— Sed mi jam rezigne konsentiĝis je tiu penso, do ni parolu pri vi ne pri mi. Mi donos al vi unu konsilon: restos al vi nur la vojo al oriento, al la oceano. Sed ripozu bone antaŭ tiu vojo kaj kolektu novajn fortojn. Alie via malgranda kamaradino mortos post kelkaj semajnoj. Prokrastu la vojaĝon ĝis la fino de la pluva periodo kaj eĉ pli longe. La unuaj someraj monatoj post la pluvo, kiam la akvo ankoraŭ kovras la kotaĵojn, estas plej sanigaj. Ĉi tie, kie ni troviĝas, estas altaĵo situanta sepcent metrojn super la marnivelo. Sur alteco de mil tricent metroj la febro jam ne ekzistas, kaj febraj malsanoj alportitaj el lokoj pli malaltaj havas kuron multe pli malfortan. Kunprenu la malgrandan anglinon kaj iru en la montaron…
La parolo tre lacigis lin videble, do li denove ĉesis paroli, kaj dum kelka tempo li malpacience forpelis de si grandajn bluajn muŝojn, la samajn, kiujn Staĉjo vidis sur la cindrejo en Faŝodo. Poste li parolis plu:
— Atentu diligente, kion mi diros al vi. Je unutaga vojaĝo de ĉi tie suden situas aparta monto, ne pli alta ol okcent metrojn. Ĝi aspektas kvazaŭ kaserolo kun la fundo renversita supren. Ĝiaj flankoj estas tute krutaj kaj la sola alirejo al ĝi estas la roka dorso, tiel mallarĝa, ke en kelkaj lokoj apenaŭ du ĉevaloj povus iri unu apud la alia. Sur ĝia plata supro, vasta ĉirkaŭ unu kilometron, aŭ pli multe, estis negra vilaĝo, sed la mahdistoj ekstermis kaj forprenis la loĝantaron. Povas esti, ke tion faris tiu Smaino, kiun mi disbatis, sed kies sklavojn mi ne povis liberigi, ĉar li forsendis ilin jam antaŭe sub bona eskorto al Nilo. Ekloĝu sur tiu monto. Tie estas fonto kun bonega akvo, kelkaj kampoj kun manioko kaj multe da bananoj. En kabanoj vi trovos multajn homajn ostojn, sed epidemion flanke de kadavroj ne timu, ĉar post la derviŝoj estis tie la formikoj, kiuj ankaŭ nin forpelis de tie. Cetere neniu vivanta animo! Restadu en tiu vilaĝo unu aŭ du monatojn. Sur tiu alteco febro ne estas. La noktoj estas malvarmetaj. Tie via etulino resaniĝos, kaj vi reakiros novajn fortojn.
— Kaj poste kion fari kaj kien iri?
— Poste estos, kion Dio donos. Vi penos aŭ traiĝi al Abisenujo al regionoj, situantaj pli malproksime ol atingis la derviŝoj, aŭ vi iros orienten… Mi aŭdis, ke la apudbordaj araboj venas ĝis iu lago, serĉante eburon, kiun ili akiras de la gentoj Samburu kaj Va-hima.
— Va-hima? Kali ja devenas el la gento de Va-hima.
Kaj Staĉjo komencis rakonti al Linde, kiamaniere li heredis la negron post la morto de Gebhro kaj ke Kali diris al li, ke li estas la filo de la estro de ĉiuj Va-himanoj. Sed Linde akceptis tiun informon pli apatie, ol Staĉjo esperis.
— Tiom pli bone — li diris — ĉar li povos esti al vi helpa. Inter nigruloj troviĝas ankaŭ bonkoraj animoj, kvankam ĝenerale oni ne povas kalkuli je ilia dankemo: ili estas infanoj, kiuj forgesas tion kio estis hieraŭ.
— Kali ne forgesos, ke mi savis lin el la manoj de Gebhro — mi estas certa pri tio.
— Eble — diris Linde — kaj, montrante al Nasibu, li aldonis:
Ankaŭ li estas bana infano. Zorgu pri li post mia morto.
