Андрэю нішто не перашкаджала: ні анекдоты на задняй лаўцы, ні гульня вясёлай кампаніі ў карты, ні нават казлятон Баранаўскаса, які нейкім назнарок брыдкім, наўмысна «блатным» голасам спяваў пра "сталіцу калымскай старонкі". Спяваў па-беларуску.
Ён ведаў: усё гэтае блазноцтва было таму, што людзі ап'янелі ад вясновага паветра, ад палёў, ад бязмежных зялёных абшараў, што ляжалі вакол.
Непакоіў трошкі толькі суровы і адчужаны твар Марыі, што сядзела ў самым хвасце аўтобуса і, адвярнуўшыся, глядзела ў акно: вусны сціснутыя ў нітачку, вочы прыжмураныя і халодныя.
Яніс штурхнуў Андрэя ў бок.
— Кінь глядзець, кажу. Замнога гонару. Падумаеш мне яшчэ: каралева Пятра Вялікага.
Яніс быў такі легкаважна-вясёлы, што Андрэй таксама ўсміхнуўся яму ў адказ. Тым больш што жыць было сапраўды добра: такія стаялі вакол празрыстыя і халаднаватыя дні канца мая, з размытымі хмаркамі, з рэдкім сонейкам, што прыгравала там-сям паўночную зямлю, яе бедныя кветкі і спакойныя рэкі.
Вялiкi горад застаўся далёка за спiной. Там былi правiльныя ўстаноўкi, любоў да блiжняга з пажаданнем дабра яму, змястоўныя i ўдумлiвыя даследаваннi. А тут была проста палявая купель, дзе халодныя ветры звiняць маладой травою.
Акуніся, акуніся ў мяне.
I ад жыцця амаль нічога не трэба было, хіба што толькі вылезці з аўтобуса і ісці пехатою, трымацца за руку друга пры пераходах цераз ручаіны ды піць прыгажосць весняй зямлі, разлітую вакол.
Аўтобус быў усё ж часткай гарадскіх вуліц. А хацелася, каб травы цалавалі ногі, каб вакол ляжала зямля, каб яна сінела медуніцай, звінела званочкамі белазорыка, цямнела лясамі, крычала па начах таемным крыкам звяроў і адбівалася ў валавокіх, трывожных вачах мудрага леляка.
Горава сядзела насупраць, поруч з Галінай Іванаўнай, размаўляла аб нейкіх сваіх жаночых справах, і на яе таксама добра было глядзець.
Проста глядзець.
Адарвала вочы ад суседкі, сустрэла позірк Андрэя і ўсміхнулася яму:
— Добра, Андруша, праўда?
— Надзвычай добра жыць, Ірына Сяргееўна, — сказаў Андрэй.
Раптам яна злёгку спахмурнела.
— Так, — і пасля паўзы дадала: — Жыць надзвычай добра. Напэўна, ніхто гэтага не разумее так, як я.
Ад гэтай лёгкай зморшчынкі між броваў, ад суму ў голасе Андрэй яшчэ больш адчуў, што моцная сувязь дружбы звязвае іх, яшчэ нядаўна зусім незнаёмых. Дружбы спакойнай, дружбы, якая гарыць роўным і цёплым агнём.
Гэта была радасць, што яны жывуць на зямлі, што часам яны бываюць поруч. I гэта было зусім не так, як з другімі, бо гэтаму не трэба было канчацца інакш… і горш.
Проста расла ў грудзях хваля ўдзячнасці: у яго да гэтай добрай спадарожніцы, а ў яе — Андрэй амаль цвёрда ведаў гэта — да яго.
Грынкевіч працягнуў ёй цыгарэты.
— Я наогул… але добра, давайце, — сказала яна.
Курылі. Дым парывамі цягнуўся ў прыспушчанае акенца.
— Рублёва будзем глядзець? — спытаў у Горавай Яніс.
— Дзеля гэтага i едзем: ды яшчэ дзеля Нерлi.
Яніс пашкроб у патыліцы:
— Адкажыце вы мне, Ірына Сяргееўна, чаго гэта на старажытных абразах твары ў святых нейкія не рускія? Не славянскія.
— А нашто гэта вам спатрэбіўся мой адказ?
— Яны візантыйскія, гэтыя твары… Грэчаскія.
— Ну дык і што?
— Можа, i мастацтва гэта не рускае. Запазычанае.
Яна ўсміхнулася куточкамі пяшчотных вуснаў:
— Не, Янiс. Гэта ўсё ж чыста наша мастацтва. А аблiччы здаюцца чужымi таму, што сам этнiчны тып славянiна змянiўся за стагоддзi… Арабскi падарожнiк, якi ўпершыню пабачыў русаў, пiсаў, што яны, увесь натоўп, станiстыя, як пальмавы гай. У iх сапраўды былi доўгiя ногi, вузкiя тулавы, гожыя кiсцi рук… Зараз старажытнаславянскi тып, бадай што, лепей за ўсё збярогся там, дзе не было татар: на поўначы, а лепей за ўсё — на Беларусi. Паглядзiце вось на нашага Андрэя: ногi доўгiя, нос праменькi, вочы вялiзныя, як на iконах.
Андрэю стала няёмка, ён быў самай дрэннай думкі пра сваю знешнасць. У гэтым заўсёды пераконвала яго і маці.
— Вочы ў мяне, як у саламандры, пукатыя, ногi — з-пад пахаў растуць. Не трэба, Iрына Сяргееўна.
Яна засмяялася:
— Няпраўда, Андрэй. Я не хлушу. Вы сапраўды… як анёл са старажытнай іконы. Гэтым і адрозніваецеся.
Яніс паглядзеў на іх, выцягнуў папяросы і пайшоў курыць у хвост машыны, да маленькай Анкі, якая замрэяна глядзела ў акно.
Вакол Андрэя і Ірыны стварылася невялічкая "зона пустаты",
— Давядзецца мне, відаць, вам паверыць, — ціха сказаў Андрэй, — таму што гэта вы не першая кажаце мне.
— Тая, што ў "Смерці на світанні"?
— Тая.
— Яна была харошы чалавек?
— Вельмі.
— Гэта жахліва, — сказала яна, — я калісь таксама страціла вельмі блізкага чалавека. Так па-дурному прыйшла смерць… Амаль хлапчукі… З вінтоўкамі супраць танкаў.
Яна знобка павяла плячыма:
— А я яшчэ думала, чаго гэта вы не ажэніцеся… Па тыпу вы зусім не належаце да старых кавалераў.
— Ну, а што б вы мне параілі?
— Не жаніцеся. Мастак павінен быць незалежным. Горшыя ворагі мастаку — хатнія яго.