— Па дарозе ў Пцічкавічы заскочыў у райаддзел і папрасіў навесці адну даведку. І аказалася менавіта так, як я кажу. Як напісана ў райспажыўсаюзаўскіх ведамасцях, летась Багук прадаў аж тры адкормленыя вепрукі, на дзевяцьсот рублёў. Што і засведчыў подпісам.
— Можа, і ў яго падпольная ферма, ад жонкі, напрыклад? — Пратасеня з цікаўнасцю глядзеў на Корзуна.
— Як па мне, то хопіць і Вадвянскага хутара.
— Думаеш адтуль?
— Не сумняваюся.
— Але ж Кунцэвіч падстаўляў пад удар Абабурку…
— У гэтым-то ўвесь фокус. Пачуўшы ад мяне, што я цікаўлюся яго сябрам, зразумеў: Абабурку не ўтрымацца. Галава ў яго, напрактыкаваная на махінацыях, што вылічальная машына: ураз усе магчымыя варыянты прыкінула. Вось і рашыў падкінуць нам сябра.
— Паверым — сам ён убаку, не паверым, праверым — што спрасонак не падасца, так? Перастараўся.
— Мог не старацца, усё роўна на чарзе стаяў. Толькі паскорыў падзеі. Бо хлусня пра Абабурку яшчэ магла быць выпадковай, хлусня пра Багука — гэта ўжо занадта.
— Адапрэцца і ад яе. Не па свінні, дык па подпіс ехаў. Ферму цяпер адмаўляць не рэзон, за ферму ён цяпер абедзвюма рукамі ўчэпіцца, пабачыш. Маўляў, нячысты ў вобразе яснагорскага заатэхніка папутаў. На ўсё пагодзіцца, абы карэспандэнта яму не прад'явілі. А злавіць яго нам, падобна, няма на чым. Адны падазрэнні, прычым нават не ўскосныя.
— Вобыск? — Корзуну падабалася такая гутарка. Чым болей пярэчанняў зараз, тым дакладней стане план далейшых дзеянняў. А хто і што прыдумае, зрэшты, прынцыповага значэння не мае. — Калі і было што, адчуўшы ўвагу, знішчыў. І пісьмо, і камандзіроўку, і білеты.
— Ці не занадта рашуча ты, га? Успомні Абабурку.
— Не забываю. Таму і думаю: як даказаць, што гэта ён завёз Рамейку на пераезд?
— Машыны ў яго няма, — Пратасеню спадабалася Корзунава ўпэўненасць. Ён адхінуўся ад цёплай грубкі, ускочыў на ногі — не ўмеў думаць седзячы: — Ва ўсякім разе, машыну не ўстанавілі.
— А каня? — Корзун сказаў і раптам таксама падхапіўся на ногі.— Помніце ў пратаколе: «Запрог каня і паехаў»? Гэта назаўтра зранку, а ці нельга было гэта зрабіць і ўвечары?
— Навошта ж было яму знаходзіць мёртвага карэспандэнта, навошта ў кола следства трапляць?
— Не ўседзеў, хацеў упэўніцца, што памёр Рамейка. Упэўніўся, але была ўжо раніца, маглі яго заўважыць, вось і прыйшлося шум паднімаць. Тут і Пцічкавічы з Багуком прыгадзіліся, хаця, куды ён ехаў, нікога не цікавіла тады.
Пратасеня, можа, хвіліну глядзеў на Корзуна, а тады не вытрымаў:
— Ну, інспектар, ну, галава! А я цэлы тыдзень машыну перад носам трымаў!
— Не вы адзін, Аркадзь Міхайлавіч, — заўсёды, як яго хвалілі, Корзун адчуваў няёмкасць. — Але ж і вазок пакуль не знайшлі.
— Гэта ўжо што, гэта дробязь, — Пратасеня ўхапіўся за тэлефон. Блытаючы ад хвалявання лічбы, закруціў дыск. — Зараз выклічу капітана Шабуню, можа, у яго рука на каня будзе шчаслівейшая. А вобыск можна. Зараз? — ён неяк адразу і ахвотна перадаваў ініцыятыву Корзуну.
