І дадала з выразным націскам:
- Прывабны, пераканаўчы такі кавалер.
Касачэўскі чамусьці заўсёды абараняў нават несімпатычных яму людзей.
- Пакіньце. Ён не такі ўжо благі хлопец, як я чуў.
- І гэта праўда. Я яго не за тое не люблю, што ён дрэнны, а за тое, што ён прыкідваецца такім. Гэта кепска, калі чалавек бравіруе разбэшчанасцю, якой у яго няма. Значыцца, ён слабы ў душы і не хоча быць мужным насуперак асяроддзю.
- Адкуль вы родам? - з усмешкаю спытаў Лявон.
- Мсціслаўская.
- О, мсціслаўцы - недасекі. Зразумела, адкуль у вас такі язычок. Гэта народ, што на сваёй лаве не памірае.
- А вы адкуль?
- З Магілёва.
- О, - у тон яму сказала Якубовіч, - тады зразумела, адкуль у вас такая даверлівасць. Гэта вы, здаецца, студні салілі?
- Я асабіста - не. Мне чамусьці здавалася, што капуста проста са студні будзе нясмачнай.
- А-а, тады гэта вы, напэўна, у Вільні сваю варону пазналі і кулагу на локці мералі. Вельмі прыемна.
- Пашкадуйце, - узмаліўся Касачэўскі. - Не буду больш.
- То-та ж бо, - важна сказала яна. - Ведайце, як мсціслаўцаў чапаць.
І зноў яны разрагаталіся.
- Між іншым, не такія ўжо мсціслаўцы злыя на язык, - сказала яна. - Я нідзе не бачыла такіх добрых людзей, як у нас.
Раптам пасур'ёзнела:
- Часам вельмі хочацца туды. Абрыдне бойка, абрыдне быць больш злой, чым на самай справе. Хочацца цішыні, мяшчанскай бальзаміны на вокнах.
- Я ведаю, - проста адказаў Лявон. - Толькі чаму такая назва "бальзаміна"? Яе ў нас лепей завуць: "Слёзы Алёнчыны". Яна плача перад дажджом, бо яе калісьці, калі была яна дзяўчынай, выганялі ў зрэб'і на асенні дождж пасвіць каровы. Бог злітаваўся над ёю, ператварыў яе ў кветку.
- Добрая літасць, - іранічна і смутна сказала яна. - Хочацца туды. Напэўна ва мне ў глыбіне сядзіць звычайная вясковая баба, якой бы грады паліваць або сена варушыць. Гэта добра ці не?
- Гэта вельмі добра. Я часам думаю, што таму мы такі моцны, трывалы народ, што праз усё наноснае ва ўсіх нас сядзіць звычайны мужык альбо баба. І культура, здаецца, і вытанчанасць, і размова пра Сомерсета Моэма, а павеяла сенам - i хочацца бабе басанож на траву; павеяла небяспекай - i празмерна культурны мужык лаецца беларускімі праклёнамі. Гэта сапраўднае, гэта, як у ляльцы-матрунцы: самая сярэдняя - самая наша лялька. Так што не трэба непакоіцца.
Якубовіч раптам звяла бровы.
- Прабачце, я такая нецікаўлівая... А магчыма, i просто не хацела запытаць... 3 кім, уласна кажучы, я размаўляю?
Лявон нахмурыўся.
- Гэта, магчыма, было i лепш. Як у вагоне: асабліва лёгка размаўляецца, бо не ведаеш, з кім.
- Але ж гэта не таямніца?
- Не, вядома. Маё прозвішча Лявон Касачэўскі.
Звычайна за гэтым ішло трохі здзіўленае "о-о" і пасля пусценькі шчэбет. Менавіта так было з Анэляй, i таму Лявон не любіў i баяўся свайго прозвішча. Ён лічыў, што яго трэба прымаць такім, які ён ёсць, а вершы - гэта другараднае.
Але ён памыліўся, яна не глянула на яго з большай цікаўнасцю, чым дагэтуль. Сказала проста:
- Я чытала. I "Ветракі", i "Ignis nocturnis", i iншыя. Але партрэта ва ўcix вашых кнігах чамусьці не было.
- А-а, - ён махнуў рукой, - каму гэта цікава? - I заварушыў пальцамі ля галавы, зрабіўшы задуменны твар. - Паэт павінен быць вось такі... А такога, як я, i чытаць не будуць. Таму i хітрую. Не люблю сябе.
- Вам не трэба скардзіца на аблічча. У вас звычайны твар бялявага вясковага хлопца. М-м... не вельмі прыгожы, але харошы.
- Сказалі б хоць "мілы", - засмяяўся Лявон.
- А вам што, вельм хочацца? Не, ён у вас нават не мілы, проста добры.
Калі ён выходзіў, яна вывела яго на сходы. Раптам сказала:
- А хто вам падстроіў гэты жарт, я бадай што ведаю... Які ён з'едлівы чалавек! Гэта ён і са мною думаў. Ну, няхай чакае.
- Лixa яго бяры, Марыя Сяргееўна.
- Мне не за сябе крыўдна, мне крыўдна за вас. - І сур'ёзна дадала: - Над вамі нельга жартаваць. Вы для гэтага занадта сапраўдны.
Лявон спусціўся на дзве прыступкі, так што твар яго апынуўся на адным узроўні з яе тварам, павагаўся трошкі i, адчуваючы, што не можа пайсці адсюль проста так, сказаў:
- Мы не павінны цяпер выпусціць з-пад увагі адно аднаго. Гэта будзе... проста жахліва.
Яна глядзела ўбок:
- Заходзьце, я буду рада.
Лявон выйшаў на вузкую ціхую вуліцу крыху прыгаломшаны. Вецер адразу растрапаў яго валасы, паімчаў далей, салёны, марскі.
- Чалавек думаў, што досыць з яго, што ён апёкся. Чалавек - дурань.
Малады чалавек са стракатым гальштукам, што зноў аціраўся вулкаю, паглядзеў на яго засяроджаны твар i хіхікнуў яму ў спіну. Лявон не заўважыў.
Бурштынавае мора стала цёмна-бутэлечным, i першыя агні загарэліся ў гaвaнi, калі Лявон падагнаў шлюпку да прычала i дапамог Марыі Сяргееўне выйcцi з яе. Ix пахіствала, твары сталі зусім бронзавымі. Ад солі і цяжкіх вёслаў у Лявона гарэла скура на руках.
Гэта было праз два дні пасля ix першай сустрэчы. Цэлы гэты дзень яны правялі на беразе, а пасля ў моры. Цяпер быў толькі позні вечар, шапацелі дрэвы. Жахліва хацелася ecцi.
Калі праходзілі паўз рэстаран, з веранды якога лілося на пясок няяркае святло, Касачэўскі прапанаваў: