Грынкевіч узяў Марыю за руку.
— Слухай, — сур'ёзна сказаў ён, — што, уласна, сталася?
— Ты закахаўся ў гэтую… там, на лекцыі, - тон Марыі быў невымоўна гідлівы.
Андрэя як быццам хтосьці ўдарыў па галаве. Ён стаяў аслупянелы ад гэтай дзікай думкі, не верыў сваім вушам.
— У Гораву? — спытаў ён нарэшце голасам, што прарваўся аднекуль знутры.
— Не вымаўляй яе iмя пры мне.
Тэатральная фраза вярнула Андрэю раўнавагу і здольнасць жартаваць:
— I якія ж гэта прыкметы, што я такі закаханы? Ты растлумач, а то я нешта не бачу.
— Ты пачаў хадзіць на ўсе яе лекцыі.
— Што ж, гэта святы абавязак слухача, — сказаў ён.
— Глядзіш на яе сабачымі вачыма, гатовы мастом перад ёю расцягнуцца.
Голас лектара, яе спагада, яе словы аб Рэмбранце, нарэшце, тое, што, магчыма, яе продак быў там, на пароме, патрабавалі неадкладнага адказу. Гэтай дарэмшчыны нельга было вытрымаць, нават калі б гэта сказала маці.
— Слухай, такімі словамі не кідаюцца. Гэта ўсё адно як гноем кідаць.
— Я кахаю, таму і кідаю, — плечы яе затрэсліся.
Андрэй, як заўжды, не вытрымаў. Шкадаванне да гэтай жанчыны рабіла яго вельмі слабым, і яна гэта ведала.
— Марыя, — сказаў ён, — гэтак жа ж нельга. Нельга так крыўдзіць людзей. Мяне і яе. Я вельмі яе паважаю. Але гэта ўсё.
— Няпраўда, — строга сказала яна, — ты закахаўся, ты, магчыма, нават недзе сустракаешся з ёю. Іначай адкуль такі тон у сённяшняй вашай размове?
— Табе мала майго слова гонару?
— Мала. Калі чалавек закахаецца, ён губляе гонар.
— Калі з чалавекам здараецца такое, ён набывае гонар, — сказаў Андрэй, — проста ты вельмі дрэнна думаеш аб каханні, Маша. А я думаю аб ім высока. I таму слова табе даю, што я ні разу і не думаў ні аб чым іншым. Ані…
— Важнасць, — тарганула яна плячом.
— Слухай, — сказаў ён, — я слова даў.
I прыбавiў глуха:
— Бадай, і не варта было.
— Не варта? — разгублена спытала яна.
— Не варта. Таму што, калi я даю слова, я яго даю.
Але яна ўжо зноў не слухала:
— I яна. Яна на цябе якiмi вачыма глядзiць?
Андрэй збялеў.
— Не руш, — глуха сказаў ён, — не руш чалавека. Пра мяне можаш казаць, што хочаш. Іншых — не чапай. Колькі ж гэта вас развялося — майстроў чапаць чалавека за жывое?
— Бачыце вы, які рыцар.
Андрэй маўчаў, адвярнуўшыся ад яе і гледзячы ў акно, бо ў горле хадзіў нейкі камяк. Потым ён глынуў яго і сціснутым голасам сказаў:
— Я, здаецца, пачну цябе ненавідзець. Каб я так псаваў камусьці жыццё, я не спадзяваўся б ні на што, акрамя гэтага.
Адразу ўстрывожаная, яна пасунулася была да яго, але ён адступіў на крок.
— Не падыходзь. Не падыходзь, пакуль я не звыкну да цябе — новай. Я думаў, тут толькі рэўнасць, толькі злосць да мяне. А тут з'явілася незычлівасць і да другіх людзей… Мне раптам стала брыдка з табою.
Ён рэзка павярнуўся і пайшоў ад яе прэч. Размовы, здаецца, ніхто не чуў. Бог ты мой, як брыдка. Не, з гэтым, мабыць, трэба канчаць.
Яніс усё яшчэ стаяў на ранейшым месцы і нервова паглядваў туды, адкуль павінен быў з'явіцца друг. Убачыў. Усміхнуўся.
— Яніс, — сказаў Грынкевіч, — за што?
— А за тое, — змрочна сказаў Яніс, — за тое, што істэрычка. Як што не па іх, дык адразу сімпаты-ычны такі скандальчык… Кінь, Андрэйка, што зробіш, калі ў іх мухі ў носе.
Памаўчаў.
— Ах выдра. Я ж памятаю, як яна да цябе першыя два месяцы ставілася. Проста анёл, з блакітнымі крыльцамі. Я яшчэ, грэшны чалавек, зайздросціў. Не, брат, горшыя за іх толькі дактары.
Грынкевіч закурыў, адчуў, як дымок пякуча пацягнуўся ў лёгкія, і раптам сказаў:
— Продкі ў такіх выпадках дапіваліся да божай плешы.
— Нельга дапівацца, — сур'ёзна сказаў Яніс, — Галіна Іванаўна толькі што аб'яву давала, што заўтра нас павязуць маляваных угоднікаў глядзець.
— Куды?
— Ну, быццам па розных там Уладзімірах ды Суздалях. У мэтах набліжэння да жыцця.
— Гэта добра, — сказаў Андрэй, — я ўсё адно заўтра ў гэты калідор не змог бы прыйсці. Агідна… Хто хаця павязе?
— Кажуць, быццам Горава.
— Што ж, і тое добра. Будзем аптымістамі.