Бушмар бачыў яшчэ яго праз акно за брамаю. I буркнуў быў сабе пад нос:
- Цi не сюды яго няшчасце гонiць.
- Добры дзень, проша на сняданне, - прывiтаў ён госця.
Вiнцэнты сядзеў на парозе, пастукваў па падлозе кiйком сваiм, цадзiў па слову гаворку - чакаў, калi Бушмар скончыць снедаць i калi адыдзецца ад стала Амiля.
- Я прыйшоў да цябе, - загаварыў ён пра справу, выводзячы Бушмара на двор.
Бушмар як бы пачуў што трывожнае, маўчаў i нарыхтаваўся слухаць. Ён вёў Вiнцэнтага па двары. Вiнцэнты раптам перайшоў на дробныя ўсмешкi i нават сказаў жарт:
- Я хачу ў падсуседзi да цябе.
Бушмар трацiў цярплiвасць - ён сам нiколi не жартаваў i да людскiх жартаў не прывык. Вiнцэнты ж адразу пасталеў, гэтак як напусцiў бы на сябе жартаўлiвасць:
- Ты ж чуў пэўна?
- Што?.. Нiчога я не чуў.
Бушмар як мае быць ужо ўстрывожыўся. Вiнцэнты больш не мучыў яго сваiмi жартамi:
- Падсуседзi - не падсуседзi, а хаўрус з табою хачу зрабiць. Уцячы ў лес да цябе хачу. Хлопцы мае самi прыслалi мяне да цябе... Дарогу тваю адапхнулi? Палетак паўз лес адрэзалi? На гэты бок лесу залазяць? Андрэй арудуе? I арудаваць будзе, бо ён на цябе вока не мае. Ён пытаў (сам я чуў) у Амiлi нядаўна - цi запiсана яна ў гэтым рабачкоме...
Вiнцэнты раптам спынiў гаворку i палажыў рукi на полы вопраткi. Расцягнулася нiжняя губа, стала тоненькаю, i мяшкi пад вачыма пачырванелi. Ён трошкi прысеў, трошкi нагнуўся да Бушмарава вуха. Спачатку так памаўчаў, пасля захiхiкаў:
- Хi-хi-хi, хi-хi-i-i...
Бушмар зусiм здзiвiўся, аж злосць папаўзла па твары яго.
- Хi-хi, гэта такi недурны нехта выдумаў, iмя яму даў - рабачок... падточвае гаспадароў... цi запiсалася ты, кажа, у рабачок... Хi-хi-i-i.
Зноў ён раптам зрабiўся сталым, пасля гэтай штучнай весялосцi:
- Страшная штука робiцца. Усё к чортавай матары пойдзе. Гады, запанаваць хочуць... Будзе табе яшчэ не гэта. Яшчэ i хату адбяруць у цябе, i самога з торбаю па свеце пусцяць, калi самому не ратавацца.
- Што? - гукнуў з усiх жыл Бушмар.
А той як бы наўмысля прыйшоў сюды, каб памучыць:
- I ўсiм нам тое самае будзе, калi, я ж кажу, не ратавацца.
Тут ён змоўк i ўздыхнуў. Бушмар, каб прымеў, дык увагнаў бы тут яго на месцы ў зямлю. Вiнцэнты яшчэ трохi памучыў:
- Гэта можна было адразу бачыць, што гэта будзе...
- Што?! - нема раўнуў Бушмар.
I ўжо тут Вiнцэнты як мае быць дайшоў да справы:
- Усё пойдзе нанава. Гэта, што яны там панастаўлялi тычак i слупоў, дык увосень усё параскiдаюць самi ж. Гэтыя новыя межы на знос пойдуць. I гэта, што падзялiлi гэтыя дзялянкi, што адхапiлi ад хутароў (i тваё тут дабро запала), - усё ў адзiн кацёл пойдзе. Усё, як ёсць! Нават больш яшчэ ад хутароў адхопяць, нават зусiм некаторых пазганяюць з месц сваiх - няма табе, кажа, нi хаткi, нi градкi. Народ, можа, паддавацца не будзе, але гэта... займi чорта ад варот, дык ён цераз плот! Ён цябе пройме навылёт, а свайго дойдзе... Згоняць усiх разам, выдзеляць табе, каб з голаду ўздоўж лавы лытак не стулiў, а рэштку спажыве той, хто будзе на чыёй шыi сядзець.
- Можа, да гэтага яшчэ не дойдзе, - разважыў сам з сябе Бушмар.
Ён аж панурасць сваю пачаў трацiць.
- Ты тут сядзiш, як воўк, i нiчога не ведаеш, што па людзях робiцца, цябе да калецтва як мае быць збiраюцца давесцi, а ты снедаеш сабе, як на выгодзе...
- Хто гэта хоча?
- Гады. Андрэй. Амiля нябось маўчыць табе. От папытайся ты ў яе, што Андрэй парабляе...
- Ну, дык што рабiць?
- Я табе скажу, што рабiць - яны сваё, а мы сваё. Няхай сабе iх там дзвесце сядзе каля аднаго катла, а мы тут удзесяцярох сядзем. Ты, я, хлопцы мае, можа, яшчэ хто з адзiн падахвоцiцца, от табе i кацёл. Без гадаў, без нiкога, сам сабе. I ўсё маё будзе пры мне, i пальцам нiхто не зачэпiць. Тады мы i адсудзiць можам законам, што i ад цябе забралi. Яны няхай сабе, а мы сабе, не канешне галетнiка ўспамагаць сваiм уласным ды родным. Ну як? Ты сядзiш i нiчога не чуеш?
Бушмар маўчаў.
- Я сам на гэты бок лесу перабяруся. Забудуем усё як мае быць. Уцячы адтуль, хай яны там хоць падушаць адзiн аднаго.
- Сюды? На гэты бок? Тут жа маё!
- Усё роўна забяруць.
Бушмар памаўчаў.
- Можа, нiчога яшчэ не будзе.
- Як-то не будзе. Ты сядзiш i нiчога не бачыш.
- Цi iм там мала?.. I так жа паадрэзвалi ад усiх.
- Хамскага горла нiколi не ўтхланiш.
- Дык што ж рабiць?
- Я ж табе гавару што.
- Пачакаем крыху, будзе вiдаць. Калi што якое...
- Позна будзе чакаць. Да восенi, калi пачакаем, дык там i аман будзе на ўсё.
Бушмар не ведаў, што рабiць i што думаць.
IХ
Вiнцэнты прыходзiў яшчэ раз, але Бушмар упарта не хацеў яго слухаць. Вiнцэнты ўгаворваў яго: