Ў паўстаннi полымя на змрок.
Мне скажуць: моцным без патрэбы
Трымаць над прорваю такiх.
А я ўяўляю зоры ў небе
I вочы, што жывуць без iх.
I нават больш яе кахаю.
Няўтульная душой да дна,
Зусiм малая, трапяткая,
Яна адна ў мяне. Адна.
Так, разважанні не прыносілі заспакаення, і колькі ні называй дваццатага стагоддзя дваццатым — гэта не магло змяніць прыроды кахання. Яно радавала і мучыла, як і на світанку чалавечых дзён.
…У канцы мая вялікая група хлопцаў і дзяўчат разам з Горавай і Галінай Іванаўнай паехала на некалькі дзён у Ленінград. Гэта было нешта накшталт развітальнага падарожжа. У чэрвені большасць з іх павінна была назаўсёды раз'ехацца па сваіх гарадах, пакінуўшы Маскву і адзін аднаго. Таму нават у весялосці прысутнічаў нейкі сум.
I толькі Грынкевіч ехаў на поўнач радасны, бы ў вясельнае падарожжа. Быць з Ірынай у адным вагоне, жыць у адной гасцініцы, цэлы тыдзень быць з ёю… I гэта перад тым, як яна назаўсёды будзе з ім.
Не, гэта было такім нясцерпным шчасцем, што кружылася галава.
…Гэта быў горад — мара. Андрэй зразумеў гэта на самым першым спатканні з ім, калі, пакінуўшы ў гасцініцы спячых сяброў, выйшаў на Неўскую набярэжную. Світання, уласна кажучы, не было, бо стаяў канец мая і цямнела ўначы толькі на гадзіну-дзве.
Нява, яшчэ напаўсонная, каціла ў заліў плыні, зрэдку ўсплёскваючы грабеньчыкамі. Невядома, адкуль яны браліся: ветру не было ў бескалярова-блакітным небе, у паветры, якое пахнула ёдам і аж нясцерпна пашырала грудзі. Шпіль Петрапаўлаўкі ўпіваўся ў неба, ужо злёгку пазалочаны на самай вяршыні. Ён быў лёгкі і горды, як бессмяротны радок.
I, акінуўшы ўсё гэта, Андрэй зразумеў, што прапаў. Гэты горад быў падобны на тыя гарады, якія сняцца ў самых шчаслівых снах дзяцінства, аб якіх потым плачаш, не маючы змогі трапіць у згублены рай.
Упершыню пасля дзён дзяцінства захацелася ўзняцца і паплысці над гэтай вадою — вышэй, вышэй над будынкамі і шпілямі, над недалёкім морам.
О, толькі б жыць!
Рука апусцілася на балюстраду поруч з ім. Андрэй паглядзеў і пабачыў Ірыну, усю нейкую маленькую і ласкава-зажураную.
— Я ведала, што вам не спіцца. Нават чамусьці ведала, дзе вас шукаць.
Замест адказу ён накрыў усю яе руку сваёй вялікай далонню. Рука ляжала пакорліва, не варушылася.
Андрэй знемагаў ад цеплыні і шкадавання да яе.
Стаяла поруч з ім нейкая смешная, быццам нават трохі заспаная, моўчкі глядзела, як наліваўся золатам шпіль за ракой,
— Калi мне было цяжка, — сказаў Андрэй, — я тады хацеў выпалiць з сябе ўсё. Толькi так, таму што нiколi пачуццi не даюць нiчога, акрамя гора i болю. Але цяпер я спакойны. Вы поруч. Я пабачыў гэты горад i сустрэў вас, Нашто супрацiўляцца каханню, калi ўсё на свеце мае канец, i мы з'явiлiся аднекуль i кудысь знiкнем, i маглi нават не сустрэць адзiн аднаго за днi, адпушчаныя нам.
Бязважка дакрануўся шчакою да яе скроні:
— Я і не супраціўляюся. Дзве залатыя іскры выпадкова сустрэліся. Ёсць яны і гэты горад, — досыць…
— Не трэба, Андруша, — сказала яна. — Я не хачу аб тым, што будзе…
— Чаму?
— Які вы… Жыць трэба больш лёгка і проста… Нашто вы… Ну я вас прашу, я вас вельмі прашу — не трэба загадзя… Каму гэта вядома, што там будзе… Будзьце задаволены, што я поруч… і не хачу больш ні з кім, і вакол гэты горад, а ў нас наперадзе яшчэ дзесяць дзён, аж цэлых дзесяць дзён. Стагоддзе. Вечнасць.
