- Несправядлівасць ненавіджу, - хлопца нібы крыху адпусціла, і нечакана ён усміхнуўся ранейшай добрай, белазубай усмешкай. - Хопіць ужо. Занадта хлеб добра пахнуў. І людзі ідуць і глядзяць. Не, хлопцы, гэта мы добра зрабілі. А і сапраўды, пад'есці б чаго.
- Съешьте эти тартинки, мистер Дмитренко, - сказаў Кульба. - И выпейте стакан этого доброго старого кларета. Это подкрепит ваши силы.
Мы зарагаталі.
- Кларэт - кларэтам, а падмацавацца б трэба, - сказаў Багдан.
- Стоп! - узняў руку Ролік. - У руіны, хлопцы.
Праз нейкую хвіліну мы сядзелі ў былым "двары" разнесенага ўдруз дома. Двор увесь зарос вялізнымі, у паўтара чалавечых роста лопухамі, якія даўно пайшлі ў ствол. На вяршынях ствалоў вожыкамі прымасціліся дзяды, якія так зручна ляпіць знаёмым у спіны, здаравенныя дзяды, зялёныя, з малінавымі шапачкамі.
Мы лупілі гэтыя ствалы з самага нізу, здзіралі з іх скуру і агалялі белую пругкую мякаць.
- Гэх, солі б, - уздыхнуў Жэнька. - Каб яшчэ соль, дык гэта ўвогуле было б поэзі. Наслаждзец суцэльны.
Ролік выцягнуў з-пад сто разоў мытай футболкі бруднаваты вузлік:
- Знойдзем і соль.
Праз хвіліну мы мачалі лопухавыя сцябліны ў буйную соль і апляталі так, што за вушамі пішчала.
- Эх, каб гэта яшчэ хлеба, - уздыхнуў Багдан.
- Распанеў, - пырснуў Жэнька, - а мо вашамосць з'ела б труфеляў з анчоўсамі?
- Ну вось, - сказаў урэшце Ролік. - А цяпер дэсерт. Той, што за гумном.
Вылезлі мы з руінаў толькі тады, калі напалову абдзерлі шаўковіцу, якая расла тут жа, у закутку між муроў, што зберагліся нейкім дзівам. Раты ў нас былі чорныя, але прынамсі хаця не так смактала ў жываце.
- Набарабаніліся, - залупіўшы футболку і ляскаючы сябе па загарэлым пузе, сказаў Ролік. - Ну, цяпер і ў дарогу можна. І ведаеце, якую мы яшчэ даброту атрымалі? Га?
- Нонкі няма! - з захапленнем гікнуў Жэнька.
- То ж бо! Як да камянёў, так іхняга племя з сабакамі не знойдзеш.
Мы падышлі да трамвайных рэек. Пасярэдзіне Крашчаціка была ачышчана вузкая палоска дарогі, амаль сцежка. І на рэйках стаяў куртаты трамвайчык, "запрэжаны" ў платформу. Платформа была загружана бітай цэглай, брыламі гэтай самай цэглы і ўламкамі бетону, з якога змеямі тырчала ржавая пакручаная арматура,
- Хлопцы, - сказаў Дзмітрэнка. - Як толькі зазвоніць - чапляйся. Чаго нам аж да плошчы Калініна пешшу тупаць.
...Трамвай крануў з месца. І паплылі, паплылі, паплылі перад намі віды, адзін жахлівей за другі.
Дамы, падобныя да выветраных скалаў у пустэльні, страшныя, немыя, як пачварныя старажытныя замкі. Бетонныя брылы хістаюцца на арматуры, ледзь наляціць вецер. Патокі друзу, жвіру і пяску сплываюць між іх. Дамы, разбітыя ўшчэнт, і дамы, разрэзаныя, як пірог, і таму яшчэ больш страшныя, з рэшткамі шпалераў на сценах, з перакінутым, разбітым раялем. Дамы, яшчэ зусім нядаўна жывыя і цёплыя, а цяпер - мёртвыя шкілеты былога дабрабыту, радасці, любові да дзяцей.
Мы маўчалі. Нам было кепска, як ніколі.
- А кандзіцерскую на тым рагу памятаеш? - спытаў Жэнька. - Дзве трубачкі і вады з сіропам колькі хочаш: і апельсінавай, і яблычнай, і…
- Змоўч, - глухім голасам сказаў Ролік. - Тут жыць болей немагчыма. Не таму, што немагчыма, а... з сораму потым здохнеш, вось што. І калі сорам гэты ў нас яшчэ не зусім прапаў, то чым хутчэй мы задуманае зробім - тым лепей. Біць за гэта трэба, аж пакуль жоўцю рыгаць не пачнуць.
