Лявон нічога не ўтаіў.
- I вы адразу пайшлі сюды? - Яна глянула на яго з цікавасцю, як быццам упершыню пабачыла.
- А вы што зрабілі б на маім месцы?
Яна задумалася, паціраючы пальцамі скроні:
- Таксама пайшла б. Адразу ж. Такое бывае раз у жыцці... Але напэўна ніхто больш не пайшоў бы. Гэта рэдкасць. Для гэтага трэба вельмі верыць у жыццё, у тое, што яно не падманіць.
Яна ўсё больш цікавіла Лявона.
- Хто ж вы такая?
- Я Марыя, - сказала яна, глянуўшы на яго глыбокімі вачыма. - Я сапраўды Марыя. Шкода толькі, што не тая. Я артыстка Марыя Якубовіч. Вы рэдка бываеце ў тэатры?
- Дык вось дзе я мог вас бачыць! Я толькі ніяк не думаў, што вы тут.
- О, справа простая. Няўжо вы не чулі, што Чарада напісаў новую гістарычную п'есу?
- Баюся, што я апошні год быў надта заняты сваімі справамі. Чуў нешта такое. Назва, здаецца, "Краiна палае"?
- Так, з часоў пасля паўстання Вашчылы. Цудоўная рэч! Вы колькі тут ужо?
- Амаль тры месяцы.
- Ну дык вы тады i ведаць не можаце. Вырашылі круціць па п'есе фільм. А там палова сцэн тут, ля балтыйскіх берагоў, куды ўцякае герой. Ён вязе морам зброю.... Простыя людзі дапамагаюць яму. Пасля ён знікае на доўгі час. Нявесту яго прымушаюць выйсці за другога, і яна выпівае атруту. Вось гэтую сцэну вы і чулі выпадкова.
- Чакайце, няўжо сцэнарый у вершах?
- Што вы. П'есу пакуль што не ўзяліся ставіць. Але я маю звычай чытаць усё, што датычыцца героя. Дакументы, успаміны, іншыя творы пра яго. Ну i ролю гэтую цалкам вывучыла. Так мне лягчэй. Да таго ж, я думаю, што пасля таго як фільм выйдзе на экраны, п'есу будзе ставіць наш тэатр. Спахопіцца...
- Я думаю, што гэта будзе здорава, - шчыра сказаў Касачэўскі. - Роля ў вашых магчымасцях. Добрая будзе штука.
І калі яна раптам глянула на яго падазрона, ён шчыра разрагатаўся.
- А я... а я, дурань, ледзь не паверыў немажліваму. Чорт яго ведае, думаю, калі лісты перадаюць з "Лятучага Галандца", калi захаваўся гэты дом ля старой вежы, - чаму, думаю, не жыць у ім ценю былога, які пражыў тры стагоддзі i якраз збіраецца атруціцца.
Яна глянула на яго сур'ёзна:
- Не трэба смяяцца з гэтага. Каб я не бачыла, што вы на хвіліну ўсур'ёз паверылі, я адразу выгнала б вас за дзверы. Можа, вы i не такі чалавек, але за гэтую хвіліну вам многае даруецца.
- Ваша праўда, - пасур'ёзнеў Лявон. - Але ж гэты карабель...
- І гэта проста, вельмі проста. Калі ехалі сюды, многа гаварылі пра тое, што патрэбен карабель. Напэўна адшукалі недзе старую пасудзіну, адрамантавалі, падгрыміравалі пад старажытнасць - i вось яно ўсё i адбылося.
Лявон пасуравеў:
- Дык, значыцца, гэта ўсё нечы жарт. Дурны жарт, няварты сапраўднага чалавека. Я, вядома, не верыў, але ўсё ж...
- Але ўсё ж у глыбіні душы вашай жыла вера. І гэта добра.
- Гэта мне пакаранне, - сказаў Лявон. - Я занадта замкнуўся. Дзюны, мора, захад сонца, кнігі. У бойцы з рэалізмам я адхіснуўся ад апошняга і атрымаў па галаве... Дрэнна мне, крыўдна...
