.
Гаспадар, падалося Боку, дужа спяшаўся, бо ўвесь час пазіраў угору, на неба, як быццам адтуль яму падаваў сігнал нябачны паплечнік. Яны мінулі хлеў і апынуліся каля вымураванага ўваходу ў склеп. Адчыніўшы дзверы, глуханямы пачаў сыходзіць па стромкіх драўляных прыступках. Агеньчык свечкі затрымцеў, нібы пагражаючы патухнуць, — але той нават не звярнуў на гэта ўвагі. Апынуўшыся ўнізе, на бетанаванай пляцоўцы, ён азірнуўся і памахаў Боку, запрашаючы і тут узяць з яго прыклад. Наш герой нерашуча ступіў на лесвіцу. І адразу ж два вялізныя цені заскакалі па сценах склепа.
Апынуўшыся ўнізе, Бока заўважыў на адной са сцен цёмны ўваход, вышынёю ў чалавечы рост. Ён прыгледзеўся — і здагадаўся, што гэта тунель. Няяркае святло свечкі не дазваляла вызначыць яго глыбіню. А тым часам глуханямы пакіраваў проста да тунеля.
Свечка патухла, рухацца па тунелі давялося ў суцэльнай цемры. Але глуханямога гэта не бянтэжыла. Ішоў ён упэўнена і хутка, — відаць, не адзін раз карыстаўся гэтым ходам. Неўзабаве ў дальнім канцы замігцела святло. Напачатку нашаму герою падалося, што ўперадзе гарыць звычайная электрычная лямпачка. Але калі яны праз хвіліну зайшлі ў прасторнае памяшканне з шырокімі паўкруглымі вокнамі на столі, верагодней за ўсё — у склеп, ён зразумеў, што святло дзённае. Гэта здзівіла хлопца. Ён стаяў, як укапаны, каля бліжэйшага акна і на хвіліну нават забыў пра свайго правадніка. Бока аніяк не мог вытлумачыць, адкуль у такі час узялося на дварэ яркае святло. Праз шкло ён бачыў, што свеціць сонца, а на блакітным небе няма ніводнай аблачынкі. Нельга было сумнявацца, што настаў дзень. Заставалася высветліць, якім гэта чынам ноч прамінула так хутка. «Няўжо я гэтак забавіўся ў тое старое? — падумаў Бока. — А можа, паспеў паспаць тады, на канапе, перш чым выйшаў на двор?..» Ён спрабаваў прыдумаць разумнае тлумачэнне таму, што бачыў.
За яго спіною пачуўся стогн. Бока азірнуўся і ўбачыў, што гаспадар, які паспеў падняцца на абгароджаную парэнчамі пляцоўку, кліча яго ісці далей. У гэты раз Бока падпарадкаваўся з асцярогаю. Апрача цікаўнасці, у ім саспеў сумніў: раптам падалося, што яны трапілі ў чужое памяшканне. Пасярод склепа быў відзён прастакутны ставок, які нагадваў маленькі басейн; уздоўж сцен стаялі на камянях драўляныя бочкі, некаторыя з іх былі нават вышэйшыя за чалавека.
Глуханямы дачакаўся, калі хлопец узлезе на пляцоўку, потым адчыніў дзверы і пайшоў па калідоры. Тое, з якой упэўненасцю ён рухаўся, адчыняючы адны за аднымі дзверы, сведчыла, што ён тут пастаянны наведвальнік.
Бока прагна ўзіраўся на бакі; цікавасць да таго, што ён тут бачыў, узрастала ў ім з кожным крокам. Спачатку яны прамінулі дзверы, з-за якіх ішлі смачныя, бы з кухні, пахі, і хлопец вырашыў, што яны — у рэстарацыі. А ўбачыўшы высокія скляпенні з аздобаю, дываны па лесвіцах, у памяшканнях, якія яны міналі, Бока палічыў, што яны — у гатэлі. Тым не меней упэўненасці, што гэта сапраўды так, у яго не ставала, — дужа шыкоўнае было ўбранне будынка. Нарэшце ён запыніўся на здагадцы, што яны — у санаторыі. «Ну вядома ж, — маракаваў наш герой, — не можа быць, каб на беразе такога прыгожага возера не было лякарні». Яго здзіўлялі гожасць і ўмельства выканання любой, самай нязначнай дэталі інтэр'еру тутэйшых апартаментаў: узоры на падлозе, вітражы на вокнах, фрэскі на сценах. Нешта падобнае ён бачыў хіба што ў музейных палацах пад Санкт-Пецярбургам…
Гаспадар завёў яго ў вялікую блакітную залу. Паказаўшы на крэсла каля акна, ён адразу ж знік за дзвярыма. Бока застаўся адзін. Ён быў занепакоены і адчуваў сябе няёмка. «Калісьці ў гэтай зале спраўляліся балі», — падумаў ён, азіраючыся на бакі. Высокую столь аблямоўвала гіпсавае цісненне ў выглядзе доўгай гірлянды. Уздоўж адной сцяны стаялі тоўстыя калоны. Уражвалі сваёй вышынёю вокны; іх было ажно шэсць — па тры на кожным з двух супрацьлеглых бакоў. Іх завесілі празрыстым блакітным шоўкам, таму ўсё ў зале — сцены, мэбля, калоны, паркетная падлога, нават вялікая крышталёвая люстра — было, як у блакітнай смузе. Адсвечвала сваім калёрам хіба што пазалота на дзвярах.
Сесці ў дарагое глыбокае крэсла Бока не адважыўся. Хлопец падышоў да акна і адхінуў фіранку.
Ён убачыў, што знаходзіцца на другім паверсе. Унізе стракацела, усланая ранішняю расою, вялізная клумба. Кветкі выяўлялі сваёю маляўнічасцю нейкі мудрагелісты герб. Вакол клумбы выштукавана была чырвоная гравійная дарожка, што разгаліноўвалася на тры накірункі. Цэнтральнае адгалінаванне выводзіла да сажалкі, што зіхцела здалёк срэбранымі водбліскамі.
Дзень меўся прынесці нашаму герою шмат чаго нечаканага. Бока яшчэ стаяў каля акна, калі адчыніліся бакавыя дзверы і ў залу ўвайшлі ўчатырох. Незнаёмцы ўтаропіліся на яго з непрытоенай цікаўнасцю. З імі была маладая жанчына.
Сярод тых, што ўвайшлі, Бока пазнаў глуханямога. Убранне, у якое ён паспеў пераапрануцца, рассмяшыла хлопца. Між тым уборы астатніх членаў кампаніі былі таксама незвычайныя. Наш герой тады вырашыў, што ў доме, відаць, здымаецца гістарычны фільм. Мужчыны былі ў шыкоўных, аздобленых карункамі камізэльках, шаўковых панталонах і панчохах, на нагах у іх красаваліся туфлі на абцасах і з банцікам. Да таго ж у кожнага на галаве матляўся кучарамі не абы-які парык. А ў аднаго на той самы парык быў уздзеты трохкутны капялюш. Здавалася, што мужчыны былі аднолькавага ўзросту, — адрозніваліся хіба што знешнасцю. Той, што ў капелюшы, быў высокі і сухарлявы. Яго вялікі прамы нос нагадваў лязо склюда. Вочы ў яго былі прыжмураныя і хавалі выраз перасцярогі, які часцей за ўсё бывае ў людзей невялікага розуму і запальчывых, а чорныя вусы натапырваліся, што ў ката. Другога з таварышаў глуханямога можна было б параўнаць з… прыбранаю галушкаю. Ён быў тоўсты і з белаю скураю. Вялікія, акаймаваныя бялявымі, бы ў свінні, вейкамі, яго вочы выяўлялі выключную ціхамірнасць, як у святога.
І ўсё ж, галоўнай нечаканасцю для нашага героя стаў чацвёрты чалавек з гэтага гурта — прадстаўніца слабога полу. Маладая, у шыкоўнай ружовай сукенцы, яна падалася Боку сапраўднай феяю з казкі. Вочы яе ззялі, як дзве зорачкі,— столькі жыло ў іх шчырага здзіўлення. Сукенка хавала яе фігуру, але хлопцу шмат пра што казалі адны яе пальцы, тонкія і далікатныя, як у дзіцяці.
— Бач ты, што за эпікурэец? Адкуль вы яго выпісалі? — не ўтойваючы свайго здзіўлення, спытаў па-польску, звяртаючыся да глуханямога, высокі.
Бока добра зразумеў, што сказаў гэты чалавек, бо ведаў польскую мову. Яму не спадабалася вусачова панібрацтва.
— З Амерыкі? — працягваў кпліва выпытваць высокі.— Ты паглядзі!
Боку здавалася, што вусач абмацвае яго сваім недаверлівым наглядам.
Глуханямы раптам зарагатаў:
— Я ж ведаў, што ён вам будзе да душы! — грамавым голасам адказаў ён.
У хлопца перахапіла дыханне. Ён зразумеў, што гэты чалавек проста разыграў яго, прыкінуўшыся надоечы ўвечары глуханямым. І тут жа падумаў, што з гэтымі акторамі трэба быць на ўсё гатовым…
— Калі глядзець на адзенне, то гэта берберыец, — усміхаючыся, сказаў пра хлопца таўсмач. — Я быў у Берберыі і ведаю, што яны там носяць. — І раптам звярнуўся да Бокі: — Рады вітаць такога шаноўнага пана. — Ён цырымонна пакланіўся. — Я ў нейкай ступені знаёмы з вамі, бо аднойчы ўжо наведаў вашу цудоўную краіну…
«І гэты пра тое ж, пудзіла гарохавае, — падумаў наш герой. І тут жа ў яго галаве прамільгнула: — А можа, гэта лякарня для вар'ятаў?..»
— У вас яшчэ будзе час пагаманіць з маладым панам, — спыніў таўсмача той, што яшчэ нядаўна прыкідваўся глуханямым. — А зараз, панове, я хачу вас з ім пазнаёміць. Дарэчы, — тут ён састроіў вясёлую грымасу, — я і сам з ім яшчэ не пазнаёміўся…
Апошняя фраза была падобная на жарт. І сапраўды, таўсмач і вусач паднялі яе на смех. Але наш герой яе не ўпадабаў. Больш таго, яму захацелася аплявушыць хлуса.