Памаўчаў.
- Наконт шаўковіцы. Трэба і яе набраць і насушыць у запас. На лопухах не выедзеш. У лаўры, ля падземнага хода, яе - гай! Дарослыя, так званыя, туды не лазяць. А мужыкоў нашага ўзросту там, відаць, чорт ма! На даху сушыць будзем.
- Нішто прыдумка, - буркнуў Багдан.
Платформа раптам спынілася, і не паспелі мы спахапіцца, як над яе краем з'явілася, нібы выплыла поўня, круглае чырвонае аблічча з рудымі запарожскімі вусамі.
- Т-та-ак, - сказала поўня. - А я вязу дый думаю - а хто гэта ў мяне, а што гэта за вераб'і на платформе цывікаюць? Аж гэта паны Ракфелеры надыбалі ўласны трамвай. Міла. Ну, і куды паедзем? На звалку, куды я гэты друз адводжу? Або проста ў КПЗ?
Мы злезлі з платформы і пачалі перамінацца з нагі на нагу.
- Гм. Чаго вы топчацеся? Чаго? Вы што, мядзведзі ў клетцы? Я ж чалавечай мовай кажу: надыбалі трамвай, то куды везці?
Першы акрыяў Жэнька. Ступіў шаг наперад і гжэчна пакланіўся:
- Прабачце, мілорд. Але не біць жа нам пяты па такім дрэнным бруку? Ну, мы і скарысталіся з гэтай карэты, якая дзяржаўная, а значыць, і наша. Аб чым крык? Калі справа ў аплаце, то атрымаеце па чэку ў банку Ракфелераў. Маім банку.
Важаты літаральна анямеў ад гэткага нахабства.
- Вы... Вы... Акыш!
- Якое, аднак, дзікунства цэй украінскі народ, - сказаў Ролік. - Ач, він навіть нэ знае, що такэ чэк.
Невядома, чьш бы ўсё гэта скончылася, але тут з-за брылы скочыла даўганогая запыленая істота, крутнулася пад рукамі важатага, прабегла паўз нас і спынілася на бяспечнай адлегласці.
- Божа, - толькі і сказалі ў адзін голас важаты і Ролік. - Божа!
- Што ж, вы думаеце, я не ведала, як вы дабірацімецеся? - хіхікнула Нонка. - Раз на Дніпро, то іншай дарогі вам няма.
Важаты махнуў рукой. Мы змрочна папляліся да Купецкага саду.
- Слухай, - сказаў Ролік. - Што ты цягаешся за намі? Хто цябе прасіў, зараза? Сумленне ты маеш?
- Маю, - нявінна сказала яна.
- Не, - сказаў Жэнька, - я ўжо ніколі ад яе не адвяжуся. Я пайду ў кіно - яна будзе лупіцца на мяне з экрана. Буду чытаць кнігу - гэта будзе кніга пра яе. Я буду паміраць - я н а будзе абціраць мне лоб і чытаць нада мною малітвы. А калі я здохну і буду стаяць перад уваходам у пекла - першая, каго я там убачу - гэта зноў будзе яна. І яна возьме мяне пад руку, каб праскочыць са мною і не адвязацца ўжо ніколі, ніколі.
Мы мінулі кінатэатр "Паўлін" (гэта мы яго так назвалі) з яго вясёлкавай мазаікай і паныла папляліся алеямі. Ролік убачыў, што войска ягонае павесіла нос і мае страшэнную патрэбу ў нечым такім, што ўзбадзёрыла б яго. Віна мы тады не пілі, а нават каб і прыйшла нам у галаву такая фантазія, яна б ніколі не стала рэальнасцю з-за адсутнасці грошай. Патрэбен быў жарт.
Наводдаль сядзеў на лаўцы нейкі афіцэр. Ролік пачухаў патыліцу:
- Вось, што хлопцы. Выпрабуем, якія нервы ў гэтых... дарослых? А то ваяваць мы для іх маленькія, помсціць - маленькія, подзвігі рабіць - маленькія. Вялікія мы толькі, калі двойкі хапаем ці насваволім. Вялікія мы толькі цэглу на суботніках цягаць. То што, зробім?
- Як? - спытаў Багдан.
- А вось так. Як толькі мы падыходзім да лаўкі - вы па майму сігналу строга ў адну секунду выкрыкваеце кожны адно слова. Ты, Багдане, "ачы", ты, Жэнька, "пічы"... Э-э, хлопцы, стоп! Аднаго чалавека не хапае.