— Ne diru kaj ne pensu pri la morto.
— Mia kara — respondis la sviso — mi ĝin deziras — ĝi nur alvenu sen granda turmento. Pripensu, ke mi estas nun tute sendefenda kaj se iu el tiuj mahdistoj, kiujn mi disbatis, okaze trafus ĉi tien, li sola povus min murdi kiel ŝafon.
Ĉe tio li montris la dormantajn negrojn:
— Tiuj jam ne vekiĝos, kaj pli ĝuste — mi malbone parolas: ĉiu el ili vekiĝas antaŭ la morto por mallonga tempo kaj en frenezeco forkuras en la ĝangalon, el kiu li jam ne revenas… El ducent homoj restis al mi nur sesdek. Multaj forkuris, multaj mortis pro variolo, kaj kelkaj endormiĝis en aliaj lokoj.
Staĉjo komencis observi la dormantojn kun kompato kaj teruro. Iliaj korpoj estis grizkoloraj, kio ĉe negroj signifas palecon. Unuj havis la okulojn fermitaj, aliaj duonfermitaj, sed ankaŭ tiuj lastaj dormis profunde, ĉar iliaj pupiloj estis sensentaj je lumo. Al kelkaj ŝvelis la genuoj. Ĉiuj estis terure maldikaj, tiel ke tra la haŭto oni povis vidi iliajn ripojn. Iliaj manoj kaj piedoj senĉese tremis tre rapide. Bluaj grandaj muŝoj sidis dense sur iliaj okuloj kaj lipoj.
— Ĉu ne estas por ili savo? — demandis Staĉjo.
— Bedaŭrinde ne estas. En la regionoj de Viktoria-Nianza tiu malsano senhomigas tutajn vilaĝojn. De tempo al tempo ĝi furiozas grandskale, alifoje malpli minace. Plej ofte malsaniĝas je ĝi homoj el vilaĝoj situantaj en ĉebordaj arbustoj.
La suno transiris jam al la orienta flanko de la ĉielo, sed jam antaŭ la vespero Linde finrakontis al Staĉjo sian historion. Li estis filo de komercisto el Zuriko. Lia familio devenis el Karlsruhe, sed post la jaro 1848 ĝi translokiĝis al Svisujo. Lia patro eksterordinare riĉiĝis per komercado pri silko. Li ebligis al la filo studadon, ke li estu inĝeniero, sed al la juna Henriko jam de fruaj jaroj plaĉis vojaĝoj. Fininte la studojn en politekniko kaj heredinte la tutan gepatran havaĵon, li entreprenis la unuan vojaĝon al Egiptujo. Estis la tempoj ankoraŭ antaŭ Mahdi, do li atingis Kartumon kaĵ ĉasis kun dangaloj en Sudano. Poste li dediĉis sin al la geografio de Afriko kaj tiurilate fariĝis tiel lerta kompetentulo, ke multaj geografiaj asocioj alkalkulis lin al la nombro de siaj membroj. Tiun lastan vojaĝon, kiu estis finiĝonta por li tiel fatale, li komencis el Zanzibaro. Li atingis la Grandajn Lagojn kaj intencis traiĝi laŭlonge de nekonata ĝis nun montaro Karamojo al Abisenujo, kaj de tie al la bordoj de la oceano. Sed la zanzibaranoj ne volis pluiri. Feliĉe, aŭ malfeliĉe, estis tiam la milito inter la reĝoj de Ugando kaj Unjoro. Linde oferis grandajn servojn al la reĝo de Ugando, kiu rekompence donacis al li pli ol ducent sklavojn. Tio plifaciligis la tutan vojaĝon kaj la vizitadon de la montaro Karamojo, sed poste en iliaj vicoj aperis la variolo, kaj post ĝi venis la terura dormomalsano — kaj finfine la pereo de la karavano.
Linde posedis grandajn provizojn de ĉiuspeca konservaĵo, sed timante la skorbuton, li ĉasis ĉiutage por havigi freŝan viandon. Li estis bonega pafisto, sed ne sufiĉe singarda ĉasisto. Kaj okazis, ke antaŭ kelkaj tagoj li alproksimiĝis senpripense al faligita apro-,ndiri", kiu saltleviĝis neatendite kaj terure disŝiris al li la piedon, kaj samtempe piedpremis lian sakron. Tio okazis tuj apud la tendaro kaj en ĉeesto de Nasibu, kiu, disŝirinte sian propran ĉemizon kaj farinte el ĝi bandaĝon, sukcesis haltigi la sangadon kaj konduki la vunditon al la tendo. Sed dumvoje pro la interna sangado formiĝis koagulaĵoj kaj la malsanulon minacis gangreno.
Staĉjo volis lin nepre rebandaĝi kaj deklaris, ke li ĉiutage revenos aŭ, por ne lasi Nel'on nur sub la gardo de du nigruloj, li transportos lin inter du ĉevaloj sur disetenditaj feltaĵoj sur la terlangon al,Krakovo". Linde konsentis lian helpon pri bandaĝado, sed ne volis esti transportata.
— Mi scias — li diris, montrante siajn negrojn — ke tiuj homoj devas morti, sed tiel longe kiel ili ne mortis, mi ne povas permesi, ke ili estu disŝiritaj en vivanta stato de la hienoj, kiujn dum la noktoj nur la fajro tenas en konvena distanco.
Kaj li komencis ripeti febrotreme:
— Mi ne povas, ne povas, ne povas!
Sed li tuj trankviliĝis kaj daŭrigis per iu strange emociita voĉo:
— Revenu ĉi tien morgaŭ matene… Mi havas al vi grandan peton, kaj, se vi plenumos ĝin, Dio eble elkondukos vin el tiu afrika infero, kaj donos al mi facilan morton. Mi volis tiun peton prokrasti ĝis morgaŭ, sed ĉar morgaŭ mi jam povas esti senkonscia, do mi volas eldiri ĝin hodiaŭ: prenu akvon per iu ujo, ekstaru antaŭ ĉiu el tiuj dormantaj mizeruloj, ŝprucu akvon sur lian kapon kaj diru jenajn vortojn:,Mi baptas vin en la nomo de la Patro kaj de la Filo kaj de la Sankta Spirito!…"
En tiu momento profunda kortuŝo sufokis lian voĉon kaj li silentiĝis.
— Mi riproĉas al mi — li diris post momento — ke mi ne adiaŭis tiamaniere tiujn, kiuj mortis je variolo, kaj tiujn, kiuj ekdormis antaŭe. Sed nun la morto staras antaŭ mi… kaj mi volus… almenaŭ kun la resto de mia karavano fari tiun lastan kaj grandan vojaĝon kune…
Dirinte tion, li montris per la mano la disflamiĝintan ĉielon — kaj du larmoj malsuprenfluis malrapide sur liaj vangoj.
Staĉjo ploris kiel malgranda infano.
La sekvantan tagon la matena suno lumigis strangan spektaklon. Staĉjo iris laŭlonge de la ŝtonmuro, haltis antaŭ ĉiu negro, aspergis ĉies frunton per akvo kaj eldiris super li la sakramentajn vortojn. Kaj ili dormis kun tremantaj manoj kaj piedoj, kun la kapoj malsuprenlasitaj aŭ suprenlevitaj, ankoraŭ vivantaj kaj jam similaj al kadavroj. Kaj tiel okazis tiu bapto-ceremonio de la dormantoj, en matena silento, en suna brilo, en dezerta senbrueco.
Tiun tagon la ĉielo estis sennuba, altvolba, grizlazura kaj kvazaŭ malgaja. Linde estis ankoraŭ plenkonscia, sed iĝis pli kaj pli malforta. Post ŝanĝo de la bandaĝo li enmanigis al Staĉjo paperojn enfermitajn en lada skatolo kaj konfidis ilin al lia speciala zorgo. Poste li diris nenion plu. Li ankaŭ ne plu povis manĝi, sed granda soifo turmentis lin terure. Longe antaŭ la sunsubiro li komencis deliri. Li vokis al iuj infanoj, ke ili ne tro malproksimiĝu de la lagobordo, kaj fine li ĵetis sin en frostotremoj kaj ĉirkaŭprenis la kapon per la manoj.
