І без таго пукатыя Абабуркавы вочы, здалося, зусім выкаціліся з арбіт. Ён ашалела глядзеў на Корзуна і шырока, як выкінутая з вады на бераг рыба, адкрываў рот.
— Прыдумалі…— нарэшце выціснуў ён. — Мастакі. Ну добра, Федзька спрасонку на гадзіннік не паглядзеў. Яму што. А вы — афіцыйная асоба… — Ён адвярнуўся.
Бадай, варта было б падаць шклянку з вадой. Аднак вырашыў пачакаць, што будзе далей. Пакой для допытаў — не амбулаторыя, дзе лечаць нервы. Тым болей таму, хто толькі што назваў сябе сапраўдным мужчынам.
— Я разумею, — пачаў Корзун, — абвінавачваючы, мы павінны прадстаўляць доказы. — Ён памаўчаў, даючы магчымасць падследнаму сабрацца з духам. Допыт неспадзявана набыў востры характар. — Але я толькі сказаў, што ў нас ёсць падставы падазраваць вас. Шчыра кажу: буду рады, калі вы абвергнеце гэта сур'ёзнае падазрэнне.
Абабурка аціх і папрасіў дазволу закурыць. Упершыню за цэлую гадзіну. Усё-такі вытрымку ён меў. Толькі нечаканы паварот у допыце пазбавіў яго раўнавагі.
— Дык дзе вы былі? — паўтарыў Корзун. — Ад вашага адказу многае залежыць, Міхаіл Карпавіч. — Ён не хацеў, каб яго версія зараз жа атрымала пацвярджэнне, і адчуваў, што шчыра хоча, каб забойцы наогул не аказалася.
Абабурка выкурыў, напэўна, паўцыгарэты, перш чым, зразумеўшы, што адказваць неабходна, кінуў:
— Спытайце ў Якушавай…
Корзун пазней не здолеў сабе растлумачыць, чаму ён адразу паверыў у Абабуркава алібі. Бо званіў Святлане проста дзеля пратакола, упэўнены, што так яно і было. Пакуль давалі Лясное, пакуль нешта гаварыла Святлана, ён ліхаманкава шукаў, якім чынам закончыць допыт. Нельга было, каб Абабурка зразумеў, што яго цікавіў толькі Рамейка. Але і адысці ад Рамейкі проста так, нават калі версія лопнула, не хацелася. Надта многа было аддадзена ёй думак і часу, каб расстацца раптоўна. Паклаўшы тэлефонную трубку, папракнуў:
— Міхаіл Карпавіч, Міхаіл Карпавіч, навошта была гэта сцэна, га?
— Вы ўсё роўна не паверылі б.
— Хто ведае. Размова ж была шчырая, ва ўсякім разе, з майго боку, і ад вас чакаў шчырасці.
— Як у ваўка з авечкай, — Абабурка пакрысе рабіўся самім сабой.
— Гэта вы авечка? — Корзун рассмяяўся, да яго раптам вярнуўся добры настрой. — Хто вас ведае — пальца ў рот не пакладзе.
— І вам таксама!
— То я ж воўк. Але хопіць нам гуляць у словы. Каму вы казалі, што маеце сустрэцца з карэспандэнтам?
— Падумаеш, падзея. Хіба ўспомніш.
— Вядома. Але цяпер, кінуўшы вам падазрэнне, мушу праверыць вас да канца. Выйшлі з даверу, Міхаіл Карпавіч, не крыўдуйце.
— Калі так… — Абабурка нервова пацёпаў правым плячом. — Якушавай, ёй я ўдзень яшчэ казаў, калі прасіў дазволу завітаць. Сакратарка дырэктара мясакамбіната чула, мы пры ёй дамаўляліся ў прыёмнай. Яшчэ?.. Не, не помню. Каб-то знаццё…
— Ну, успомніце — скажаце следчаму, ён мне перадасць. Наогул пра ўсіх, з кім размаўлялі ў той дзень.
— Няўжо не шафёр? — Абабурка на хвіліну, падобна, забыўся на сваё становішча.