Так пачалася песня песняў. Тая, што нават для самых шчаслівых гучыць толькі адзін раз.
Былі астравы, а потым мора, вялізнае, пустое, бялёса-блакітнае, бясколерна-блакітнае пад бясколерна-блакітным небам, з залатымі іскрамі сонца, якія нараджаліся і чэзнулі недзе ўдалечыні. А можа, і не было мора і неба? Можа, проста было нешта блакітнае, што заняло палову ўсяго свету? Ён не ведаў, а яна, седзячы поруч з ім у аўтобусе, казала:
— Што вы ўсё гледзіцё на мяне? Туды глядзіце.
Але ён разумеў, што ўсе гэтыя словы проста так, і разумеў, што яна ведае гэта. Яна разумела ўсё ў ім. Нават калі ён выходзіў з брамы Петрапаўлаўкі да прычала, адкуль калісьці вывозілі людзей на востраў Галадай, выходзіў занадта прамы, склаўшы за спіною рукі, шапнула яму:
— Цяжка, праўда?
Яна разумела ўсё, акрамя таго, што яму хацелася гаварыць аб каханні і аб будучым. Гэтага яна не хацела і вымаліла ў яго гэтае абяцанне, а ён з горыччу і пакорай даў ёй яго, быццам зразумеўшы, што ёсць толькі дзесяць хуткаплынных дзён, што нельга патрабаваць большага ад жыцця, што яна, калі захоча — будзе з ім, але хутчэй за ўсё не захоча.
I ён безнадзейна змірыўся, таму што ведаў: усе гэтыя дні яна аддасць толькі яму, толькі для яго. Усе. Цалкам. У гэтым быў нейкі горкі гонар, які даваў яму сілы жыць.
Ірына сапраўды ўсё аддавала яму: кожны позірк, кожны рух, кожнае слова. Нават калі расказвала ў Эрмітажы аб "Старым у чырвоных адзеннях" — усе яе словы нейкім дзівоснык чынам былі накіраваны да Андрэя, адказвалі на самыя таемныя з яго думак, мацавалі ў добрым і суцяшалі ў дрэнным.
Гэта былi дзiўныя адносiны, якiх пакуль што амаль не бывае на зямлi. Быццам сама душа каханай перайшла ў душу каханага. Напэўна, калiсь, калi на зямлi пакiнуць крыўдзiць, калi не будзе моцных i слабых, калi знiкнуць хлусня i непаразуменнi i брыдкая гульня ў хiтрыкi, калi змагацца за жанчыну будуць толькi з ёю самой — менавiта такiмi будуць адносiны тых, хто захоча быць адзiн з адным. Нi ценю непаразуменняў, дабрыня да кожнага выгiба думкi другога, добразычлiвае iмкненне ўсё аддаць для яго, нiчога не патрабуючы ўзамен, вера ў тое, што ён таксама зробiць гэта.
А вечарамі яны ўцякалі ад усіх і гадзінамі блукалі па горадзе, на які ўсё больш упарта наступалі белыя ночы з іх замрэяным святлом. I тут ужо маглі казаць шчыра, словамі або без слоў.
Пётр імкнуўся ў свой вечны палёт над ракою.
— Усё як наканавана для нас, — сказаў Андрэй, трымаючы яе за тонкую руку. — Памятаеце, пры Напалеоне рускі салдат і беларускі мужык затрымалі корпус, які ішоў на Пецярбург.
— Ну…
— Каб я верыў, я ўвесь час маліўся б за іх. Колькі ўсяго яны збераглі! Гэты палёт Пятра і гэтых сфінксаў. Што яшчэ?
— I юнацтва Пушкіна ў ліпавых алеях, — напомніла яна.
— Так. I ўсё астатняе… I збераглі гэтыя дні. Для нас.
Дзіўна, яны не адчувалі, што іх словы занадта высокія. Яны не дзівіліся б нават, абое загаварыўшы вершамі. Усё было іншым у гэтыя дні.
На гарбатым мосціку, дзе струмень чыстай неўскай вады ўліваўся ў Зімнюю канаўку, у час, калі за Стрэлкаю на алым фоне захаду ўстаюць цені рагатых калон, яна ў адзін з вечароў сказала яму:
— Ты робіш мяне такой высокай, што мне страшна, мне брыдка за многае ў жыцці. Няўжо не так, як трэба? Як жа тады вымаліць дараванне за ўсё, родны?
— Мы за ўсё вымалілі дараванне. Усім гэтым.