Wyliczyłam mu całość, wyszło 24 możliwości.
– To się nazywa w kółko. A jak pan chce w jakiejś gonitwie grać wszystkie konie jak leci, to się nazywa ściana. Tripla na przykład, gra pan w pierwszej triplowej gonitwie dwójkę i trójkę w drugiej piątkę, a w trzeciej wszystkie. Kończy pan ścianą Wszystko przez wszystko to jest dosłownie właśnie to, wszystka przez wszystko. Raz jeden człowiek grał przez cały dzień wszystko przez wszystko, zgadł, że będą fuksy, działo się to bardzo dawno temu, kiedy tripla kosztowała 30 złotych, wydał na to dwadzieścia siedem tysięcy pięćset i wziął przeszło dwieście tysięcy, jedna moja przyjaciółka była świadkiem. Powiedział, że grywa tak czasem, kiedy węszy wypłaty.
– Powiedz mu jeszcze o Sacramento i niech to już będzie z głowy – zarządził Janusz.
O Sacramento powiedziałam z największą przyjemnością.
– Koń, proszę szanownego pana, jest zwierzęciem biegającym, lubi biegać. Szkodzi mu, jak stoi, do tego stopnia, że może się rozchorować i umrzeć. Dziki będzie biegał sam z siebie z pewnym sensem i umiarem, oswojony może biegać za dużo. Niektóre także skaczą dla przyjemności, znałam takie osobiście. Poszła gonitwa, zdaje się, że na dwa tysiące dwieście, bo startowały z prawej strony, zaraz za trybunami, chociaż na ogół dwa dwieście startuje z kąta. Za skarby świata nie przypomnę sobie, co to był za dystans, ale wszystko odbywało się w naszych oczach. W momencie startu z Sacramenta spadł jeździec, ale sędzia już nie zdołał zatrzymać gonitwy i poszło. Sacramento spokojnie szedł ostatni, trzymał się ogona poprzednika, na drugim wirażu przyśpieszył, wyszedł do przodu, zafiniszował i wygrał.
Był pierwszy, rozegrał gonitwę, można powiedzieć, własnym przemysłem, bez dżokeja. No, faktem jest, że lekko mu było…
– I co? Przyznali mu nagrodę?
– Nie, unieważnili gonitwę. Sacramento rozegrał ją bezbłędnie, ale na prostej nie trzymał się prawideł i zmieniał tor. Zajechał wszystkich, bo pchał się do bandy. Ja nie wiem, może należałoby dać pierwsze miejsce drugiemu, byłaby to nagroda za odwagę.
– Wracając do tematu, gry już rozumiem. Teraz chciałbym od pani usłyszeć coś o ludziach. Graczach, trenerach, dżokejach…
Podstawiłam Januszowi kieliszek.
– Wypijemy zdrowie Sacramento. A co do ludzi, to nie wiem, czy na trzynaście tomów encyklopedii wystarczy nam jeden wieczór. Kiedy ten Derczyk tak naprawdę stracił życie?
– Pomiędzy jedenastą a trzynastą. Teoretycznie. Praktycznie, dzięki pani, wiadomo, że nie później niż o dwunastej pięć.
– Dwunastej – poprawiłam. – Z daleka widziałam, że nic się tam nie dzieje, więc morderca musiał oddalić się wcześniej. Mógł na chwilę przede mną, ale nie w tym samym momencie. Dołożyłabym nawet jeszcze z pięć minut, jedenasta pięćdziesiąt pięć. I nie przed jedenastą, mówi pan? Trzeba znaleźć motywy.
– No właśnie. Ma pani jakiś pogląd?
– Już go wyjawiłam. Nie wiem, jakie stosunki panowały pomiędzy Derczykiem a jego trenerem i nie znam osoby, która by je rozumiała. Derczyk to był antytalent jeździecki, a przy tym z jakiejś przyczyny nie zabiły go konie. Na własne oczy widziałam, mnóstwo razy, jak przed Derczykiem koń się bronił albo próbował go atakować. Na ziemi. To znaczy Derczyk był na ziemi. Potem, jak wsiadł, już było lepiej i stąd wnioskuję, że nie lubiły go wąchać. Konie bardzo silnie kierują się węchem, może on używał jakiegoś mydła albo kremu do golenia, albo wody kolońskiej, której konie nie znoszą. Musi pan popytać w stajni, za niechęć gwarantuję. Jeździł jak chora krowa i nikt nie wie, dlaczego trener go sadzał. Pod przymusem, czy jak? Nie do pojęcia.
