— Мне здаецца, — не слухаючы яго, сказала маці, - усё гэта ад хворага сумлення. I я вельмі баюся за цябе. Ты занадта іхні. I зусім не стрыманы. Бацькавай сілы ў цябе няма. Ты знойдзеш нешта. Яму можна будзе аддаць частку сваёй душы. А ты аддасі ўсяго сябе. Да канца… Усё адно, што гэта будзе: справа, вершы. А можа, жанчына.
— Не трэба, — сказаў Андрэй. — Алёнка ўсё ж была калісь.
Маці маўчала.
— Ты тады быў амаль хлопчыкам, — сказала яна, — а зараз ты мужчына. I гэта значна больш складана.
— У мяне былі другія, — сказаў Андрэй.
— Ведаю. Але ты нікога не кахаў. Ты сілком затрымаў сябе. I зараз, калі гэта выбухне, — будзе вялікі пажар. Дай бог толькі, каб гэта была дзяўчына, вартая кахання. Толькі гэтага і прашу ў жыцця… Часам я думаю, што добра было б, каб ты ўсё жыццё кахаў тую бедную дзяўчынку. Знайшоў бы сабе дзяўчыну-друга, якая паважала б тваю памяць пра яе, і спакойна пражыў бы з ёю век.
У адным кутку яе рота з'явілася раптам зморшчынка: цень лёгкай усмешкі.
— Але потым я ўспамінаю, што лёс даў мне такое няшчасце, як сына-паэта. I я разумею, што ўсё гэта — марныя думкі.
Андрэй і маці сядзелі моўчкі. Вецер, што ўзняўся надвячоркам, зараз ужо добра свістаў і роў за сцяною. Было чуваць, як пепінка, сілячыся ўцячы ад яго пякуча-халодных абдоймаў, часам ціха скрабалася ў акно, у марнай надзеі схавацца ад зімы, счакаць на вясну, адчуць, як той самы вецер стане пяшчотным і мяккім.
— Ма, — перарваў маўчанне Андрэй, — можа быць наша Горава нашчадкам таго чалавека на пароме?
— Наўрад ці, - абазвалася пасля паўзы маці. — Цёзак па прозвішчу шмат… Да таго ж, нават калі гэта так, — яна не можа памятаць гэтага.
— Чаму?
— Мімалётная сустрэча на пароме, магчыма, нават цень кахання — пра гэта не расказваюць дзецям… Мы запомнілі таму, што для нас гэта было… як абвал. Ён разбурыў усё наша жыццё, аддаў майго бацьку ў чужы дом, дом ворага. Ты ведаеш, у бацькоў-паўстанцаў адбіралі дзяцей.
Маці памаўчала.
— Не, вядома ж, не памятае, — сказала яна.
Вясна з'явiлася ў Маскву зусiм нечакана. Здавалася, яшчэ нiчога не было, толькi цяклi струменьчыкi бруднай вады з-пад наздраватых куп снегу на газонах, ды цяплейшы стаў адбiтак вячэрняга сонца на мурах дамоў. Усе гэтыя няўлоўныя прыкметы магло заўважыць толькi чуйнае вуха ды вiдушчае вока: больш звонкi, чым зiмой, стук дзявочых абцасiкаў па асфальце, блакiтнае сонейка, якое павiсла на вострым кончыку ледзюка, праменнi, якiя пачалi грэць праз шкло вокан.
А потым пайшло.
Зіма не адступала тут павольна, як у вёсцы, у размераным чаргаванні сонечных дзён і марозных начэй. У горадзе з зімою вялася жорстксія, злая, па-гарадскому, вайна.
Зіму скідвалі з дахаў, як з муроў крэпасці. Яна ляцела ўніз і цяжка ляскалася аб каменні. Яе тленныя рэшткі грузілі на самазвалы і вывозілі прэч, ачышчаючы поле пабоішча.
Яе воіны грувасціліся ўжо за горадам, але зіма, подых яе, усё яшчэ існаваў, усё яшчэ гуляў вуліцамі, усё яшчэ наступаў белымі палямі на гарадскія прадмесці.
I раптам…
…дзяўчынка ў зацішку, за рогам дома, пачала гуляць у "класікі", скакаць на адной ножцы па клетках, накрэсленых крэйдай.
— Мак-мак-мак… дурак.
Чамусьці ўсе дзеці з першым подыхам абнаўлення гуляюць у «класы». Дзяўчынка скакала па клетках, і каленкі ў яе былі голыя.