— Вы лепш аб сабе падумайце, — не стрымаўся Корзун. — А зараз да справы, бо спатканне наша зацягнулася. Як гэта вы вынайшлі прыпіскі?
— Не мы аўтары, — Абабурка, як адмяжоўваючыся ад іншых аматараў прыпісак, выставіў наперад далоні.— Толькі адным хоць бы што, а нас вось…
— Гэта вы дарэмна, Міхаіл Карпавіч. Ашуканствам у наш час не пражывеш, не соладка цяпер махлярам. Столькі часу ўводзіць у зман грамадскасць, як вы, мала каму ўдаецца. Таму і цікаўлюся вамі.
— Але ж мы не пра сябе дбалі, што-кольвек прыбаўляючы… — Ён яшчэ спрабаваў трымацца свайго. — Да таго, самі хацелі пакончыць.
— Добрымі намерамі, кажуць, пекла толькі забрукавана, — паківаў галавой Корзун. Ён ведаў пра гэтыя намеры больш, чым разлічваў Абабурка. І яшчэ ён ведаў, што злодзей, пачаўшы красці, спыніцца толькі тады, калі возьмуць яго за каўнер. — А пра сябе ці не пра сябе дбалі — гэта сутнасці справы не мяняе.
Корзун пагаварыў яшчэ з ім пра ўлік на калгасных фермах, пра рэвізораў раённага сельгасупраўлення, якія так і не заўважылі махінацый. У пратаколе, які падпісаў Абабурка, пра Рамейку не было ні слова.
Пасля допыту Корзун раз за разам перабраў усе вядомыя яму факты. Тое, што нядаўна ўяўлялася неаспрэчным, зараз пачало выглядаць зусім інакш, наводзіла на думку, што ў гібелі Рамейкі Абабурка не вінаваты. Але куды падзець тыя самыя факты, на якія ён увесь час абапіраўся? Яны ж засталіся і самі па сабе, бадай, існаваць не могуць. Такім чынам, сказаўшы «а», ён мусіць гаварыць і «б»: не зялёнаборскі заатэхнік, дык хто? А вось на гэта пытанне і не бачылася адказу.
Маёр Юркавец лічыў, што падначалены заўсёды павінен мець хай і памылковую, але ўласную думку, ад якой можна было б пачаць распрацоўку версіі, вядома, калі спатрэбіцца, зрабіўшы неабходныя папраўкі. Корзун не прывык карыстацца выпадковымі здагадкамі, спадзявацца, што за яго нешта прыдумае хто другі. Гэта не азначала, што ён заўсёды трапляў на прамую дарогу. Было, што і блукаў, як кажуць, шукаючы вугал у круглым пакоі. Але нават няўдалыя прапановы ў яго вызначаліся абгрунтаванасцю, адпавядалі тым звесткам, якія на той момант былі ў следства. Падпалкоўнік Шарай неяк сказаў, што ў яго інтуіцыя сапраўднага крыміналіста. Корзун з гэтым не пагадзіўся. Не ад сціпласці. Адзнака кіраўніка райаддзела была прыемнай, і ён нават злавіў сябе на тым, што пачаў задзіраць нос, нямнога, але заганарыўся. А разабрацца, дык інтуіцыя ні пры чым, проста ён, можа, больш уважліва, грунтоўна працаваў над матэрыялам, не пакідаў без увагі, не адкідаў без праверкі ніводнай дробязі, стараўся зразумець, чаму і як адбылося злачынства.
Выпадак з Абабуркам выглядаў няўдачай. Так, напэўна, і скажа начальнік аддзела. А ён запярэча: адноснай, таварыш маёр. Бо ўсё роўна перакананы, так ці інакш уся гэта гісторыя неяк з Абабуркам звязана: зніклі паперы, якія наводзілі менавіта на «Зялёны Бор». Таму падазрэнне ўзнікла не выпадкова, не на пустым месцы, яно мела падставу і, што самае важнае, не можа не мець працягу. Якаясьці нітачка ад галоўнага заатэхніка калгаса павінна працягнуцца да таго, каго яны з маёрам Юркаўцом прыдумалі, не ведаючы яшчэ пра Абабурку. Вось толькі ці пагодзіцца з гэтымі разважаннямі сам маёр?