– Jak to tam w ogóle wygląda z tymi dżokejami? Zawsze jeżdżą ci sami? Każdy trener ma swojego, czy może każdy koń ma swojego?
– Różnie. Trener tak, niektóre konie tez, ale poza tym różnie bywa. Sadza się ucznia albo amatora dla obniżki wagi, cztery kilo mniej. Takich jeźdźców jak Derczyk więcej nie ma, miał rekord od tylu, ostatnie miejsce. Ja nie wiem, ale uważam za możliwe, że Derczyk na przykład szantażował Glebowskiego, to jego trener. I Glebowski musiał mu dawać konie do jazdy, chociaż wcale nie chciał. Nie mógł się od niego odczepić inaczej, jak tylko w ten sposób, zabił go z rozpaczy, żeby mieć z głowy. Innych powodów nie widzę, chyba że jakiś nienormalny gracz wierzył w niego… Może Derczyk wierzył sam w siebie…? Grał go i już stracił wszystko do zera, zabił go w końcu w nerwach, ale musiałby to być jakiś kompletnie pomylony, ewentualnie ślepy. Nigdy w życiu nie widział gonitwy.
– A jak tam jest z wzajemnymi kontaktami? Gracze i pracownicy?
– Nie ma granic ni kordonów – powiedziałam posępnie i zalęgło się we mnie szczere współczucie dla niego. – Rzeczywiście pan to prowadzi? Kondolencje. Wszyscy się tam znają ze wszystkimi i każdy się z każdym styka gdzie i kiedy zechce. Podobno istnieje mafia, która rządzi wyścigami, muszą w tym tkwić bukmacherzy, bo inaczej mafia nie miałaby sensu. Nie znam tej mafii.
– Bukmacherzy! – podchwycił Józio Wolski. – Co z nimi?
– Nic. Nie istnieliby, gdyby była komputeryzacja. Elektronika toru i już dla bukmacherów nie ma miejsca. Obecnie rachuba liczy na piechotę i pomiędzy zamknięciem kas a gonitwą upływa co najmniej dwadzieścia minut, zęby mogła nadążyć. Przez te dwadzieścia minut w ludziach szaleją pomysły, wszyscy chcą stawiać i do tego im służą bukmacherzy. Gdyby kasy przyjmowały wpłaty tak jak na całym ucywilizowanym świecie, do ostatniej chwili, do startu, bukmacherzy straciliby rację bytu. No, mogliby prosperować na mieście, ktoś nie jedzie na tor, tylko gra pod domem, ale tych wystarczyłoby zalegalizować i kazać, im płacić podatki. I cześć, nie ma przestępstwa.
– To dlaczego nie wprowadzi się komputeryzacji?
– Niech pan zapyta dyrektora – powiedziałam z irytacją, bo od tego tematu coś mi się w środku robiło. – Podobno ze względów finansowych. Dziwne one, te względy, zamortyzowałoby się w dwa lata, a może nawet w jeden sezon. Ja nie wiem, może bukmacherzy mają wpływ nawet i na to. Urwie im się.
– A te robione gonitwy? Ciągle się słyszy o robionych gonitwach? Co to jest takiego?
Westchnęłam ciężko.
– Są dwie wersje… Zaraz, w ogóle robiona gonitwa to jest taka, w której ustala się wcześniej, co ma przyjść i bez względu na klasę, wagę i formę konia, to ustalone przychodzi. Lepszego konia, na przykład, dżokej ma obowiązek wstrzymać albo tak nim pojechać, żeby się nie zmieścił w porządku. Trzeci może sobie być. I, jak powiedziałam, są tu dwie wersje, jedna: że robione są wszystkie gonitwy, i druga: że nie robiona jest żadna, a najwyżej jedna w sezonie.
– A pani jest jakiego zdania?
Znów westchnęłam i popatrzyłam na niego w zadumie.
– Nie mam zdania – oznajmiłam stanowczo po chwili namysłu. – Powiem panu, co wiem, a pan niech sobie zdanie wyrabia beze mnie. Możecie obaj komentować i wyciągać wnioski, bardzo się ucieszę, niewykluczone, że coś nowego przyjdzie mi do głowy, W punktach będzie. Po pierwsze, koń jest to silne zwierzę, które leci z zapałem i z tego wynika problem podstawowy: jak przytrzymać silne zwierzę, rwące się do galopu, w sytuacji, kiedy powinno się je poganiać, w taki sposób, żeby nikt tego przytrzymywania nie zauważył. Jest to wielka sztuka, przez naszych jeźdźców opanowana z precyzją najwyższą,
– Mam wrażenie, że od razu zaprezentowałaś określony pogląd7? – zdziwił się Janusz i dolał mi wina.