Гэта і была вясна.
А потым пачалася падземная вайна. Сапёры-карэнні вялі падкопы, каб захапіць абшар для жыцця.
I аднойчы выбухнуў мільёнамі салатных пупышак Цвярскі бульвар. Нават тут, у гэтай цёмнай аўдыторыі, Андрэй адчуваў, як за парцьерамі, што завесілі вокны, сваволіць і бяжыць між дрэў, уздымаючы лёгкі зялёны пылок, гарэзлівы вецер.
Вельмі хацелася кудысьці ў пушчу, дзе лазорава сінеюць беларускія пралескі, дзе ў нетрах такуюць цецерукі. Сядзенне ў аўдыторыі было б зусім нясцерпным, каб не Яніс, які соп поруч, з некаторым здзіўленнем разглядаючы «Данаю» Рэмбранта, ды не мяккі грудны голас, які гучаў у цемры.
Пасля таго, аб чым ён даведаўся ў маці, Андрэю было неяк асабліва добра слухаць гэты голас. I зусім не хацелася ні аб чым пытаць Гораву — а раптам яна нічога не ведае, а раптам гэта толькі супадзенне. Няхай сабе нічога не ведае.
Яна зусім не падабалася яму як жанчына. Але аднойчы ён на хвіліну даў сабе волю і спытаў, а што б ён, Андрэй, адчуў, каб яна знікла. I шчыра адказаў сам сабе, што гэта было б дрэнна. Непрыкметна ён проста прызвычаіўся, што кожны тыдзень будзе бачыць яе, чуць яе голас, сачыць за ходам яе думкі, смяяцца з яе жартаў.
Ён разумеў, што яе лекцыі не проста лекцыі, што гэта яшчэ і нейкі новы, пакуль мала зразумелы для яго, погляд на жыццё, на яго колеры і гукі, на чалавечыя пачуцці, на мастака і мастацтва.
I яму зусім не хацелася згубіць гэтую крыніцу. Ён ведаў, што кожнага чалавека, які сустрэўся з табою па дарозе і ідзе ў той самы бок, што і ты, — трэба вельмі-вельмі берагчы і не губляць з вачэй.
— Ты аб чым задумаўся, — шгурхнуў яго Яніс і пажартаваў, - слухай, пра генія размова ідзе. Пра цябе.
— Цiпун табе на язык, — шапнуў Андрэй, — я пакуль мошчамi быць не збiраюся.
Голас у цемры стаў іранічным:
— Зноў магутна прадстаўленая Беларусь размовы вядзе?
— Прабачце, — сказаў Андрэй, — Янiс кажа, што «Цыганка» Хальса вельмi падобная на яго жонку.
Адчувальны штуршок пад рэбры:
— Свіння.
— Зайздрошчу, — сказала яна, — вы, Вайвадс, з самага пачатку лекцыі думаеце пра гэта?
— Ён хлусіць, — забурчаў Яніс, — ён проста сказаў, што не хоча быць геніем.
— Супакойцеся, — сказала яна, — гэта небяспека, здаецца, нікому з вас не пагражае.
— З'еў? — спытаў шэптам Вайвадс.
А голас гучаў зноў. I Андрэй паступова зноў забываў аб вясне, паглыбляючыся ў яго мяккія хвалі.
— Саскія штурхнула Рэмбранта на той шлях, па якім ён пайшоў пасля яе смерці. Да гэтага пералому яго любілі ўсе, ён ледзь спраўляўся з заказамі, у яго было трыццаць вучняў… Але толькі ў апошнія гады жыцця з ёю, а асабліва пасля яе смерці ён зразумеў, што бюргеры хочуць золата і мармуровых калон, хочуць карцін, якія прыемна казычуць нервы, а перад ім другі шлях — выяўленне ўнутранага жыцця чалавека. I на гэтым шляху ён адзін… Прымірэння не было.
Андрэй раптам убачыў, што яна ўзяла нешта з сумачкі, паднесла да вуснаў і глытнула. Потым, пасля паўзы, казала далей голасам, які стаў трохі больш глухім:
— Спыніцца на шляху ён не мог. I з гэтай хвіліны карцінам яго было суджана заставацца з ім да смерці… I гэта пасля славы.
Яніс, які ўсё яшчэ не мог забыць крыўды, нахіліўся да вуха Андрэя:
— Гэта пра цябе, — з'едліва сказаў ён. — Вершы застануцца з табой.