Але тут у размову ўмяшалася панна.
— Ваш рогат, панове, нагадвае бэканне авечак, — суха сказала яна. — Ва ўсялякім разе, ягоная прычына адпавядае разумоваму ўзроўню гэтых жывёлін.
Заўвага была смелая. Здаецца, панна была шчырая і з характарам. Як бы там ні было, але яе рэпліка зрабіла сваё — смяяцца перасталі.
— Гэтак нельга, дачушка, — папікнуў панну той, каго Бока ў думках ахрысціў «хлусам». — Перад табою ўсім вядомыя, паважаныя людзі. Твая нявытрыманасць толькі прыніжае цябе ў іх вачах.
— Тата, ты абяцаў пазнаёміць нас з маладым панам, — нагадала яму дачка. — Дык будзь ласкавы, выканай абяцанне. Я не бачу нічога заганнага ні ў яго адзенні, ні ў прычосцы. Наадварот, можна сказаць, што ўсё гэта выглядае своеасабліва. Нарэшце, ён — наш госць, да таго ж іншаземец. Бачыш, які ён ураўнаважаны, нават не даў зразумець, што пакрыўдзіўся. Я ўпэўнена, што ён чалавек шляхетны! — Яна хвілінку памаўчала. Маўчалі і яе сябры, траха прысаромленыя гэтым разважным меркаваннем. Нечакана яна звярнулася да нашага героя: — Як вас завуць, пан?
Бока не ведаў, ці сердаваць на гэтых камедыянтаў, ці аддзячыць ім тым жа. Але тое, што за яго заступілася гэтакая красуня, змякчыла хлопцава сэрца. Ён прачытаў у яе вачах шчырую цікавасць да сябе.
— Мяне завуць Уладзімір, — прызнаўся ён.
— Уладзімір, Уладзімір, — адразу ж, як рэха, паўтарылі незнаёмцы.
А вусач раптам усклікнуў, нібыта зрабіў адкрыццё:
— Вальдэмар!
Здаецца, толькі зараз да кожнага з ягамосцяў дайшоў сэнс адказу нашага студэнта, — паны загулі, заківалі галовамі, паўтараючы перафразіраванае па-польску Бокава імя. Але тут зноў узяў слова «глуханямы».
— Цудоўна, — мовіў ён. — Дазвольце, пан Вальдэмар, пазнаёміць вас з маімі гасцямі і дачкою. Гэта, — паказаў ён рукою на высокага, — пан Скарлоцы, мой сусед.
Скарлоцы паважна пакланіўся.
— Гэта — пан Сліва, — працягваў знаёміць гаспадар, называючы таўсмача. — Ну а гэта — мая дачка — панна Яніна.
— Вельмі прыемна… — прамармытаў Бока, які пакуль што не вырашыў, як яму паводзіць сябе ў гэтай камедыі. Як выхаваны чалавек, ён ведаў толькі адно: у гасцях пры любых абставінах трэба захоўваць ветлівасць.
— Ну а я — пан Шадурскі,— адрэкамендаваўся «глуханямы» і таксама пакланіўся, — гаспадар Асвеі.
«Ну й маніць, — падумаў хлопец, але змоўчаў. Ён вырашыў, што не варта пакуль што выкрываць гэтых камедыянтаў.— Хочуць разыграць мяне. Што ж, няхай паспрабуюць. У рэшце рэшт смяецца той, хто смяецца апошні». Гэтая думка спадабалася яму, ён нават ухмыльнуўся.
Знаёмства хоць крыху, ды прыемна ўсхвалявала ўсіх. Цяпер яны ўсміхаліся адзін аднаму, нібыта іх чакала свята. Нават змрочны на выгляд Скарлоцы пазіраў на Боку прыязна. Ён як быццам жадаў сказаць яму: «Ну няхай сабе, гэтым разам лаяцца з табой не буду».
— Цудоўна, — сказаў Шадурскі.— Вось і пазнаёміліся. Пра астатняе ў нас яшчэ хопіць часу пагаманіць. А зараз, панове, некалькі слоў пра нашу праграму на сёння.
— Не забудзьцеся на абяцанае паляванне, — нагадаў Скарлоцы.
— Сапраўды, тата, ты абяцаў,— нечакана горача падтрымала гэтую ідэю панна.
— Не забыўся, — заспакоіў іх Шадурскі.— Спадзяюся, панове, што сёння склеп з яго скарбамі нам не перашкодзіць, — заўважыў ён і рагатнуў.— Дык вось, прашу выслухаць. Першае — паляванне, — абвясціў ён.
Скарлоцы і панна Яніна крыкам ухвалы падтрымалі гэтую задуму.
— Куды скіруемся? — пацікавіўся Скарлоцы.
— У Сар'інскі лес, — адказаў Шадурскі.— Там лоўчыя бачылі цэлы вывадак русакоў… Так, а надалей: вяртанне і полудзень. Як папалуднуем…