Дабраўшыся да гэтага месца, Корзун нібы ўткнуўся ў глухую сцяну. А раптам сапраўды забойца толькі ўяўны і нітачка — апошняя саломінка, хапаючыся за якую, ён, інспектар крымінальнага вышуку, хоча апраўдацца і перад сабой і перад начальствам за марна страчаны час? Карэспандэнт мог згубіць паперы раней, пакінуць на стале ў гасцініцы або ў сталовай, адкуль прыбіральшчыца па прывычцы, не надта прыглядаючыся, выкінула іх у сметнік. Маглі, нарэшце, паперы ляжаць і ў папцы, якую карэспандэнт меў пры сабе, калі трапіў пад машыну, няважна, што дзяжурная ў гасцініцы не помніць гэтага. З гэтай папкай ён сунуўся на пераезд і па дарозе недзе згубіў. Чым следства можа абвергнуць гэта? Нічым. Снегу ў тую ноч намяло нямала. Дык ці не пагадзіцца з такім вывадам? У кожным расследаванні распрацоўваюць адразу некалькі версій, а пацвярджаецца толькі адна. Так што і папрокаў у адрас Корзуна не будзе. Думка была спакуслівая, дазваляла разам пакончыць з усімі турботамі і нават апраўдвала, маўляў, ты зрабіў болей, чым патрабавалася. Успомні Дзюбаву параду пра сініцу. Навошта табе той журавель, калі сініца ўжо ў клетцы, і не сініца, а цэлы крумкач, прычым злоўлены не без твайго ўдзелу. Няма Абабуркі-забойцы, ёсць затое Абабурка-раскрадальнік…
Корзун паглядзеў на стол, за якім сядзеў Дзюба. Наморшчыўшы нос, старшы лейтэнант нешта засяроджана пісаў. Напэўна, маючы ў руках такую справу, ён не стаў бы ламаць галаву — сумненні рэдка наведвалі яго. Зайздросная, увогуле, якасць, толькі не ў супрацоўніка міліцыі. Ен, Корзун, напэўна, спаць не змог бы, каб зараз пахаваў сваю версію. Зрэшты, ён і без таго не спіць. Круціць і так і сяк, сілячыся звязаць у адно дзве знешне зусім розныя нітачкі. Танюткія, слабенькія — адна яго, другая Пратасенева, якую Пратасеня хоча ўжо аформіць у закончаную справу. Падумалася: але і нахабнік ты, Корзун, такія ад сціпласці не паміраюць. Параўнаў сябе з Пратасенем, у якога гадоў на трыццаць большы крыміналістычны стаж! Па дзіўнай асацыяцыі чамусьці прыпомнілася гісторыя, якая, здавалася, не мела ніякага дачынення да цяперашняга расследавання.
У гарадок, дзе жыў Корзун да універсітэта, прыехаў артыст-матэматык. Ёсць сярод артыстаў, аказваецца, і такія спецыялісты. Выклікаючы захапленне дзятвы, гэты матэматык імгненна перамнажаў пяці-шасцізначныя лічбы, з аднага позірку запамінаў табліцу, у якой было да сотні напісаных гледачамі лічбаў. Пасля гэтых гастроляў слава Корзуна — першага матэматыка школы — страціла бляск. У гарадку гаварылі толькі пра артыста-віртуоза. На пераменках на класных дошках з'яўляліся табліцы, і вучні адзін перад адным стараліся запомніць і паўтарыць напісаныя крэйдай лічбы. Корзун не ўдзельнічаў у гэтым матэматычным буме. Ён быў здзіўлены і абражаны. Здзіўлены здольнасцямі заезджага гастралёра, абражаны непастаянствам славы. Ён тады яшчэ не ведаў, што слава, нібы вогнішча, — каб не згасла, трэба ўвесь час падкідваць дровы. Корзун рашыў, што паўторыць праграму матэматыка-артыста, і пачаў практыкавацца. Ён не ўмеў, ды, напэўна, і зараз не ўмее, рабіць што-небудзь напалавіну. Гэта неўзабаве адбілася на вучобе. Яго захапленне, вядома, не засталося тайнай для аднакласнікаў. І калі выкладчык алгебры аднойчы на ўроку спытаў: «Што з табой, Саша?», даволі блізкі таварыш, які горача падтрымліваў яго задуму, з нявінным выглядам — на жаль, і так бывае — растлумачыў настаўніку: «У артысты меціць!»
