"Трэба будзе заўтра i мне свае так падрэзаць, - падумаў ён. - Але чым яна iх так шлiфуе?.."
Думаючы гэта, ён пакiнуў гаварыць i з хвiлiну памаўчаў. А кончыўшы i сеўшы, ён доўга яшчэ думаў, як, будучы на яго месцы, лепш падрэзваць ногцi востра цi кругла.
А потым ужо, у канцы сходу, у яго блiснула думка: "Трэба будзе другi раз у такiх выпадках паглядзецца ў люстэрка - як выглядае пасля прамовы мой твар".
После Козiча стаў гаварыць другi член валасной камячэйкi - Кастусь Курганец.
Адзеты ён быў у блiшчасты, новы скураны фрэнч, сядзеў у касматай, з вушамi, шапцы. Сказаў ён кароценькую прамову, у якой паўтарыў усё тое, што сказаў Козiч. У канцы свае прамовы ён нарысаваў схему органаў улады, ад сельсавета да ЦВК.
Гаварыў ён проста, звычайным языком, так, як гаварыў заўсёды дома.
Усе з цiкавасцю слухалi, а iншыя, каб лепш пачуць, падышлi блiжэй к сталу. Скончыў ён так:
- Старайцеся выбiраць людзей савецкiх, бедных, якiя б маглi працаваць на агульную карысць. Выбiрайце людзей разумных.
- Але, - сказаў сабе пад нос Юлiк Карнавух, - выбераш тут савецкiх людзей, калi iх тут ёсць не больш як чалавек пятнаццаць. Найдзi папрабуй сярод хутаранскiх "ягомасцяў" хоць аднаго савецкага?! А нашы дурнi сядзяць сабе дома чакаюць, "як будуць людзi iсцi"...
- Называйце, таварышы, кандыдатаў! - сказаў Кастусь Курганец.
Не паспеў ён яшчэ змоўкнуць, як пачалi ўжо "выстаўляць" кандыдатаў:
- Гаронiм Цурубалка! - крычалi з аднаго боку.
- Данiель Кiралейза! - чулася адтуль жа.
- Тодар Грыб, - крычалi з другога боку.
- Мацвей Сцепанец!
- Янка Галубовiч!
- Няма iх на сходзе!
- Хвёдар Казёл!
- Няма на сходзе!
- Хама Скрут!
- Сучок!
- Фабiян Свiнкоўскi!
- Цiха, таварышы, не ўсе разам. Не гаварыце гуртам.
- Цурубалка, Кiралейза! - закрычалi зноў хутаранцы. - Свiнкоўскi, Мiхал Папсуй!
Курганец падняўся, падняў руку, каб зрабiць цiха, i сказаў:
- Усякi, хто назваў свайго кандыдата, павiнен сказаць аб iм некалькi слоў, чаму ён яго назваў, хто ён такi ёсць.
I вось пачалi гаварыць.
Кiралейзу "выставiў" Цурубалка, Цурубалку - Кiралейза. I абодва яны аказалiся людзьмi "разумнымi, сталымi, добрымi гаспадарамi, людзьмi, якiя нiколi нi з кiм не сварацца".
Пра Фабiяна Свiнкоўскага сказаў адзiн шляхцiц-хутаранец, што ён чалавек "богабаязны i справядлiвы".
Хама Скрут аказаўся чалавекам "добра граматным", а Тодар Грыб "добрым палiтыкам", i абодва яны - самымi бяднейшымi людзьмi ў вёсцы.
Як толькi Фабiян Свiнкоўскi назваў вясковага Мiхала Папсуя "чалавекам патрэбным у сельсавеце", падняўся маўчлiвы дагэтуль вясковы Марцiн Макарэня.
Ступаючы цiха лапцямi па падлозе, ён падышоў к сталу i сказаў:
- Я не буду баяцца Мiхала Папсуя i скажу, што ён чалавек багацейшы за ўсю вёску. Нашто ён у сельсавеце! Ды ён i не "савецкi".
- Няпраўда, - закрычалi з боку хутаранцаў.
- Пачакайце, я не кончыў, - гаварыў далей Макарэня, - замест яго я раю з хутароў Курловiча Яна. Гэта чалавек наш: ён быў у партызанах.
Курловiча запiсалi ў спiс кандыдатаў i сталi галасаваць.
Хутаранцы трымалiся дружна, паднiмалi рукi ўсе за сваiх. Разам трымалiся i вясковыя, але iх было менш. Дзякуючы гэтаму ў склад сельсавета ўвайшлi: Цурубалка, Кiралейза, Свiнкоўскi i вясковы Мiхал Папсуй.
Па большасцi галасоў "правалiўся" Курловiч. Потым, у самым канцы, аб iм доўга гаварылi; успамiналi, як быў у партызанах, як адвёў польскую роту ад вёскi к лесу, дзе на яе напалi чырвонаармейцы, памiналi яго беднасць i ахвоту працаваць i сяк-так увялi яго ў кандыдаты на члена сельсавета, хоць процi гэтага i гаварылi многiя хутаранцы.
А як iшлi са сходу, гаварылi вясковыя аб тым, што Кiралейза i Цурубалка некалi прыслужвалi паляцкiм жандарам, Фабiян Свiнкоўскi хацеў iсцi ў партызаны процiў бальшавiкоў. А вясковы Мiхал Папсуй, чалавек ужо стараваты, быў вялiкi багатыр i трымаў некалi багатую краму ў мястэчку. Але пра яго толькi думалi, бо сам ён iшоў тут жа, важна ступаючы i пагладжваючы сваю невялiчкую чорную бародку.
Чуючы гоман, праз светлыя акенцы хатаў выглядалi на вулiцу людзi, стараючыся пазнаць, куды гэта iдуць - на сход цi са сходу.
III
Адзiн раз ноччу замерзла зямля, а назаўтра выпаў глыбокi снег. Яшчэ ранiцою ён ляжаў тоўстаю, белаю пярынаю, а к вечару яго прымялi санямi. Вёска стала зграбнай i чыстай. I стала неяк весялей i шумней у ёй.
Цэлымi днямi чуўся з цёмных гумен дробны стук цапоў, часам чутно было, як звiнiць пiла, гамоняць i смяюцца людзi. Па вулiцы часта цяглiся фурманкi з дзеравам.
А прыцемкам, як пакiдалi малацiць, к абледзянеўшым калодзезям паволi цягнулiся касматыя конiкi, шумна беглi каровы i схадзiлiся з вёдрамi людзi.
I, напаiўшы быдла, доўга яшчэ стаялi i ў розных гутарках праводзiлi на вулiцы сваю "шэрую гадзiну". Потым падыходзiлi яшчэ больш i, як саўсiм цямнела, усяёй грамадой валiлi куды-небудзь у хату.
Часцей за ўсё збiралiся ў Тодара Грыба.
Прыходзiў сюды Мацвей Сцепанец, чалавек малога росту з жоўтым худым тварам. Гаварыў ён скрыпучым голасам i меў вялiкую здольнасць бачыць ва ўсiм бяду.
З'яўляўся высокi, малады яшчэ, Янка Галубовiч; таксама малады i заўсёды вясёлы Хвёдар Казёл. А пазней за ўсiх прыходзiў стары Тарас Смольскi. Збiралася чалавек дваццаць, i кожны раз сядзелi за поўнач.
Адзiн раз было вось што.