– Masz złudne wrażenie, bo zaraz będzie po drugie. Mianowicie, te nasze stajnie, gracze, trenerzy, stajenni, dżokeje i cała reszta, to nie jest niebo, gdzie w białych szatach i przy dźwiękach harfy wszyscy świadczą sobie usługi z czułym uśmiechem na ustach i w sercu. Przeciwnie, to są koterie, kliki, sitwy, przy- jaźnie i nienawiści, wzajemne animozje, niechęci, zawiści, interesy i szlamy. Żadna sita na świecie nie wmówi we mnie, że sia dają przy kominku i życzliwie ustalają miedzy sobą, kto kiedy wygrywa, dbając jeszcze w dodatku o równość i sprawiedliwość. Po trzecie, wiem z całą pewnością, ze ukrywają przed so ba wzajemnie mnóstwo różnych rzeczy, w pierwszej kolejność jakość i formę koni, w drugiej własne, podstępne zamiary. Jedna stajnia nie ma pojęcia, co się dzieje w drugiej, oczywiście z wyjątkiem wydarzeń rażących, pożaru, ciężkiej infekcji i tak dalej Nie zadają sobie trudu, zęby się w tym zorientować i w rezultacie gracze mają więcej wiedzy ogólnej i porównawczej, niż ludzie ze stajni. A przynajmniej powinni mieć… Po czwarte, stajni, i jej wyniki to wizytówka trenera. Jak by nie było, jest to ich praca, każdy w swojej pracy coś chce osiągnąć, pewnie, że są ćwoki, którym ganc pomada, ale chyba większość… no, może połowa… jest takich, którym jednak zależy. Jak Boga kocham ekspedientka chce być dobrą ekspedientką, dostawać premie pochwały, projektant chce być genialnym projektantem, hydraulik jest dumny, że potrafi, kierowca, lekarz, nauczyciel, policjant! Nawet bandzior…! A ci trenerzy to co, nie ludzie? Dżokeje też, pewnie, że taki Mełnicki był jeden, ale może się znajdzie i drugi Głupota… Zaraz, bo znów mnie cholera bierze,…!
Przypomniałam sobie, ze od dobrych dwudziestu lat nakłaniam wszystkie kolejne dyrekcje do drobnej zmiany w programach, dołożenia tekstu, wzorowanego na programach innych krajów. Tam w każdym, u nas niechby w co dziesiątym, podawane są tabele trenerów i jeźdźców, ilość zwycięstw, sumy wygranych pieniędzy, miejsce w klasyfikacji, wzajemna rywalizacja. Kto jak kto, ale polski chłopak nie zniesie, zęby ten drugi był lepszy od niego! Ględzę, zapieram się i awanturuję, bez skutku! Każdy dyrektor oświadcza mi, ze jest bezsilny, nie on decyduje o programie, brakuje papieru, chała i bzdet, można zmniejszyć marginesy, wydrukować to petitem…! Może to nic nie da i nikogo nie obejdzie, ale dopóki się nie spróbowało, nie wolno przesądzać, a ja wierzę w polską duszę i historia wskazuje, ze słusznie! Odpracowałam ciężką irytację na tym tle i wybiłam się z tematu. Obaj, tak Janusz, jak i Józio, czym prędzej i z zapałem przyznali mi słuszność, bo widocznie zależało im na dalszym ciągu.
– Po trzecie – powiedziałam, jeszcze trochę ze złością – nie, po czwarte. Nie, po które tam…?
– Po piąte – podsunął Józio Wolski delikatnie.
