Ĉiam evidentiĝas pri la vero…
Krepuskiĝis.
— Mi nun jam scias multe — diris Prücsök mallaŭte, — kaj mi nuligas tion, kion mi ne volis. Estus bone, se mia patro ricevus amnestion… Se vi nun bele irus hejmen kaj ne serĉus la kulpulon.
Mervin rigardis la vizaĝon de la knabino. En la klaraj okuloj, tio estis bone videbla: sidis larmoj.
— Mi jam scias, kiu estas la farinto… — diris Prücsök multe pli mallaŭte.
— Ankaŭ mi — ekparolis onjo Babette.
— Ankaŭ mi — diris Cefi, la Akvokapa Drato, kiu ŝtelumadis tie en longa noktoĉemizo, kun sia grandega kapo, kvazaŭ ĝi estus la parodio de la plena luno. Ankaŭ li sciis jam, kiu estas la farinto.
Nur lia ekscelenco doktoro Mervin ne sciis tion.
Prunoki, la lignaĵisto atendis ilin sur manoj kaj piedoj antaŭ la domo de la fiŝvendistino. Li eĉ zumkantis iomete, poste li ekstaris kaj ĵetisis sin al la kolo de onjo Babette, tiam li ricevis baton per la lavpelvo, kio sonis foren sonoranta en la nokto. Tiam li ekploris.
— Mi atendis… vin ĉi tie!.. Ĉu tio estas la danko… Mi estas iomete ebria… Hokbaton al la Okuloj estis ĉi tie. Li venis por mi… Estas kapute al Ludoviko la Saĝa… lia maleolo, ŝajnas sepsiĝis… Mi estis ĉe li… La kompatinda… jam apenaŭ vidas kaj havas multajn kapojn… Lia lito turniĝas…
— Kompatindulo — flustris Babette, murdetante la pinton de sia kaptuko per sia liprando. Tiam ŝi estus ploranta, sed jam ne kreskis larmoj en ŝiaj ruĝiĝintaj okuloj.
Ili ekiris ien, kaj la esplorjuĝisto sekvis ilin. Liaj fieraj paŝoj fariĝis humila malrapidirio. Li sekvis ilin sentante, ke li faris profundmaran esploradon de la vivo en la verda, senluma tavolo, kien jam ne penetras la sunradioj, kaj mirindaj, misformaj estaĵoj zigzage naĝas preter la vitro de la skafandra kapujo.
— Jen ĝi estas!
Ili haltis ĉe malnova vaporŝipo.
La vaporŝipo staris tie jam de jardekoj, vidalvide al la katedralo altiĝanta super la haveno. La esplorjuĝisto retropaŝis!
…Kiel grandega ombro de pendingo, fertraboj de argano altiĝis sombre, sur la ŝipo, kovrita de ruĝa rusto!
Li turniĝis. Vidalvide staris malgranda domo, kaj maldika fumostrio vibris ĉe la rando de la kamentubo.
La Granda Bestaĉo pipfumis en ĝi!
— Venu.
Prücsök prenis lian manon, kaj ili supreniris sur la lignoponteto.
En la sola kajuto de la arganŝipo kuŝis Ludoviko la Saĝa kun flava vizaĝo, lia kol-arterio konvulsiis, kaj vaporo kovris ankaŭ liajn okulvitrojn. La griza vaporo de la febro.
Hokbaton al Li staris kun funebra, malgaja vizaĝo en la kajuto de putriĝantaj lignotabuloj, apud sia mastro, kaj li fingre frotadis la blankan-bluan randon de sia stria trikotaĵo, kiel ian rozarion. Li bruske turnis sin al la enpaŝantoj.
— Oni neniam estus kaptintaj min — li diris, — ĉar du homoj estis ĉi tie kun la drato… Sed estis neeble forlasi lin tiel… ĉi tie…
— Vi malfruis, Mervin… — ekparolis la malsanulo ridetante, tute mallaŭte. — Vane vi venis… La leĝo estas leĝo: neniu povas eviti sian kompetentan juĝiston! Surtera juĝisto… jam ne estas kompetanta… en mia afero….
— Mi venis ne por aresti vin — diris Mervin.
Prücsök eksidis apud lin kaj metis sian malvarman manon sur la frunton de la malsanulo.
— Mi sciis, ke vi estas la farinto… mi jam sciis tion pli frue, Ludoviko… Kaj mi diris tion al neniu… Nek ojno Babette… Oni tiel amas vin ĉi tie, ke nek la Granda Bestaĉo diris tion al neniu, kaj ankaŭ Mervin amas vin… Li ĝuste nun rakontis al mi, ke li sciis la tuton pri vi, kaj li jam longe pardonis vin, kial vi devigis lian edzinon forlasi lin pro la plagiato….
…Mervin ĉi-momente ricevis per unu pugnobato la venĝan baton pro ĉio. Kaj subite klariĝis antaŭ li, ke la virino oferis sin pro li, ke Gabrone Ludoviko la Saĝa venis postuli la virinon rekompence por la gloro.
Jes! Lia ĉefo tre amis Yvone-on. Li jam tiutempe konstatis tion kun certa pardonema takto.
La mortanto malfermis siajn okulojn kaj metis sian maldikan, ostan manon sur la genuon de la knabino.
— Ĉu vere?… Mi ĝojas pro tio, Mervin… Mi amis vian edzinon… Mi revenis el Usono… ĉar la libro trafis inter miajn manojn… Via edzino petegis, ke mi ne rompu vian karieron… Okulon pro okulo, denton pro dento… Ĝi estas la praa pargrafo de la memvola juĝado… Rekompence… mi postulis tion, ke Yvone venu al mi… Ŝi faris tion… Ĝi estis stultaĵo… Yvone suferis. Yvone amis vin… Tio estas la vero… kaj tio estas la juro. Nenio alia!.. Mi do forlasis ŝin… Poste ŝi skribis… ke vi rifuzis ŝin… Proksimume tri jarojn ŝi ne kuraĝis… proksimiĝi… Kaj nun ŝi estas malsana… Tiam mi skribis, ke… mi mortpafos… vin… Mi devis rapidi per la murdo… ĉar blindeco… minacis min. Tiam eĉ Louvain servis… ĉi tie… Mi ne trafis vin… kaj neniu vidis, ke la Kandidato… per la argano… iom malproksime… demetis min malantaŭ la domo… Tiun tagon vespere… alvenis Decoux, ankaŭ li amis vian… edzinon… Yvone diris al li… ke mi volas… murdi… Li tuj venis… per aeropalno… Li ne legis… ĵurnalon… li sciis pri nenio… Li provis konvinki min longe… ke mi rezignu la atencon… Kvankam mi jam faris tion… Kaj li ŝtelis mian revolveron… Li ne sciis, ke… oni traserĉas ĉiun… ĉe la stacidomo… kaj tiel evidentiĝis, ke… la krimobjekto estas… ĉe Decoux… La revolvero de la atencinto…
— Oni ne estus kaptintaj min, ĉar mi ricevis draton — diris Hokbaton al Li kaj glutegis.
Onjo Babette mallaŭte ekploris en la fono, neniu scias pro kia malgaja ĝojo super la flueto de siaj diluv-similaj larmoj, de kie ajn alvenantaj, kaj la karbidlampo krepitis preskaŭ du sekundojn al tio.
— Ĉi tie… — daŭrigis Ludoviko la Saĝa langvore — la maŝino… estis bona… La argano, la fabela eksperstrajno… Ĝi kuregas rapide de jaroj… kun mi… kaj oni veturas… ne tial… por ke li alveni ien… Kaj nun… la finstacio… de la argano…
Cefi, la Drato venis kurante al Mervin.
— La masonisto atendas vin, kiu loĝas ĉe onjo Babette, kaj li estas lama, ĉar li falegis…
Tiu estis Deboulier.
— Iru, Mervin… mi atendos per mia morto, ĝis vi revenos… — diris Ludoviko la Saĝa ĝentiel, sed samtampe supereme, ĉar li eĉ nun li parolis kun la registara komisaro tiel, kvazaŭ li estus lia iama kandidato. Nenia interveno de la vivo ŝanĝas la malaltan valoron de certaj interrilatoj.
Deboulier venis kun Prunoki, ĉar li ne povis iri. Kompreneble Prunoki. Li estis tute ebria.
— Mi petas vin — komencis la kapitano, — la Sekreta servo estas en granda embaraso pro via ordono. Ĉar oni ŝatus enterigi la Raĝon
— Kio??!
— Oni haltigis furgonon laŭ via ordono sur la vojo al Tanger. Ĝi liveris la kadavron de la hinda vicreĝon Raĝa Makamoti al vaporŝipo, atendanta en Tanger por transporti, poste enterigi lin en Kalkuto.
— Alta ĉielo!
— La kadavro de la Raĝo — daŭrigis Deboulier — restadas jam de noktomezo en la korto de la prokuroreja arestejo.
— Mi tuj ordonos, ke oni lasu ĝin ekveturi.
Li skribis kelkajn liniojn sur paperon kaj transdoni tion al Deboulier.
Dume Prunoki interpretis stertorajn kantojn, kaj kiam Bull la Korn-naza venis tien, ĉar li jam estingis la lampojn, la lignaĵisto provis ĵetis sia al la kolo de la forlasita homo.
Sed li jam estis post la bato, kion li ricevis de Ĝnomo la Enorma, kaj leŭkoplasto estis gluita sur lian vizaĝon, li do levis minace sian longan stangon kontraŭ Prunoki.
— Forportu vin, ĉar vi ricevos tian baton!.. — kaj li amare turnis sin al Mervin. — Mi perdis mian ĉefan lukron pro vi.
— Kiel?
— Vi ne permesis, ke mi foriru. Vi minacis min per revolvero! Je la deka vespere mi sekrete portas brandon al la fenestro de la dua etaĝo de la frenezulejo por akuta alkoholisto, sur la pinto de la bruliga stango. Ĉiutage li donas al mi dek frankojn, kaj hodiaŭ li furiozis, ĉar mi malfruis. Li denuncis min. Oni nun fermas la fenestron…
— Mi tre bedaŭras — diris Mervin kaj venis en lian kapon artikolo de fama profesoro, kiu antaŭ nelonge verkis libron pri delirulo en Casablanka, ĉar li konservis siajn akutajn simptomojn eĉ post la longdaŭra dekutimiga kuracado, kio estas malofta.
Pluraj fakgazetoj publikigis la eseon.
— Tiel — diris Deboulier — tiu homo, nomata Cigaro, alvenis en urbon Tanger kun la letero kaj per la alia furgono.
— Ŝajnas, ke… la skandalo okazos aŭrore, kaj oni sciigos la mondon per radiodissendo. Al ni estas kapute.
Ili manpremis mute.
Dume la lasta lampo estingiĝis dank’ al la longa magiista bastono de Bull la Korno-naza, malsukcesinta ne la gangsterismo, kaj laŭ la ordono de la granda, ĉiela ĉeflumigisto malrapide disvastiĝis iom da purpura radiado ĉe la rando de la blua nokto, kliniĝanta al malhelverda koloro, kiel la eterna lampo de nia planed-sistemo iom post iom eklumiĝis, kiel trouzita volfram-ŝtrumpo…
La registara komisaro revenis en sian kajuton.
La sama bildo. Hoktabon al Li ludis per sia trikotaĵo. Onjo Babette ploris feliĉe.
Kaj Ludoviko la Saĝa kuŝis surdorse kun retroklinita kapo, turninte sian monoklon al la ĉielo.
Lia vizaĝo konvulsiis. Li singultis kelkfoje, sed glatiĝis denove liaj ĉiuj trajtoj. Li flustris mallaŭte:
— Mervin… En la afero… de miaj sumigitaj suferoj… nun… sekvos… la pruvo de la vero. Mi diktis al la Kandidato… Li estas simpla maristo, kaj li notis… Mian grandan verkon… Mi ordonas, ke… vi legu kelkajn frazojn de tiu libro… nun… tuj…
La registara komisaro levis dikan kajeron kun kartona kovrilo de sur la seĝo. Jen tio estis skribita sur ties vinjeto:
LA HISTORIO DE LA JURO KAJ VERO
de nia nuntempo ĝis ties naskiĝo
Verkis:
d-ro Mervin
Hokbaton al Li metis sian fingron antaŭ siajn lipojn, kion Mervin ne komprenis, kaj li malfermis la kajeron. Jen tio estis skribita en ĝi:
“Mi ne scias skribi, sed mi bezonas la tagsalajron, kaj estas utile ankaŭ por lia sinjora moŝto, kiam li diktas! Bonvolu ne diri tion al li. Se mi ne estus ĉi tie, mi tuj venos. Schulteis, la Gemeloj notis tion, kion diktis Hokbaton al Li, mi notis ĝin danke:
Schulteis, la Ĝemeloj
Kaj poste nur blankaj paĝoj.
La Kandidato ne sciis skribi! Sed li kondutis tiel, kvazaŭ li scius skribi!
— Nu?… Kiel vi opinias?… — demandis Gabrone triumfe. — Tiu libro estas rezulto de amara cerbumado de longaj jaroj… Mult-cent noktoj… pasis, ĝis… mi diktis… tion… Fine la vero mem!
Nuraj blankaj paĝoj. Ne tute puraj, sed grandparte netuŝitaj, blankaj, glataj paĝoj, ĝis la lasta.
— Vi vere… rekonis la esencon de la juro… En tiu libro… estas la pura… vero… — diris Mervin raŭke kaj sentis tiel, ke li tuj sufokiĝos.
Ĉar en tiu libro entute estis la vero:
Sur la lasta paĝo li trovis malnovan foton de Ludoviko la Saĝa, kiun oni deŝiris de ie, kaj mankis ĝuste lia kubuto.
— Mervin… Noru bone… — deklaris la mortanto — la vero… ofte restas sekrete… Sed la malvero… ĉiam evidentiĝas… La ceterajn en la ĉielo… en fermita juĝdebato… — poste li jam nur flustris. — Laŭ la rajto… de la lasta… vorto… mi petas indulgon… iom da indulgo… — li flustris humile kaj kun rompita voĉo. — Kion mi faris… tio ne estis kapokosta… nur… nezorgemo… kulpo… Granda… nezorgemo, maksimuma kulpo… Ho!
Li finis sian pledadon kun retroklinita kranio, kaj oni ne plu povis juĝi pri li. Tiam li jam vere konvinkiĝis pri tio, kio estas la vero, kaj certe evidentiĝis, ke li bone faris sian verkon.
Multaj blankaj paĝoj. Tio estas la vero.
Kaj Mervin, kiel li staris tie kun la stumpigita duono de malnova foto, li ne scias, kion fari. Li elprenis la alian duonon de la foto, kaj li kunmetis ĝin tie, kie ĝi ŝiriĝis iam, kvazaŭ oni povus fari ion kompleta, kiu havas nek pli da potenco, ol disŝiri ion kaj alian. Sed Ludoviko la Saĝa jam estis tie, kie oni veldas ĉiun rompaĵon kun mirindaj aŭtogenveldistoj, se necese, kaj kie malgraŭ tio ankoraŭ oni neniam disŝiris ion.
— Li mortis… — flustris Prücsök, kaj ŝi kunmetis la du malstreĉiĝintajn, maldikajn, delikatajn manon, memorigantaj pri la koloro de malnovaj objektoj el osto sur la brusto de la Dormema Elefanto, kiu ekdormis por eterna ripozo. Poste ŝi surgenuiĝis…
Onjo Babette deprenis la monoklon de Gabrone kaj formetis ĝin.
Mervin rigardis la mortinton kun mirego. Nun li estis bela.
Noblaj kaj saĝaj trajtoj glatiĝis sur lia rigidiĝinta vizaĝo. Kaj…
Li ekkris mallaŭte!
Super la kapo de Ludoviko la Saĝa, paciginta en la morto, ĝi presk ŭ ne lumis; malnova savzono pendis sur la muro, kiel ia ŝvelinta, disfibriĝinta aŭrelo. Ankoraŭ estis videbla la trivita surskribo, la iama nomo de la ŝipo, duoncirkle:
ADRIEN