— Заязджайце як-небудзь да мяне, да Кухты вечарком, рады буду сустрэцца з вамі.
— У нас тут яшчэ бярозавік ёсць, — сакратар хуценька зачыніў сакваяж і сышоў на першы паверх, неўзабаве вярнуўся адтуль з меднай квартай халаднаватага бярозавіку. Ён быў падкіслы, у меру халаднаваты, і Туманоўскі цадзіў кварту паволі.
— Здорава!
— Там халадок. А бочку ячменем засыпалі. Ён закусціўся, закрыў бочку зверху, — не плеснее, не перакісае.
Сакратар падвёз Туманоўскага дадому і нават паабяцаў, што заедзе ў госці.
Назаўтра раніцай Туманоўскі бадзёра круціў педалі веласіпеда, ехаў на пошту паведаміць рэдактару «прыемную навіну»: што ён затрымаецца яшчэ на тыдзень.
У той дзень выбралася на пошту і старая Міхаліха. Пошту перанеслі на цэнтральную сядзібу, і дабірацца да яе трэба сваім ходам, бо адзін толькі бог ведае, калі ў брыгаду завінецца якая-небудзь машына ці трактар. Зранку не пойдзеш, трэба выгнаць карову, пакарміць свіней, вытурыць з двара гусіную чараду, прыпяць на поплаве цялё, прыгатаваць усё на дзень скаціне, бо калі яна прыпаўзе з тае пошты назад.
За раніцу Міхаліха стамілася. Адчувала, што кружыцца і туманіцца ў галаве, нібы імгла наплывае на мазгі. Асабліва натаміла і нашморгала цялё, пакуль завяла яго. Паваліла нават. А яно не адбеглася — стаіць і глядзіць, як дражніцца ўсё роўна. Міхаліха азірнулася: ці не бачыць хоць хто з людзей? У галаве закружылася. Устала, адышлася да валуна, села і заплакала ад бяссілля. Ад злосці на Міхаля, які не можа разлучыцца з гэтай гаспадаркай, хоць яна каторы год просіць яго, бо не мае здароўя. Самога за гэтых свіней чуць не забілі. А ўся работа перавалілася на яе рукі. Яшчэ плакала ад крыўды на дзяцей — што асталіся на старасць адны. Рая дык і зусім воч не паказвае, хоць адна, часу павінна мець.
Пасля таго як адпачыла крыху, прайшла і крыўда. Але з гаспадаркай невядома як упраўляцца. Пачакаць, пакуль у сына водпуск, няхай прыедзе, паможа пазбываць усё гэта.
Таму і трэба было ісці на пошту. Даць тэлеграму Раі, няхай прыязджае, пабудзе дома і паможа ёй. Вольная, адна.
Так думала Міхаліха і паўзла па дарозе з кійком, сагнутая ў крук ад работы і ад пражытых гадоў.
Калі пачула трэск матацыкла ззаду, загадзя саступіла з дарогі, каб прапусціць яго. Але матацыкл не абмінуў старую.
— Куды, цётка?
— На пошту. А што табе?
Міхаліха пазнала Мачанкавага хлопца, якога дражнілі Заторам. Кудлаты, белазубы, у расхрыстанай на грудзях рубашцы, ён пасміхаўся са старое. За ім на матацыкле быў яшчэ адзін, коратка астрыжаны, круглагаловы і гэтакі ж расхрыстаны — горача ўжо стала.
— Да вечара ісці будзеш, цётка.
— Ну і што?
Што гэта за цаца, Мачанкаў узрэз, старая ведала, і зачапіўся ён да яе не так сабе.
— Пазалаці ручку — мігам падкіну.
Міхаліха яшчэ думала, што рабіць. Грошай шкада было, і лезці на матацыкл страшна. Але яшчэ больш боязна, што не дай дабром, дык вытрасе ўсе, якія ўзяла з сабой. Яна на ўсякі выпадак азірнулася, спадзявалася, што, можа, хоць каго ўгледзіць на дарозе. Але ў акрузе — ні жывое душы. І дадому трэба ўспець, пакуль прыгоняць кароў на ранкі.