Яна раззлавалася:
- Прабачце, але гэта лухта. Усё адбылося як трэба. На хвіліну мы паверылі, што казкі будуюцца не на пяску. Як вам не сорамна крыўдаваць на жыццё? Мне бывае больш цяжка: няма на свеце людзей больш празаічных, чым артысты. Яны рэалісты да самага нутра, бо палац прынцэсы для ix - проста палаценца з груба наляпанай фарбай. Яны добрыя людзі, і ўсё ж з імі вельмі цяжка, - даводзіцца хаваць душу і выглядаць дзікай коткай.
Лявону стала сорамна. Ён паказаў сябе слабейшым за гэтую дзяўчыну. Таму ён проста сказаў:
- Я начытаўся старых балад. Яны чароўныя. І раптам атрымалася ўсё, як у іх:
Я iдy за гэтай жывой легендай i вось...
Марыя ўсміхнулася:
- I дзякуй богу, што так. Лёгкі налёт легенды - гэта добра. А ўся легенда ў нашыя дні - гэта смешна. Ну ўявіце сабе, што вы адшукалі б тут чатырохсотгадовую дзяўчыну, а я пабачыла б марака ў панцыры, пабітым іржою. У яго, вядома, была б нежыць, бо нельга трыста год правесці ў тумане на палубе i не захварэць абрыдлівай, хранічнай нежыццю. Напэўна, ён звярнуўся б да мяне так: "Адчыдзіце бде, гэта я, дяшчасды жадіх".
Памаўчала хвіліну:
- Не, голай легенды ў нашы дні не можа быць. Але каб мы не зачарсцвелі душой, каб не сталі людзьмі, у якіх толькі i ёсць за душою, што зарплата, яна павінна быць патроху ва ўсім: у кавалку хлеба, у таўстуне, які сядзіць, гледзячы на паплавок, у метале пад молатам, нават у тым, што чалавек часам бяжыць на бераг лясной пратокі i запальвае вогнішча, як тады, калі легенд было многа, а хлеба мала.
- І нават у тым чалавеку, які ўрываецца ў чужы пакой i пудзіць яго жыхароў, якія зусім не думаюць піць атруту.
- Нават у тым, - проста сказала яна.
- I гэта вельмі-вельмі добра, - зусім ужо суцешыўся Касачэўскі.
Абаім стала лёгка і весела, калі ўсё цяжкае засталося ў мінулым.
- Піце, чай, - сказала яна. - Ахалоне. І ўсё ж гэта вельмі дрэнны жарт. Так можна і забіць у чалавеку добрае.
- Гэта не так лёгка зрабіць, - цвёрда сказаў Касачэўскі.
- Жарт задуманы грунтоўна, разважліва і... злосна. На гэта некаторыя нашы сябры вялікія мастакі. І за гэта я іх вельмі не люблю. Не люблю пшутаў і нахабнікаў. Вонкавы лоск, вытанчаная прыгажосць - фу!
- Пакіньце, Марыя Сяргеўна, - мірна сказаў Лявон. - Я не крыўдую. Ну іх! Я нават рад. Горш было б, каб яны накіравалі мяне на вялікую кухню і я там аддаў ліст першай-лепшай Марыі, а пасля мяне адвезлі б у дом для вар'ятаў.
- Вы не разумееце, - сказала яна. - Гэты жарт задуманы як палка на два канцы. Яны далі не першы - лепшы адрас, а менавіта мой, бо ведалі яго. Хацелі стукнуць не толькі па вас, а і па мне, бо я заўжды смяюся над сантыментамі, мяне лічаць за асобу рэзкую і жорсткую, якая не належыць да пароды коцікаў, якіх гладзяць, а яны зажмурваюць вочы ад асалоды.
- Праўдзівей кажучы, вы проста не жадаеце з імі быць такой, - зазначыў Касачэўскі.
Яна не стала прыкідвацца:
- Так, мне проста брыдка. Гэтыя рукі даб'юцца ўсяго самастойна.
- І гэтым рукам будзе вельмі цяжка, - дадаў Лявон.