— Кунцэвіч казаў жонцы, што заначуе на раёне. Як з'явіцца, так і мы з візітам. Тым болей што да вобыску падрыхтавацца трэба: пратаколы перачытаю, вопратку пагляджу. І яшчэ адно, Аркадзь Міхайлавіч, праўда, невядома дзе Кунцэвіча носіць, а паназіраць за ім не пашкодзіла б. Каб не надумаўся ўцячы часам.
— І аб гэтым папрашу Шабуню. Ён яго пад зямлёй знойдзе, калі возьмецца, — Пратасеня нарэшце дазваніўся да райаддзела, паспакайнеў і сціпла, нічога не тлумачачы, выклаў сваю просьбу.
Корзун лічыў, што ён не з тых, каму чорт дзяцей калыша, бадай, наадварот — той самы чорт стараўся ўласнаручна выкідваць яго дзяцей з калыскі. Інакш кажучы, Корзуну шанцавала рэдка. Як вось і на гэты раз. Калі ўвечары развітваўся з пракурорам, справа выглядала яснай і простай, а з раніцы пачаліся непрыемнасці. Засмуціў капітан Шабуня. Сведку, які бачыў увечары чатырнаццатага лютага вазок на Кунцэвічавай вуліцы, яго супрацоўнікі знайшлі. Але, хто сядзеў у вазку і чый быў конь, сведка не разглядзеў. І патрэбы не было, і завіруха мяла. А каб і пазнаў, то хіба не мог Кунцэвіч, скажам, свежым паветрам дыхаць? Як той Рамейка, ідучы ў позні час з гасцініцы. Аднаму падабаецца на сваіх дзвюх, другому — седзячы на сене ва ўласным вазку. І хаця на Кунцэвічавай вуліцы ніхто больш каня не мае, доказ гэты толькі ўскосны, яго нават да справы не прыкладзеш пакуль. Нічога не даў і новы агляд карэспандэнтавых рэчаў: паліто цэлае, не чаплялася ні за цвік, ні за сук, нават сухой травінкі і той на ім не засталося, быццам не ў сене, а на вычышчаным дыване яго на пераезд везлі. Зрэшты, гэта ўсё ў пратаколе даўно адзначана. І эксперт, і следчы — людзі ўважлівыя, нічога не прапусцілі, Корзун мог іх і не правяраць. Яны не вінаватыя, што яму не хапае доказаў для чарговай версіі. А ў выніку паганая сітуацыя: быццам бы і ведаеш, а вымушаны рабіць выгляд, што не ведаеш.
У дрэнным настроі Корзун прыйшоў у пракуратуру. Не затрымаўся, нават словам не перакінуўся з Наташай, толькі каротка павітаўся і падаўся да Пратасені.
— Пастанову на вобыск і санкцыю на арышт я падрыхтаваў,— хмурна паведаміў Пратасеня, адсоўваючы ад сябе, нібы што брыдкае, падпісаныя афіцыйныя бланкі. І яго не радавалі гэтыя працэдуры, хаця сёння, нарэшце, справа магла закончыцца. Напэўна, і ён адчуваў, што ў іх з Корзунам не ўсё адпрацавана, што ў вывадах ёсць слабыя месцы, і гэта абяцала новыя клопаты, новыя непрыемнасці.
Корзун склаў паперы, схаваў у кішэню.
— Не звязаўся ланцужок, Аркадзь Міхайлавіч, — паскардзіўся пракурору. — Адных свіней і маем. Як бы не выслізнуў…
— Перакінь ад іх масток, ты ж умееш, — Пратасеня падбадзёрваў, а Корзун бачыў, што ён сам хвалюецца.
— Каб-то… Штосьці я ўпусціў, а што — не магу даўмецца.
Зазваніў тэлефон.
— Васіль Андрэевіч? Слухаю. Так, так. Добра. Рыхтуй групу, — Пратасеня паклаў трубку. — Даўмеўся ці не — гэта, браце Алесь Антонавіч, зараз непатрэбныя сентэнцыі. Часу ў нас не застаецца на іх. Шабуня званіў, нарыхтоўшчык едзе дадому.
— Не хапала б яшчэ, каб не даехаў!
— Нідзе дзенецца. Мясцовы ўчастковы ў спадарожнікі напрасіўся. Даставіць, як заказную бандэроль, — Пратасеня няспешна паторгаў шуфлядкі, быццам збіраўся ісці і правяраў, ці зачыніў усё. Праверыўшы шуфлядкі, наморшчыў лоб, як стараўся ўспомніць, ці не забыў што дарабіць, і тады матнуў галавой: — Галоўнае, не раскісай, Алесь. Бывае, на месцы такая ідэя раптам мільгане, што ў кабінеце за тыдзень не выдумаеш. — Ён устаў, правёў Корзуна праз прыёмную і веранду аж да ганка і жорстка, разам адкідаючы сумненні, сказаў: — Кунцэвіча адразу на допыт!
Як бывае часам зманлівы знешні выгляд. Корзуну здавалася, што імпартныя гарнітуры вызначаюць у Кунцэвічавай хаце адносіны да рэчаў наогул: нічога лішняга, строгасць густу, разборлівасць. А пачаўся вобыск, і з прыгожай трохстворкавай шафы раптам вываліўся цюк з брызентавымі плашчамі, у падсервантніку аказаўся пакунак стракатых шарсцяных хустак, са скрыні для бялізны выцягнулі некалькі пар новых кірзавых ботаў. Як па сучасным разуменні, усё гэта, калі і патрэбна, то хіба якому меліяратару на асушальным канале, а не звычайнай, нават і вялікай сям'і. Старым — не перанасіць, моладзь — не надзене. А ў Кунцэвічаў і дзяцей не было. Выходзіць, граблі пад сябе што маглі,— і тое, што траплялася ў магазінах па зніжаных цэнах, і тое, што заставалася ў іх, нарыхтоўшчыкаў, ад выдзеленага ім для сустрэчнага продажу. Нібы збіраліся пражыць не адно жыццё, а, прынамсі, два ці тры. Пацвярджалася старая ісціна: не кожны злодзей хцівец, затое кожны хцівец — можа ўкрасці. На заробленыя мазалём грошы куты непатрэбнымі рэчамі набіваць не будзеш.
Кунцэвіч спакойна пазіраў, як супрацоўнікі міліцыі асцярожна ператрасалі гэтыя залежы тавараў, якіх хапіла б на невялікі сельмаг. Нібы гэта адбывалася не ў яго, а ў чужым доме. Нават на жонку прыкрыкнуў, калі яна пачала была войкаць і галасіць, спрабуючы выклікаць спагаду ў суседзяў-панятых. Але Корзун адчуваў, што Кунцэвічаў спакой — звычайнае ўменне стрымлівацца. Колішняй самаўпэўненасці ў яго паменшала, і ён раз-пораз, не заўважаючы гэтага, выціраў рукавом кропелькі поту на высокім і гладкім лобе.
За апошнія дні Корзун не раз задумваўся аб тым, што прывяло Кунцэвіча да злачынства. Зарплату меў добрую, не кожны прафесар за ім нават угоніцца. Да таго ж такім мантачом, як Абабурка, не быў. Навошта яму крадзеныя грошы, калі і на хату, і на імпартную мэблю, і нават на машыну хапіла б сумленна заробленага? Каб зачыніць шчыльней ад чужога вока аканіцы і перабіраць употай дзесяцірублёвыя або соценныя купюры? Ёсць такія, што ствараюць з грошай ідала. Корзун і пра Кунцэвіча гэтак падумваў. Аднак зараз, пазіраючы на яго, міжволі пачынаў сумнявацца. Кунцэвіч, здавалася, не ўстрывожыўся, не пашкадаваў, калі ў схованцы пад падлогай была знойдзена жалезная скрынка, поўная пяцідзесяцірублёвак. Толькі забуркацеў на жонку:
— Казаў, дура, у ашчадкасу занясі.
І кінуў на Корзуна хуткі і, як таму здалося, насмешлівы позірк. Відаць, ён не вельмі баяўся пытання, якое, на жаль, цяпер не часта задаюць: адкуль столькі грошай?
А калі грошы Кунцэвіча не турбавалі, то што магло быць іншае? Махлююць усё-такі не з любові да самога гэтага працэсу. Махлююць, каб мець грошы, многа грошай, хаця, напэўна, ніводзін злодзей не скажа, навошта яны яму патрэбныя.
Быў жа час, калі і Кунцэвіч працаваў сумленна. Не адразу ён стаў жулікам. А як стаў? Корзуна заўсёды хвалявала гэта пытанне. Думаў: не будзе прычын, умоў для крадзяжу, не будзе і зладзеяў. Бо, напэўна, некалі выпадкова (ці не) прыліпла нешта да Кунцэвічавых рук. Што красці кепска — ведае кожны малы. А вырасце — глядзіш, і забыў дарослы дзядзька гэту ісціну. Спадабалася яму зарабляць не працаваўшы. Мы многія ўчынкі спрабуем вытлумачыць так званай чалавечай слабасцю, церпім тады, калі ўжо трэба ўжыць закон. Былі ж на Кунцэвіча скаргі, што аблічвае, абважвае, падманвае. І не было ні грунтоўных рэвізій, ні праверанае адважваліся кіраўнікі райспажыўсаюза пакрыўдзіць чалавека, за якім ім лёгка жылося: Кунцэвіч адзін ці не за трох нарыхтоўшчыкаў спраўляўся, забяспечваючы раёну план.
Больш дакладна, вядома, пра гісторыю Кунцэвічавага падзення, як, дарэчы, і Абабуркавага, скажуць следчы, суд. Ад Корзуна пакуль што ніхто высвятлення прычын не патрабуе, яго абавязак — лавіць злачынцаў. Аднак, ён у гэтым упэўнены, каб злавіць, трэба добра спасцігнуць сутнасць таго, каго хочаш злавіць…
А Кунцэвіч нібы знарок ставіў перад ім загадкі, не ўкладваўся ў прыдуманую схему. Ён не зварухнуўся і тады, калі з шуфляды ў серванце Шабуня дастаў старыя пісьмы, пажоўклыя квіткі, нейкія даведкі. Корзун вельмі чакаў гэтага моманту і быў расчараваны. Паперы, мажліва, мелі каштоўнасць хіба толькі для рэвізораў. Рамейкавы, калі і забраў іх Кунцэвіч, напэўна, даўно знішчыў. Інакш бы не паглядаў так абыякава-іранічна на Корзуна: улавіў-такі, хто тут самая зацікаўленая асоба.
А ў Корзуна раптам з'явілася ўпэўненасць, што ён абавязкова падловіць Кунцэвіча. На чым, як, ён яшчэ не ведаў, але гэта ўжо не мела для яго значэння.
Вобыск — ёсць вобыск. Як ні старайся, парадку ў доме пасля гэтай працэдуры не дабавіш. Корзуну тады-сяды даводзілася прысутнічаць на вобысках. Ён разумеў іх неабходнасць і нават вымушанасць, але ўсё роўна кожны раз адчуваў сябе ніякавата. Вінаваты ж найчасцей адзін, а маральны ўрон нясуць усе, хто жыве ў кватэры. Гэты выпадак, не выключана, быў не зусім тыповы: у гаспадыні носік, няйначай, пушку не абмінуў. Але падазрэнне не ўпэўненасць, і яшчэ ёсць гаспадыніна маці, якая ўсё жыццё сумленна працавала ў калгасе даяркай і толькі нядаўна, пайшоўшы на пенсію, перабралася да дачкі. Мажліва, Корзуну і не трэба было надта перажываць пра вобыскі, хай аб гэтым загадзя думаюць тыя, хто іх вымушае. Але ўсё роўна думкі, што ёсць у гэтым нешта недарэчнае, як і ў самім злачынстве, пазбавіцца не мог, хаця і быў вобыск выкліканы злачынствам.
Нічога вартага ўвагі больш не знайшлі. Усе вынікі для Корзуна мелі, так сказаць, пабочны характар, на асноўную версію не працавалі. І ён толькі назіраў, як следчы паклікаў да сябе панятых, каб падпісалі пратакол. Кунцэвіч, які ў цёплых сенцах стаяў, увесь час прыхінуўшыся да кажуха, што вісеў на вушаку, знясілена сеў.
— Што ж, Кунцэвіч, мы возьмем вас з сабой, — папярэдзіў яго Шабуня. — Вось санкцыя.
Кунцэвіч перасмыкнуўся, паволі ўстаў, адчужана, як развітаўшыся ўжо даўно, павёў вачамі вакол сябе. Узяўся быў за кажух, але адхапіў руку, сказаў:
— Я лепш у паліто…