Настаўнік у той дзень пасля заняткаў са школы пайшоў разам з Алесем. Яны гаварылі пра матэматыка. Алесь захапляўся яго здольнасцямі, даказваў, што той хутка будзе акадэмікам. Настаўнік слухаў моўчкі, а потым сказаў: «Акадэмікамі вялікія матэматыкі становяцца да трыццаці гадоў, а твайму ўжо за сорак. Ён не валодае самастойным мысленнем. Нават настолькі, каб рашыць больш-менш складаную задачу з падручніка для дзесятага класа. Проста ў яго добрая механічная памяць, — і, счакаўшы некалькі хвілін, дадаў: — Натрэніраваўшыся, ты, мажліва, паўторыш усё, што робіць ён. Але ці задаволіць цябе праца, у якой не будзе месца для палёту думкі, для творчасці?»
Алесь нічога не адказаў настаўніку. Аднак размовы не забыў. На матфак ён не паступаў, хаця мог бы — лепш за яго ў школе, пакуль ён вучыўся, задачы не рашаў ніхто. Алесь выбраў іншую прафесію, калі прыгледзецца, блізкую да матэматыкі менавіта логікай. Яна таксама патрабавала таго самага палёту думкі, пра які так у час нагадаў настаўнік. Бывае, над дэтэктыўнай загадкай трэба думаць не меней, чым над цяжкай матэматычнай задачай, прычым у адказе не лічбы, а людскі лёс.
Корзун іранічна пасміхнуўся сам сабе: так-то яно так, але ці не ў Пратасенеў гарод, паважаны інспектар абласнога ўпраўлення, кідаеш ты каменьчык? Ён, значыцца, шматгадовы вопыт і веды прымяняе механічна, бярэ вывады з паверхні, а ты, маладзён, імкнешся ўзняцца над фактам! А чым ты можаш падмацаваць сваю пазіцыю? Нічым, і гэта галоўнае…
Увайшоў Юркавец. Начальнік аддзела часта, жадаючы высветліць тое ці іншае пытанне, не выклікаў да сябе падначаленага, а сам ішоў да яго. «Дома сцены памагаюць, — любіў ён жартаваць, — то хай яны памагаюць інспектарам». Юркавец паставіў пасярод пакоя стул, каб бачыць і Корзуна і Дзюбу, сеў верхам і традыцыйна спытаў:
— Што намудрылі, светлыя галовы?
— Заканчваю план аператыўна-пошукавых мерапрыемстваў і следчых дзеянняў,— сказаў як адрапартаваў Дзюба. Толькі што не ўскочыў з крэсла.
— Так, — маёр зірнуў на гадзіннік, — адразу пасля абеду абмяркуем.
— Усё распісаў,— у начальнікавых словах Дзюба адчуў адабрэнне, — возьмем тых дамушнікаў!
— Ну-ну, — сказаў Юркавец і звярнуўся да Корзуна: — А ты?
— Думаю…
— Мысліцель! — фыркнуў Дзюба.
Юркавец зірнуў на Дзюбу ацэньваюча, быццам бачыў упершыню, тады пасунуўся на стуле, як на кані, да Корзунавага стала.
— Даведка гатова?
— Напалавіну, пра Абабурку, а далей…
— Пратасеня дакончыць, — зноў падаў рэпліку Дзюба.
— Нарада яшчэ не пачалася, старшы лейтэнант, — крутануў галаву ў яго бок Юркавец і вярнуўся да Корзунавай даведкі. Прачытаўшы, сказаў: — Паспрабуй зацікавіць Пратасеню. Калі ты маеш злавіць не падпаручніка Кіжэ, то, мусіць, некага з яго раёна. Два дні табе, і ні гадзіны лішняй. Ці так, ці гэтак!