La venontan tagon li jam tute ne ekkonis Staĉjon, kaj tri tagojn poste li mortis tagmeze, ne plu reakirinte la konscion. Staĉjo priploris lin sincere, post kio li portis lin kun Kali al proksima mallarĝa kaverno, kies malfermaĵon ili ŝtopis per dornaĵoj kaj ŝtonoj.
La malgrandan Nasibu Staĉjo kunprenis al,Krakovo", kaj al Kali li ordonis gardi ĉi-loke la provizaĵojn kaj fari dumnokte ĉe la dormantoj grandan fajron, zorgante, ke ĝi ne estingiĝu. Li mem senĉese rajdis inter la du intermontoj, transportante armilojn kaj precipe la ŝargaĵojn por la remingtonaj pafiloj. El ili li eligis la pulvon kaj fabrikis eksplodilon por krevigi la rokon malantaŭ kiu troviĝis King. Feliĉe la sanstato de Nel rimarkeble pliboniĝis post la ĉiutagaj dozoj de kinino, kaj la pli granda varieco de la manĝaĵo pligrandigis ŝiajn fortojn. Staĉjo forlasis ŝin ĉiam nevolonte kaj kun timo, kaj forrajdante, li ne permesis al ŝi eliri el la arbo. Tiucele li fermadis la malfermaĵon per dornohavaj branĉoj de akacio. Sed pro la multaj laboroj, kiuj okupis lin, li estis devigita lasi ŝin sub la gardo de Mea, Nasibu kaj Saba. Tiun lastan li cetere fidis plej multe. Li preferis kelkfoje dum la tago rajdi al la tendaro de Linde por alporti la diversajn pakaĵojn, ol lasi la knabineton sola por pli longa tempo.
Li ege laciĝis pro la laboro, sed lia bonega sanstato eltenis ĉiujn penojn. Sed nur post dek tagoj ĉiuj pakaĵoj estis dispartigitaj: la malpli bezonaj kaŝitaj en kavernoj, la pli necesaj alportitaj al,Krakovo". La ĉevaloj estis same kondukitaj al la terlango, kaj sur la ĉevaloj oni transportis sufiĉan nombron da remingtonaj pafiloj, kiujn poste devis porti King.
Dum tiu tempo en la tendaro de Linde plurfoje jen tiu, jen alia el la dormantaj negroj saltleviĝis en la antaŭmorta paroksismo de la malsano, forkuris en la ĝangalon kaj ne plu revenis. Estis ankaŭ tiaj, kiuj mortis surloke, kaj kelkaj, kurante blinde, disrompis siajn kapojn je la rokoj en la tendaro mem aŭ apude. Ĉi tiujn Kali devis enterigi.
Post du semajnoj restis jam nur unu, sed ankaŭ tiu mortis baldaŭ dum la dormado pro granda elĉerpiĝo. Alvenis fine la tempo por krevigi la rokon kaj liberigi King. Ĝi estis jam tiel malsovaĝiĝinta, ke je ordono de Staĉjo ĝi kaptis lin per la rostro kaj metis lin sur sian nukon. Ĝi alkutimiĝis ankaŭ porti pakaĵojn, kiujn Kali tiris sur ĝian dorson helpe de eta bambua ŝtupetaro. Nel plendis, ke oni ŝarĝas ĝin troe, sed efektive ĉio ĉi estis por ĝi kvazaŭ muŝo. Tamen iom pli pezaj estis por ĝi la pakaĵoj hereditaj de Linde. Kun Saba, je kies vido ĝi montris komence grandan maltrankvilon, ĝi interamikiĝis jam sufiĉe kaj ludis kun ĝi tiamaniere, ke la elefanto faligis ĝin teren per sia rostro, kaj Saba ŝajnigis, ke ĝi mordas. Sed de tempo al tempo King neatendite surverŝis la hundon per akvo, kion tiu opiniis tute malbona ŝerco.
La infanoj ĝojis speciale pro tio, ke la inteligenta kaj kapabla besto komprenis preskaŭ ĉion, kion oni postulis de ĝi kaj reagis je ĉiu ordono, je ĉiu komisio, eĉ je ĉiu signo. Ĉi-rilate la elefantoj ege superas ĉiujn aliajn dombestojn, kaj King superis senkompare la hundon, kiu je ĉiuj admonoj de Nel svingis la voston kaj poste faris, kion ĝi volis. Post kelkaj semajnoj King sciis bonege, ke ekzemple la persono, kiun ĝi devas pleje obei, estas Staĉjo, kaj la persono, pri kiu plej multe ĉiuj zorgas, estas Nel. Do ĝi plenumis ĉiam plej atente la ordonojn de Staĉjo, kaj pleje ĝi amis Nel'on. La negron Kali ĝi malpli ŝatis kaj la negrinon Mea ĝi tute malatentis.
Post la finpreparo de la eksplodilo Staĉjo premis ĝin en la plej profundan fendon, kiun li poste ŝtopis tre precize per argilo, lasante nur la etan malfermaĵon, tra kiu malsuprenpendiĝis la meĉo farita el sekaj palmaj fibroj kaj enfrotita per muelita pulvo. Fine venis la decida momento: Staĉjo mem ekbruligis la meĉon, post kio li forkuris kiel eble plej rapide al la arbo, en kiun li antaŭe fermis ĉiujn.
Nel timis, ke King tro teruriĝos, sed la knabo trankviligis ŝin antaŭ ĉio per tio, ke li elektis la tagon, en kiu matene trapasis fulmotondro, kaj due per la certigo, ke la sovaĝaj elefantoj ofte aŭdas la bruegon de tondroj, kiam la ĉielaj elementoj furiozas super la ĝangalo. Tamen ili ĉiuj sidis kun batanta koro, kalkulante minuton post minuto. Fine terura krako ekskuis la aeron, kaj tiomgrade, ke la giganta baobabo ektremis de la pinto ĝis la malsupro kaj la restaĵoj de neelskrapita putrintaĵo surŝutiĝis sur iliajn kapojn. En la sama momento Staĉjo saltleviĝis el la arbo kaj, preterlasante la kurbiĝojn de la intermonto, kuris al la trairejo.
La sekvoj de la eksplodo montriĝis eksterordinaraj. Unu duono de la kalkhava roko disŝutiĝis je etaj rompaĵoj, la dua krevis je dekkelkaj pli malpli grandaj pecoj, kiujn la eksplodoforto disĵetis sur sufiĉe granda spaco.
La elefanto estis libera.
La ĝojplena knabo saltis nun sur la randon de la bordo, kie li jam trovis Nel'on kune kun Mea kaj Kali. Sed King iomete teruriĝis kaj, retiriĝinte ĝis la rando de la intermonto, staris kun levita rostro, rigardante tiudirekte, de kie aŭdiĝis tiel nekutima tondro. Sed kiam Nel komencis ĝin voki, ĝi tuj ĉesis movi la orelojn. Do ŝi alproksimiĝis al ĝi tra la malfermita trairejo, ĉar ĝi jam tute trankviliĝis. Pli multe tamen ol King teruriĝis la ĉevaloj, el kiuj du forkuris en la ĝangalon, tiel ke Kali trovis ilin nur tuj antaŭ la sunsubiro.
Jam la saman tagon Nel kondukis la elefanton,en la mondon". La koloso sekvis ŝin obeeme, kiel malgranda hundeto, kaj poste ĝi banis sin en la rivero kaj ĝi mem pensis pri sia vespermanĝo, nome tiamaniere, ke apoginte sian kapon al granda sikomoro, ĝi rompis ĝin kiel malfortan kanon, kaj poste ĝi zorge formanĝis ĉiujn fruktojn kaj foliojn.
