Раніцай назаўтра госці раз'язджаліся. Праводзячы іх стрэламі з гармат, зноў бурчаў на Фельдбаўха Кірдун. I зноў Алесю даводзілася стаяць на тэрасе, аддаваць развітальныя паклоны.
Вось спыніўся перад ім Басак-Яроцкі. Спакойна глядзіць y вочы пастрыжнога сына наіўна-сінімі вачыма:
– Бывай, сынок... Будзе сумна – заязджай лісіц пастраляць... Кгм...
I дадае шэптам:
– A калі будзе цяжка, ды яшчэ, крый божа, знойдзецца вораг – помні: ёсць дзядзька Яроцкі, які ўмее трымаць пісталет.
– Дзякуй вам.
Пан Мнішак збіраецца ў дарогу. Глядзіць на Алеся разумнымі вачыма. Гэты не запрашае, гэтаму, уласна кажучы, няма куды і запрасіць.
– До відзэня, млоды пан.
– До відзэня, – чырванеючы, з жахлівым акцэнтам кажа Алесь.
Ён ніколі не наважыўся б на такое ўніжэнне, каб не жаданне зрабіць старому прыемнае.
...Віцэ-губернатар падыходзіць да яго, зусім не такі румяны і свежы, як учора, хаця стараецца трымаць гонар.
– Бывайце, князь! Старайцеся быць вартым сынам Расіі. Многа вам дадзена – многа з вас і чакаецца.
“Трымайся проста, будзь ласкавы, будзь велічны, стары ваяка, але гэта ты гаварыў y далоні незразумелыя і страшныя словы, і я цяпер невыразна адчуваю, якія прорвы, якія безнадзейна мёртвыя пустэчы за кожным спакойным дарослым тварам, які адчай за кожнай паспяховай кар'ерай.
Але я не пакажу табе гэтага. У мяне таксама няма нічога, акрамя магіл. Так мяне вучылі”.
Едуць Хаданскія. Паблажлівая ўсмешка старога графа, занадта ласкавая, каб ёй можна было шчыра верыць. A Ілля нічога сабе звярок. Так і не сышліся бліжэй.
Хлопчык праводзіць вачыма кожную сям'ю, быццам яна знікае навекі, і не ведае, што ўсё гэта – ніці таго кіліма, які яму давядзецца ткаць усё жыццё, доўгім ці кароткім яно будзе. Некаторая нітá будзе ісці амаль суцэльным фонам, шэра-зялёным, як дажджлівы панядзелак. Некаторая сустрэнецца палоскай, вузкай, на дзень працы. Некаторая прамільгне чырвонай адзінай нітачкай, але праз усё жыццё.
Людзі прыйшлі – людзі і знікаюць. I яму здаецца, што знікаюць назаўсёды.
I Майка з Мсціславам сёння таксама знікнуць.
A вось накіроўваецца да сходаў лічба “20”, браты Таркайлы.
– Бывай, князь, – басам кажа Іван. – Глядзі, Тодар, які хлопец расце. Сапраўдны прыдняпроўскі лыцар. Як вырасце – лепей з ім не звязвайцеся, розныя там англічане ды туркі. Дасць – лужына застанецца. Го-го-го-гык!
Тодар кіславата ўсміхаецца. A Іван басіць далей:
– Наш... Наш... Прыязджай, брат, да мяне – ажаню. Мы такога героя нейкім сушаным рыбам і панюхаць не дамо...
Ах, выбірайцеся ж вы хутчэй з вашым лыцарствам. Бо Майка і Мсціслаў таксама паедуць.
Бацька вядзе да карэты старую Клейну, a за ёю ідуць Ядзечка і Янка.
– Бывай, бэйбас, – кажа старая. – Ты глядзі ў мяне. Ранавата пачынаеш банвінавіць ды ферлакурыць.
– Дзякуй вам, мілы Алесік. Усё было добра, – сумна, зусім без дакору, кажа Ядзечка. – Вы толькі не забывайце... нас: мяне, і маму... і Янку.
– Бывайце, Ядзечка...
Вось ужо і Раўбічы выходзяць з дзвярэй. Раўбічы! A за імі паедзе Мсціслаў.
Жоўчна-прыгожы твар Раўбіча сур'ёзны. Халодныя, з пашыранымі зрэнкамі, страшныя і ўсё ж нечым прыцягальныя вочы зноў ловяць позірк хлопца, выпрабоўваюць, забіраюцца павольна на самае дно душы.
– Бывай, свет ясны, – з нечаканай цеплынёй кажа ён.
– Бывайце, любая Майка.
– Бывайце, любы Алесь.
– Ці... здаволены вы?
– Le plus beau bal, que j’ai vu de longtemps[45], – адказвае за яе важны, як прыдворны, Франс.
A яна не адказала, толькі кіўнула галавой.
– Майка... Праз некалькі дзён я запрашу Кагутоў. Мне вельмі хацелася б... Мы паедзем глядзець руіны старога замка. Я запрашаю Мсціслава і... вас.
Майка паводзіць галавою без асаблівага энтузіязму. I гэта такое нечаканае гора, што нават сэрца падае кудысь.
– Міхаліна, – сурова кажа Раўбіч. – Падзякуй гаспадару. I пацалуйцеся, як добрыя дзеці.
– Дзякуй вам, Алесь, – кажа яна. – Бывайце.
Яна набліжае да яго тварык, дакранаецца нерухомымі вуснамі да яго шчакі і падае яму руку.
I ў гэты момант ён адчувае ў далоні нешта. Ён няспрытна сціскае далонь і глядзіць на Майку.
Пайшлі. Усё. Алесь ідзе ў дом, спакойна – бо на вачах усіх – перасякае залу, a потым... Потым шалёна бяжыць па сходах на хоры, a адтуль, вінтавымі сходамі, на антрэсолі другога паверха, a потым, прыстаўной лесвіцай, на адкрытую вежку.
Ён яшчэ раз хоча ўбачыць павозку, якая вязе яе.
...Брычка аддалялася. Рабізна сонечных плям скакала па ёй, па конях, па людзях, якіх нельга ўжо было адрозніць адзін ад аднаго. Усё знікла, і на дарозе больш нічога не было.
Тады ён успомніў пра рэч, якую трымаў y руцэ, і разняў кулак. На далоні ляжаў дзіцячы жалезны медальён, зроблены амаль y той жа манеры, што і бранзалет старога Раўбіча. Маленькі медальён са стылізаванай шыпшынай і коннікам.
Ён раскрыў яго і ўбачыў пасмачку попельных, з залацінай, валасоў і згорнутую паперку.
На паперцы было некалькі слоў з лацінскіх і французскіх літар. Некалькі нязграбных, відаць з вялікімі разважаннямі, напісаных слоў. I гэта не здзівіла яго, бо гэтага не рабіў ніхто, бо словы былі спробай напісаць... па-мужыцку.
I ён з удзячнасцю, з нейкай раптоўнай надзеяй разабраў:
“Kab nie zabywaw. Pryiazdjai”.
Самы цудоўны баль, які я калі-небудзь бачыў (франц.).