– Po piąte, może być. Po piąte, siedział kiedyś u mnie jeden taki, teraz jest trenerem we Wrocławiu, a wówczas był kandydatem dżokejskim, chłopak ze wsi, lubił konie i opowiadał, bardzo zmartwiony, jak się raz narwał sam na siebie. Umówione było, że przychodzi dwa cztery, on jechał na koniu numer trzy. – Wychodzę na prostą – powiada. – Widzę, ze czwórka, co miała być druga, jest przede mną, oglądam się, dwójki, co miała być pierwsza, nie ma wcale, nie daje rady, czuję, że koń mnie niesie, wszystko się i tak połamało, puściłem go i przyszedłem pierwszy. I niech pani powie, siedemset złotych górą za mnie dali, a ja sam siebie nie grałem! – Nie łgał, żałował z całego serca. Po szóste, sytuacji, w których idzie bardzo dobry koń, najlepszy w stawce, faworyt toru, i ten koń przychodzi ni z tego, ni z owego trzeci albo nawet czwarty, a powinien być pierwszy z łatwością, widziałam setki. Nawet bym prawie umiała powiedzieć, jak który dżokej to zrobi, bo mają swoje metody, jeden straci start i za późno zacznie doganiać, drugi będzie prowadził, zmęczy konia, da się wyprzedzić w ostatniej chwili, trzeci pogoni na zakręcie, konia wyniesie, pójdzie na duże koło i do widzenia, już jest te Parę długości do tyłu. Widziałam także sytuacje odwrotne, jak Song zostawał na grząskim torze, naród wpadł w szał, tymczasem Song miał bardzo wąskie kopytka i zwyczajnie się zapadał. Widziałam, jak Mazurek w arabskich Derbach wyłamał na Kabarecie i jak dochodził do celownika z głową obróconą pod kątem Prostym, a panika, że nie zdąży, wręcz z niego biła…
– Zdążył? – zainteresował się Janusz.
– Zdążył, ale Kabaret to był koń wielkiej klasy. W życiu nie zapomnę, jak wychodziła Knieja, najmniejsza klacz na torze, z samego końca potrafiła przejść przez stawkę jakby te inne w miejscu stały! Ale musiała mieć lekki tor…
Przypomniałam sobie, że miałam mówić o robionych gonitwach, a nie wspominać wzruszające wydarzenia. Opamiętała się.
– Mówiłam, że należy mi zadawać pytania! – wytknęłam wyrzutem. – Uczciwie uprzedzałam, że mogę się rozpędzić. Na czym stoimy?
– Na tych punktach do wnioskowania. Teraz powinno by po siódme.
– Po siódme, te nagrody i te pieniądze, które oni wszyscy uzyskują za zwycięstwo, od lat budzą śmiech pusty i trwogę. Policzcie sobie, za pierwsze miejsce w przeciętnej gonitwie dżokej dostaje dwieście tysięcy i nic więcej, nawet tej chwały w statystyce. Przychodzi do niego jakiś i daje mu dwa albo i trzy miliony, żeby nie przyszedł pierwszy. To co ten dżokej jest Anachoreta? Derwisz? Święty Franciszek? Bierze dwa miliony już go nie ma, Zyski z wygranych są groteskowe, chyba że gra sam na siebie, ale jeśli jest faworytem, niewiele zyska…
– A wolno mu grać?
– W zasadzie nie ma przepisu, że nie, ale istnieje dżentelmeńska umowa, że pracownicy nie grają. I co z tego? Do kasy pójdzie jego siostra, szwagier, kumpel… Ryzykowne o tyle, że jak mówiłam, oni wzajemnie swoich koni nie znają, ten jaki! drugi z innej stajni może okazać się lepszy. Bywa, ze do celownika idą z dziką zaciętością, widać, w oczy bije, że każdy się pcha jak szaleniec. Może to i robione, ale dziwnie robione. Po ósme, na ludzkie gadanie nie wolno zwracać uwagi, bo ten cały tłum jest poszkodowany na umyśle. Tysiąc wypadków było takich, że przyszedł fuksowy porządek, krzyk się podniósł, że robione i butelkami od piwa w okna rzucali, tymczasem ja to miałam wytypowane, bo tak mi poprzedniego dnia wieczorenr wyszło w domu. To co, ja tę gonitwę robiłam, czy jak? Z kariery koni wynikło, że wygrać powinny te dwa, te dwa wygrały, mogę wam pokazać, na programach mam to pozapisywane…
– I tak grałaś?
– E tam. Ja typuję doskonale, ale gram idiotycznie. Nie mówiąc już o tym, ze jakiś mi mówi w wielkiej tajemnicy: „w czwartej gonitwie dają trójkę”. Trójka mało, że wychodzi, strzela z programu, sama mogłam mu ją dać, a ten mi zwierza wielki sekret, poufny komunikat ze stajni. Zahamowania umysłowe. Po dziewiąte…
– Będę mógł obejrzeć te pani programy? – przerwał Józio Wolski z wyraźną chciwością.
– A proszę bardzo. Dzisiaj?
– Dzisiaj to bym tylko spojrzał, a w ogóle chciałbym pożyczyć. Razem z notatkami.
– Na długo?