Sed ĝi revenis vespere al la arbo kaj, enŝovante de tempo al tempo sian longan rostron tra la malfermaĵo, ĝi serĉis Nel'on tiel fervore kaj trudeme, ke fine Staĉjo devis doni al ĝi sufiĉan frapon sur la rostro.
Plej kontenta tamen estis Kali pri la efiko de tiu tago, ĉar li ne plu bezonis kolekti nutraĵon por la giganto, kio tute ne estis bagatelaĵo. Pro tio Staĉjo kaj Nel aŭdis lin ĉe la bruligado de la fajro por la vespermanĝo, kanti novan himnon de ĝojo esprimita per jenaj vortoj:
— Sinjoro granda mortigi homojn kaj leonojn! lah, iah! Sinjoro granda krevigi rokojn, iah! La elefanto mem rompadi arbojn, kaj Kali mallaboradi kaj manĝadi — iah! iah!
La pluva sezono, t.n.,massiko", estis jam baldaŭ finiĝonta. Venis ankoraŭ tagoj sensunaj kaj eĉ pluvoriĉaj, sed aperis ankaŭ tute sennubaj. Staĉjo decidis transloĝiĝi sur la monton indikitan de Linde, kaj sian decidon li efektivigis baldaŭ post la liberigo de King. La sanstato de Nel ne plu malhelpis, ĉar ŝi fartis nekompareble pli bone. Elektinte do serenan matenon, ili ekiris suden. Ili ne timis nun devojiĝi, ĉar la knabo heredis de Linde, inter multaj aliaj objektoj, kompason kaj bonegan lornon, tra kiu oni povis facile vidi eĉ malproksimajn regionojn. Iris kun ili, krom Saba kaj la azeno, kvin plenŝarĝitaj ĉevaloj kaj la elefanto. Tiu lasta, krom pakaĵoj sur la dorso, portis Nel'on, kiu, sidante inter ĝiaj gigantaj oreloj, aspektis, kvazaŭ ŝi sidus en grandega apogseĝo. Staĉjo senbedaŭre forlasis la ĉeriveran terlangon kaj la baobabon, ĉar ligiĝis kun ili la rememoro pri la malsano de Nel. Kontraŭe la knabineto rigardis per malgajaj okuloj la rokojn, la arbon, la akvofalon kaj deklaris, ke ŝi revenos ĉi tien, kiam ŝi estos plenkreska.
Sed eĉ pli malĝoja estis la malgranda Nasibu, kiu elkore amis sian antaŭan sinjoron, kaj nun, rajdante sur la azeno ĉe la fino de la karavano, li senĉese rigardis tra larmoj malantaŭen tiudirekte, kie la kompatinda Linde devis resti ĝis la tago de la Granda Juĝo. La vento blovis de la nordo kaj la tago estis nekutime malvarmeta. Dank' al tio ili ne bezonis transatendi la tempon de la deka ĝis la tria posttagmeze, ĝis pasos la granda varmego — kaj ili povis pli longe rajdi, ol karavanoj kutime faras tion. La vojo ne estis longa kaj kelkajn horojn antaŭ la sunsubiro Staĉjo jam ekvidis la monton, al kiu ili celis. En la malproksimo konturiĝis sur la ĉielfono longa ĉeno de aliaj pintoj, kaj ĝi staris pli proksime kaj aparte, kvazaŭ insulo en la ĝangalmaro. Kiam ili venis pli proksimen, montriĝis, ke ĝiajn krutajn flankojn surverŝas kurbiĝo de la sama rivero, apud kiu ili sidis antaŭe. La supro estis tute plata, kaj vidate de malsupre, ŝajnis esti kovrita per densa arbaro. Staĉjo elkalkulis, ke, se la terlango, sur kiu kreskis ilia baobabo, suprenleviĝis je sepcent metroj kaj la monto havas okcent, do ili loĝos nun je alteco de mil kvincent metroj, sekve en klimato ne multe pli varma ol la egipta. Tiu penso kuraĝigis kaj instigis lin al kiel eble plej rapida okupo de tiu natura fortikaĵo.