— Не жміся, цётка!
Затор не думаў адпускаць старую. Адчуваў, што яна баіцца яго.
— Два рублі толькі дам.
— Садзіся, прамчу, як у космасе!
— А гэта каб не смеў! Добра вязі, а то ўпаду, заб'юся, цябе пасадзяць! — прыгразіла Міхаліха, узабралася на сядзенне і ашчаперыла хлопца рукамі.
…— Але ж і пёр мяне, як той чорт! Як на мятлу села! А я добра за яго ўплялася, думаю, трасцы страсеш! Я некалі, як дзеўкаю была, не гэтак на конях лётала.
Паштальёнкі, якія ўжо сабраліся і чакалі машыну з поштай, і сама начальніца, мажная жанчына ў акулярах, рагаталі да слёз. Старая смяшыла і паштальёнак, і начальніцу.
— А вам, цётка, трэба было перахрысціць яго, — стрэліла вачыма на старую чарнявая маладзіца.
— Каго?
— Затора Мачанкавага.
— Або ж гэтага чорта крыж возьме? Яго міліцыя колькі ўжо хрысціць, а зрабіць нічога не можа.
— Трэба было грошай не даплаціць.
— А каб на яго пранцы! Яшчэ і пераплаціла. Рублёў у мяне не было, а я замест траячкі пяцёрку дастала. Ён хваць за яе і зубы выскаліў. Здачы, кажа, прывязу. Задушыся ты з гэтай здачай! Яшчэ прытаўчэш, як старога прытаўклі.
— Не трэба, цётка, грошай многа збіраць, і баяцца не будзеш.
— Я, Танечка, грошай не збіраю. Я іх дзецям аддаю. З сабою мы іх у зямлю не панясём. Дома мы не дзержымо, Веры прыносім на кніжку, — старая кіўнула на начальніцу.
Старая ўстала з крэсла.
Чарнявая Танька ўсё не магла супакоіцца:
— Дык мо Затор вас і назад павязе? Вы ж у два канцы заплацілі. Мы хоць выйдзем глянем.
— Скула яму ў бок, каб я больш села да яго! Пакуль карова на ранкі, я і сама дайду. Ты ж глядзі, Верачка, каб целеграма дайшла. А то задушаць мяне гэтыя свінні. І да старога трэба паехаць.
— Сёння дойдзе, цётка.
— То бывайце здаровы.
Туманоўскі сядзеў за столікам і моўчкі глядзеў і слухаў. Ён чакаў тэлефоннага званка, каб паведаміць «прыемную навіну» — што застаецца.
— Хто гэта? — папытаўся ён у паштальёнкі, якая сядзела бліжэй да яго.
— Міхаліха з Забалацця. Гэта яе старога скалечылі, як вепрука кралі. Нахальны на работу стары.
— А хто гэта яе вёз?
— Вырас тут у нас. Бацька і маці свету не бачаць на свінарніку. Меншы быў, чаргу кароў адпасе толькі, калі заплаціць бацька. Прывучылі рубель яму змалку даваць. Смяяліся. А цяпер і на вінішча даюць. Хай папрабуюць не даць! Раз у хляве запёр і суткі трымаў. Міліцыя яго хацела ў калонію забраць. Чакаюць, што, можа, армія яго трохі абразуміць. Ды каб адзін ён такі. Усе цяпер і на матацыклах, і на гэтыя джынсы давай. Мой прыставаў да мяне. Кажу, ідзі, зарабі ў жніво… Пойдзе і заробіць. Альбы толькі з гэтымі Заторамі не звязваўся.
Зазваніў тэлефон, начальніца падняла трубку.
— Не адказвае тэлефон.
Туманоўскі зразумеў, што шэфа няма на месцы і не хутка будзе, калі знікла і Лідачка.